Fuqarolik ishlari bo‘yicha Yakkasaroy tumanlararo sudida 26-iyun kuni O‘zbekistonning birinchi prezidenti, marhum Islom Karimovning turmush o‘rtog‘i Tatyana Karimovaga nisbatan fuqarolik ishi ko‘rib chiqiladi — da’vogar Islom Karimovning birinchi nikohidan bo‘lgan farzandi Pyotr Karimov. Da’vo predmeti sifatida vorislik huquqidan kelib chiqqan nizo ko‘rsatilgan.
“Daryo” muxbiri vorislik va Karimovlar o‘rtasidagi nizo taxminan qanday holatda ko‘rilishi yuzasidan advokat Bahodir Ahmedovdan intervyu oldi.
“Mulkning 8 dan 1 qismi tegishi mumkin”
Mahkamada Pyotr Karimov daʼvogar sifatida Tatyana Karimova esa javobgar sifatida ish ko‘rilmoqda. Daʼvo talabi vorislik masalasi. Xo‘p, vorislik o‘zi nima? Mazkur terminga Fuqarolik kodeksidan javob topish mumkin. Vorislik tabiat qonunidan kelib chiqib qilingan. Yaʼni bir mulkka hech qachon bitta odam abadiy egalik qilolmaydi. Har qanday odam baribir bir kun vafot etadi. O‘lim haq. Va uning mulki keyingi merosxo‘rlarga qoladi. Vorislikning ikki xil yo‘li bor. Vasiyat bilan va qonuniy vorislik. Vasiyat bo‘yicha bo‘ladigan bo‘lsa, bu endi tushunarli. Masalan, shaxs notarial tartibda vasiyatnoma rasmiylashtiradi. Mulkini kimgadir qoldiradi. Boshqa merosxo‘rlarni izoh bermagan holatda merosdan cheklashi ham mumkin. Eng qizig‘i, umuman birorta farzandi yoki qarindoshiga emas, yuridik shaxsga yoki davlatga qoldirishi ham mumkin. Bundan tashqari o‘zini o‘zi boshqarish organlariga ham qoldirishi mumkin.
Karimovlar o‘rtasidagi nizo aynan nima ustida ketayotganini aniq bilmaymiz. Sud ishining ichiga kirganimiz yo‘q. Daʼvo talablari qanaqa, daʼvo arizasi nimalardan iborat va o‘zi nizo nimadan kelib chiqqani bizga nomaʼlum. Balki marhum prezident vasiyat qoldirgan va ana shu masala bo‘yicha kelishmovchilik kelib chiqqandir. Shuning uchun hammasini sud qarori chiqqanidan keyin bilishimiz mumkin.
Aytaylik,shaxs vasiyat qoldirishga ulgurmadi. Keyin merosxo‘rlar o‘rtasida nizo kelib chiqdi. Bunday paytda birinchi merosxo‘rlar nizoni o‘zaro hal qiladi. Agar kelishilmasa, keyin sud tartibida hal qilinadi.
Fuqarolik kodeksining 1114-moddasida nazarda tutilgan “Umumiy birgalikdagi mulk bo‘lgan mol-mulkni meros qilib olish” holati bo‘lishi mumkin. Misol uchun, avval Tatyana Karimovaning mulki bo‘lgan deylik. Agar Islom Karimovning o‘zida mulk bo‘lmasa, Tatyana Karimovaning mulkining yarmi Islom Karimovga tegishli deganidir. Unga bo‘lgan meros huquqi farzandlarida bor.
Umumiy mulk Tatyana Karimovaning nomida turibdimi, Islom Karimovning nomida turibdimi — u Oila kodeksi bo‘yicha ikkalasidagi umumiy birgalikdagi mulk. Mabodo taraflardan qaysi biri vafot etsa, u mulkning teng yarmiga bo‘lgan huquq, masalan, er vafot etsa xotinda bor yoki xotin vafot etsa erda bo‘ladi. Endi bu bo‘yicha vorislik belgilanadigan bo‘lsa, aytaylik hozir marhum prezidentning biz bilgan uchta farzandi bor. Uchta bo‘ladigan bo‘lsa, umumiy mulk deb topiladi. Pyotr Karimovga o‘sha mulkning 8 dan 1 qismi tegishi mumkin. 8 dan 5 xotinining huquqi hisoblanadi.
Demak, yuqorida zikr etilgan mulkka egalik qiluvchilar “Birinchi navbatdagi vorislik” deyiladi. Birinchi navbatdagi vorislikka kimlar kiradi — farzandlar, ota-onasi va er yoki xotin. Masalan, uchta farzand bittadan oladigan bo‘lsa, ayoli ham bitta ulushni oladi.
Endi merosxo‘rlar kimlar, degan savol ham bo‘lishi mumkin. Merosxo‘rlar farzandlar va hattoki marhum vafot etgan paytda homila shaklida bo‘lgan farzand bo‘ladigan bo‘lsa va keyinchalik u tirik tug‘iladigan bo‘lsa unda ham mazkur huquq bo‘ladi.
Meros degani majburiy tarzda “olasan shuni”, degani emas. Ixtiyoriy tartibda olinadi. Kerak bo‘lsa kimningdir foydasiga mulkdan voz kechishi mumkin. Masalan, “Mening mulkimni ham akam yoki opam olsin menga kerak emas”, deyishi ham mumkin.
Pyotr Karimov Islom Karimovning tarjimayi holida kelganmi yo‘qmi bilmadim. Ammo boshqa hujjatlarda kelgan bo‘lsa, masalan, FHDYOdagi hujjatlarida yoki umuman shunga o‘xshash masalalardagi hujjatlarda o‘g‘li sifatida belgilanganmi, ota o‘g‘il munosabatlari bormi, tamom. Uning ham boshqa farzandlar qatori bir xil meros olish huquqi va boshqa huquqlari bor.
Sud jarayoni paytida boshqa merosxo‘rlar ham chaqirilishi ehtimoli mavjud. Yuqorida aytilganidek, qaysidir merosxo‘r ulushidan ixtiyoriy voz kechib yuborishi ham mumkin. Balki ish kelishuv bilan tugar yoki mediatsiya qilinishi ham mumkin. Oilaviy masalalarda ko‘proq mediatsiya foydali bo‘ladi. Hozirga qadar bitta sud majlisi bo‘lgan. Biz buni hali ko‘rganimiz yo‘q. Balki birinchi sud majlisida shuni, yaʼni kelishuv taklif qilinib, ish qoldirilgan bo‘lishi mumkin.
Yana bir muhim jihati shuki, agar sud O‘zbekistonda ko‘rilyaptimi, demak nizo O‘zbekistondagi mulklar bo‘yicha ketyapti. Agar kelishmovchilik chet eldagi mulklar xususida bo‘ladigan bo‘lsa, ular o‘sha yerdagi sud tizimiga tegishli bo‘lib, o‘sha davlatda ko‘rib chiqiladi. Ko‘chmas mulklar qaysi davlatda bo‘lsa, o‘sha davlatning sudloviga tegishli hisoblanadi. Agar nizo banklarga qo‘yilgan pullar masalasida bo‘ladigan bo‘lsa, bu bizning sudlovimizga tegishli bo‘lishi mumkin.
- Eslatib o‘tamiz, may oyida Rossiyaning Krasnogorsk shahrida xotinini kaltaklaganlikda gumonlanib, ushlangan Pyotr Karimov meros bo‘yicha sudda ishtirok etish uchun O‘zbekistonga kelmoqchiligi aytilgan edi.
Izoh (0)