“Men o‘limdan qo‘rqmayman, men bir keksa fizikman. Men vaqtdan qo‘rqaman…” — “Interstellar” filmi haqida

Fleshbek

2014-yil 24-oktabr kuni Kristofer Nolanning navbatdagi ilmiy-fantastik filmi “Interstellar”ning premyerasi bo‘lib o‘tdi. O‘sha paytlar ko‘pchilikni nega Nolandek rejissor hammaning me’dasiga teggan koinot, yulduzlar, yangi makon kabi odamni jalb qilishi qiyin bo‘lgan mavzuga qo‘l urdi, degan savol qiynardi. Nolan xato qilishi mumkin emas edi. Harholda uning “Muqaddima”, “Prestij”, “Tungi ritsar”, “Esla” kabi san’at mahsullari odamni bu o‘ydan butkul uzoqlashtirib yuborgandi.

Shunday bo‘lsa-da, muxlislar Nolanning yangi filmini intizorlik bilan kutishdi: nimadir boshqacha bo‘lishiga, Nolanning qo‘lidan hamma narsa kelishiga ishonishdi. Va odatdagidek, sabr o‘z oltinini ko‘rsatdi – bu gal ham Nolan rejissor degan nom unga kamlik qilishini ko‘rsatib qo‘ydi.

Juda yaxshi eslayman: ushbu filmni ko‘rish uchun ikki kun tayyorlanganman. Qora tuynuk, o‘zga sayyoralar, global xavf, robotlashgan kelajak – bir daqiqa ham chiday olmaydigan, shular qatorida astrofizika, tesserakt kabi atamalarni suymaydigan va bu narsalar qatnashgan filmlarda doim nimadir sun’iy kechishiga ishongan mendek odam uchun “Interstellar”ni boshlab olish jarayoni qiyin kechgani tabiiy holat. Lekin aql va yurak uyg‘unligida tasvirga tushirilgan ushbu kino meni deyarli uch soat yerga mixlab, titrdagi yozuvlar tugagunga qadar ko‘rishga majbur qildi. Saundtrek, aktyorlar jamoasi, ssenariy, grafikalar – hammasi shunchalik mukammal ediki, agar dunyoda birgina kino qoldirish sharti bo‘lsa, shubhasiz, “Interstellar”ni tanlagan bo‘lar edim.

Film haqida

“Interstellar” filmiga aka-uka Nolanlar tomonidan ssenariy yozilib, undagi fazoviy-ilmiy nazariyalar taniqli fizik Kip Torn tomonidan nazorat qilingan. Qora tuynukdagi “o‘tish yo‘li” isbotlanmagan faraz. Bu nazariyani hech kim inkor etmaganidek, qo‘llab-quvvatlamaydi ham.

Kip Torn Kristofer Nolanga “Interstellar” ssenariysini yozishda ko‘maklashgan va bu ish juda muvaffaqiyatli chiqqanini Stiven Xoking hamda Nill Degrass Tayson kabi fizik olimlar filmdan ilmiy taraflama noto‘g‘ri bo‘lgan kadrlarni topisholmaganidan bilsa bo‘ladi.

Bir dona “Oskar” va 43 ta sovrinni qo‘lga kiritgan ushbu kinoda muhabbatning chegara bilmas qudrati ulkan muammolarga yechim bo‘ladi. 

Sujet va tahlil

Hodisa yaqin kelajakda bo‘lib o‘tadi, faqat ba’zi narsalar hozirgi zamonimizdan biroz farq qiladi. Sun’iy ongga ega robotlar, dasturlashtirilgan mashinalar mavjud, lekin umuman olganda, boshqa hech narsa o‘zgarmagan. Aksincha, ahvol yanada yomonlashgan. Sayyoradagi davomiy chang bo‘ronlari sabab insoniyatning yagona ozuqa manbai makkajo‘xoriga aylangan. Yerga istalgan kasb egalaridan ko‘ra, ko‘proq o‘z ishining ustasi bo‘lgan fermerlar va chang bo‘ronlariga qarshi nimadir ixtiro qila oladigan olimlar kerak edi. Aholining asosiy faoliyati – dehqonchilik ekanligini hisobga oladigan bo‘lsak, filmdagi madda bog‘layotgan muammo bevosita surunkali qurg‘oqchilik, hosil yetishmasligi tufayli ommaviy oziq-ovqat tanqisligi bilan bog‘liqligini ko‘ramiz. Muntazam ko‘tariladigan qum bo‘ronlari hamda boshqa sabablar insoniyatni aqlga sig‘mas g‘oyani ham o‘ylab ko‘rishga majbur qiladi – bu sayyoradan ketish kerak.

