“Мен ўлимдан қўрқмайман, мен бир кекса физикман. Мен вақтдан қўрқаман…” — “Interstellar” фильми ҳақида

Fleshбек

2014 йил 24-октябрь куни Кристофер Ноланнинг навбатдаги илмий-фантастик фильми “Interstellar”нинг премьераси бўлиб ўтди. Ўша пайтлар кўпчиликни нега Ноландек режиссёр ҳамманинг меъдасига тегган коинот, юлдузлар, янги макон каби одамни жалб қилиши қийин бўлган мавзуга қўл урди, деган савол қийнарди. Нолан хато қилиши мумкин эмас эди. Ҳарҳолда унинг “Муқаддима”, “Престиж”, “Тунги рицар”, “Эсла” каби санъат маҳсуллари одамни бу ўйдан буткул узоқлаштириб юборганди.

Шундай бўлса-да, мухлислар Ноланнинг янги фильмини интизорлик билан кутишди: нимадир бошқача бўлишига, Ноланнинг қўлидан ҳамма нарса келишига ишонишди. Ва одатдагидек, сабр ўз олтинини кўрсатди – бу гал ҳам Нолан режиссёр деган ном унга камлик қилишини кўрсатиб қўйди.

Жуда яхши эслайман: ушбу фильмни кўриш учун икки кун тайёрланганман. Қора туйнук, ўзга сайёралар, глобал хавф, роботлашган келажак – бир дақиқа ҳам чидай олмайдиган, шулар қаторида астрофизика, тессеракт каби атамаларни суймайдиган ва бу нарсалар қатнашган фильмларда доим нимадир сунъий кечишига ишонган мендек одам учун “Interstellar”ни бошлаб олиш жараёни қийин кечгани табиий ҳолат. Лекин ақл ва юрак уйғунлигида тасвирга туширилган ушбу кино мени деярли уч соат ерга михлаб, титрдаги ёзувлар тугагунга қадар кўришга мажбур қилди. Саундтрек, актёрлар жамоаси, сценарий, графикалар – ҳаммаси шунчалик мукаммал эдики, агар дунёда биргина кино қолдириш шарти бўлса, шубҳасиз, “Interstellar”ни танлаган бўлар эдим.

Фильм ҳақида

“Interstellar” фильмига ака-ука Ноланлар томонидан сценарий ёзилиб, ундаги фазовий-илмий назариялар таниқли физик Кип Торн томонидан назорат қилинган. Қора туйнукдаги “ўтиш йўли” исботланмаган фараз. Бу назарияни ҳеч ким инкор этмаганидек, қўллаб-қувватламайди ҳам.

Кип Торн Кристофер Ноланга “Interstellar” сценарийсини ёзишда кўмаклашган ва бу иш жуда муваффақиятли чиққанини Стивен Хокинг ҳамда Нилл Деграсс Тайсон каби физик олимлар фильмдан илмий тарафлама нотўғри бўлган кадрларни топишолмаганидан билса бўлади.

Бир дона “Оскар” ва 43 та совринни қўлга киритган ушбу кинода муҳаббатнинг чегара билмас қудрати улкан муаммоларга ечим бўлади. 

Сюжет ва таҳлил

Ҳодиса яқин келажакда бўлиб ўтади, фақат баъзи нарсалар ҳозирги замонимиздан бир оз фарқ қилади. Сунъий онгга эга роботлар, дастурлаштирилган машиналар мавжуд, лекин умуман олганда, бошқа ҳеч нарса ўзгармаган. Аксинча, аҳвол янада ёмонлашган. Сайёрадаги давомий чанг бўронлари сабаб инсониятнинг ягона озуқа манбаи маккажўхорига айланган. Ерга исталган касб эгаларидан кўра, кўпроқ ўз ишининг устаси бўлган фермерлар ва чанг бўронларига қарши нимадир ихтиро қила оладиган олимлар керак эди. Аҳолининг асосий фаолияти – деҳқончилик эканлигини ҳисобга оладиган бўлсак, фильмдаги мадда боғлаётган муаммо бевосита сурункали қурғоқчилик, ҳосил етишмаслиги туфайли оммавий озиқ-овқат танқислиги билан боғлиқлигини кўрамиз. Мунтазам кўтариладиган қум бўронлари ҳамда бошқа сабаблар инсониятни ақлга сиғмас ғояни ҳам ўйлаб кўришга мажбур қилади – бу сайёрадан кетиш керак.

Халоскор Купер

Чанг бўронлари ичида яшаш учун курашаётган Купер бир куни қизи Мёрфнинг хонасида гравитация билан содир бўлган аномал ҳолатдан, NASAнинг махфий операцияси бўлаётган ҳудуд координаталарини аниқлайди. Кейин ўша ерга қизи билан бориб профессор