Xaloskor Kuper

Chang bo‘ronlari ichida yashash uchun kurashayotgan Kuper bir kuni qizi Myorfning xonasida gravitatsiya bilan sodir bo‘lgan anomal holatdan, NASAning maxfiy operatsiyasi bo‘layotgan hudud koordinatalarini aniqlaydi. Keyin o‘sha yerga qizi bilan borib professor Brend hamda boshqa olimlarning muhim rejasi haqida bilib keladi.

Professor Brend Kuperga odamlar uchun yagona yo‘l Yerdan qochish va yangi sayyorada hayot uchun mos bo‘lgan mustamlaka yaratish ekanligini tushuntiradi. Professor Quyosh tizimida bunday sayyoralar topilmagani sababli ular boshqa galaktikaga chiqib ketishlari zarurligini aytadi. Shu joyda biz film nomining mazmunini sharhlaymiz, “Interstellar” – “yulduzlararo”, degan ma’noni anglatadi.

Endi odamlar oldida bir yulduzlar sistemasidan boshqa yulduzlar sistemasiga uchish vazifasi turibdi, ammo buning uchun ularda texnik imkoniyatlar yetarli darajada emas. Inson hayoti va yoqilg‘i ta’minoti yangi quyosh tizimiga o‘tishga yetmaydi.

Filmda boshqa galaktikaga olib chiqadigan yo‘l Saturn atrofida hosil bo‘lgan qora tuynuk orqali amalga oshirilishi mumkinligi aytiladi. Qora tuynuk – bu astronavtlarning Quyosh tizimidan olamning uzoq qismiga tez o‘tishiga imkon beradigan tortishish anomaliyasi. Romiliy Kuperga qora tuynuk qanday harakatlanishini ko‘rsatadi.

Professor Brendning so‘zlariga ko‘ra, qora tuynuk o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi. Kip Torn ham o‘z kitobida ushbu da’voni tasdiqlaydi. Filmda qahramonlar qora tuynukni “ular” yaratgan degan qarorga kelishadi, “ular” – besh o‘lchamli hayotning yanada rivojlangan shakli. Ammo film so‘ngida ma’lum bo‘ladiki, “ular” – kelajakdagi insoniyat. Kelajak odamlari ushbu ko‘prikni o‘tmishdagi odamlar Yerdagi fojialardan qochib qutulishlari va yangi sivilizatsiyani qurishlari uchun qora tuynuk shaklida qurishgan. 

Kuper bir to‘xtamga keladi – sayyoradagi odamlar taqdiri uning qo‘lida ekan, u bor kuchini sarflab bo‘lsa-da, yangi boshpana topishga qaror qiladi. O‘tmishda velosiped rulini qo‘yvorib haydaydigan “aslar” kabi mohir uchuvchi bo‘lgan Kuper endi fermer o‘laroq, yer aholisini qutqarish uchun qizi qarshilik qilishiga qaramay, uzoq safarga chiqadi.

Makon va zamon gazlamasi

Kuper boshchiligidagi jamoa birinchi galdayoq Miller sayyorasiga uchib, qaytarib bo‘lmas xatoga yo‘l qo‘yishadi. Miller sayyorasidagi bir soat Yerdagi 7 yilga teng va buni Kuper bir lahzaga ham esdan chiqarmaydi. O‘zga sayyorada behudaga sarflangan har bir sekund Yerdagi bir necha soatlarni boy berish bilan barobar ekanligini bilishsa-da, Kuper sheriklari kema qoldiqlarini topish uchun Yerdagi vaqt bilan hisoblaganda 23 yil, 4 oy-u 8 kunni yo‘qotishadi. Filmda tushuntiriladiki, vaqt Miller sayyorasi Gargantyua nomli qora tuynukka juda yaqin bo‘lgani uchun tezroq o‘tadi.

Nega vaqt masalasi har xil ekanligiga keladigan bo‘lsak, Eynshteyn tomonidan ilgari surilgan umumiy nisbiylik nazariyasiga muvofiq yirik vaznli obyektlar makon va zamonning egilishiga olib keladi. Bu go‘yoki tarang tortilgan gazlama ustiga to‘p qo‘yishga o‘xshaydi: to‘p qancha og‘ir bo‘lsa, u gazlamaga shuncha bosim beradi. Sayyoralar hamda qora tuynuklar o‘zining atrofidagi makon-zamon gazlamasini egadi. Misol tariqasida, piramidalar vazni yirik bo‘lgani uchun uning ostida bo‘lgan odamlarga vaqt sekinroq o‘tadi.

Kuper qora tuynuk orqali tesseraktga o‘tadi. Tesserakt – bu geometrik shakl, kubning to‘rt o‘lchamli fazodagi analogidir. “Interstellar”da tesserakt kelajak odamlari tomonidan Kuper uchun maxsus qurgan to‘rt o‘lchamli makonning uch o‘lchamli modeli bo‘ladi.

Albatta, vaqt ichida ham, kosmosda ham erkin harakat qilishni o‘rganishga nafaqat Kuperda, balki butun insoniyatda bunday qobiliyat yo‘q, ammo tesserakt ichida turli vaqt nuqtalari orasida harakatlanish mumkin. Tesseraktda vaqt Kuper uchun  jismoniy o‘lchamga aylanadi. Bu yerda Kuper jismoniy jihatdan o‘tmishga sayohat qila olmasligini tushunishimiz lozim. Kelajakdan o‘tmishga kirib bora oladigan yagona kuch bu – gravitatsiya. Kuper tortishish kuchidan o‘tmishdagi o‘zi va qiziga ma’lumot jo‘natish uchun foydalanadi. Ya’ni kino boshida qizining xonasidagi g‘alati belgilarni uning o‘zi jo‘natgan bo‘lib chiqadi.

Muhabbat – biz hali anglab yetmagan poyonsiz hodisa

Professor Brend boshidanoq Yerni qutqarib bo‘lmasligini, undan qochish kerakligini yaxshi tushunadi. U, shuningdek, hamma odamlarni Yerdan olib chiqishning iloji yo‘qligini ham bilardi. Shu sabab u bu muammoni tortishish kuchida hal qilishning yechimini izlaydi. Ammo o‘lishdan oldin u Myorfga tenglamani ancha yillar oldin yechib bo‘linganini va tortishish kuchini boshqarishni hech qachon o‘rganolmaganini tan oladi.

Myorf muammoning yechimini izlashni davom ettiradi. Otasi gravitatsiya orqali ma’lumotlarni qiziga sovg‘a qilgan soatga joylashtiradi. Myorf soat yo‘nalishi bo‘yicha topgan ma’lumotlari tenglamaning yetishmayotgan bo‘g‘ini bo‘lib chiqadi. Ammo filmda Myorf barcha odamlarni jon berayotgan sayyoradan qanday qilib evakuatsiya qilishga muvaffaq bo‘lgani ko‘rsatilmagan. Buni faqat taxmin qilish mumkin: Myorf Yerdagi tortishish kuchini qanday kamaytirishni o‘ylab topgan. Bu koinotga odamlar to‘la raketalarni uchirishni osonlashtirgan.

Film so‘ngida Kuper va Myorf uchrashadigan “Kuper” stansiyasi yagona bo‘lmaydi. Bu paytga kelib insoniyat shunday stansiyalarning bir nechtasida hayot kechira boshlagan hamda Edmunds sayyorasiga ko‘chib o‘tishga hozirlanayotgan edi.

Filmda insoniyatning najot topishiga hissa qo‘shadigan barcha qahramonlar buni sevgi uchun qilishadi. Ameliya Edmundsni sevgani uchun uni ko‘rishni xohlaydi – finalda aynan uning sayyorasi hayot uchun mos bo‘lgan sayyora bo‘lib chiqadi. Kuperning qiziga bo‘lgan muhabbati uni qora tuynukka sho‘ng‘ishiga kuch bag‘ishlaydi. Muhabbat sabab u olimlar uchun eng qimmatli axborotlarni Yerga uzatishga muvaffaq bo‘ladi. Myorf ham o‘z navbatida otasini yaxshi ko‘radi, yana bir bor uchrashish uchun soatdagi shifrlangan belgilar yechimini topadi.

“Ehtimol, muhabbat hozircha biz anglab yetishimiz mushkul bo‘lgan poyonsiz hodisadir. Biz yetolmayotgan butunlay o‘zga bir olam yodgorligi, o‘zga o‘lcham dalolatidir. Muhabbat meni cheksiz koinot bo‘ylab o‘n yil davomida ko‘rmagan, allaqachon o‘lik bo‘lishi mumkin bo‘lgan odam tomon chorlamoqda. Muhabbat –  biz uchun mavjud bo‘lgan yagona vaqt va makon sarhadlaridan o‘tishi mumkin bo‘lgan yolg‘iz tuyg‘udir balki!” – deydi Ameliya Kuperga.

“Interstellar” filmining ma’nosi, agar bitta gapga qisqartirilsa, birmuncha sodda: bilim va yangi narsalarni qidirish eng to‘g‘ri yo‘l, cheklovlar-u harakatsizlik esa fojiadir. Millionlab odamlarning hayoti muammoni tugatishga va uni hal qilish uchun tavakkal qilishga tayyor bo‘lgan Myorf hamda Kuperlarga bog‘liqdir.

Darvoqe, faqatgina bilimning o‘zi yetarli emas: sevgisiz u ezgulikka xizmat qilmaslik ehtimoli bor. Biz bilamizki, doktor Mannning Yerda hech qanday qarindoshlari hamda do‘stlari qolmagan, oqibatda esa insoniyat taqdiri uni bezovta qilmay qo‘yadi, o‘z hayoti barchasidan qimmatroq bo‘lib chiqadi.

Xulosa

Filmdagi voqealar inson hislarining epistomologik ko‘rinishida davom etishi bilan birga, insoniyat kelajagini ilm-fandagi ko‘plab nazariyalar bilan bog‘laydi. Jumladan, Eynshteyn-Rozen ko‘prigi, qora tuynuk orqali amalga oshirilgan intergallaktik sayohat, 5 o‘lchamli koinot va hokazo…

Vizual hamda ovoz effektlari birinchi planga chiqishga harakat qilmagani, aksincha kartinani to‘ldirib turishi meni quvontirdi. Ovozga kelsak, film bastakori Hans Zimmer ekanligini bilganimdan so‘ng, yana bir bor keksa yahudiy oldida shlyapamni yechdim. Uning musiqasi insonning yuragigacha kirib bora oladi. Film koinot haqidagi eng zo‘r kino bo‘lishidan tashqari, filmlardagi eng emotsional yakunlardan biriga ham egadir.

Kinodan iqtiboslar

– Biz Yerda turib samodagi yulduzlardan hayratga tushar edik. Endi esa pastga qarab, o‘z sayyoramizdagi changdan xavotirlanyapmiz.

– Ota bo‘lgan kuningdan boshlab, farzandlaringning kelajak ruhiga aylanasan.

– Sevgi – istalgan zamon va makondan qabul qilina oladigan yagona signaldir.

Qiziqarli faktlar

– Suratga olish davomida Torndan nazariy materiallar olinadi, uning ko‘rsatmalariga binoan ushbu hodisalarni aniq modellashtiradigan yangi kompyuter dasturlari yaratiladi. Ba’zi kadrlarni qayta ishlash 100 soatgacha davom etadi.

– Ushbu jarayon mobaynida Torn ikkita ilmiy ish yozadi: biri astrofizika, ikkinchisi kompyuter grafikasi sohasida. Shuningdek, olim qora tuynuk hodisalari gorizonti yaqinidagi yorug‘lik xatti-harakatlarining yangi xususiyatlarini kashf etadi. Shunday qilib, ilm-fan san’atga, san’at esa ilm-fanga yordam beradi.

– Kino uchun makkajo‘xori dalalari zarur edi. Ammo Nolan kerakli o‘lchamdagi dalani yetishtirish uchun qancha vaqt ketishini bilmasdi. Bu tang vaziyatdan rejissorning do‘sti Zak Snayder qutqaradi, uning ilgari “po‘lat odam” (2013) filmi uchun foydalangan yuz gektar makkajo‘xori dalasi bor edi. Suratga olish ishlari yakunlangach, makkajo‘xorilar sotilib, ulardan yaxshigina daromad olinadi.

Azizbek Yusupov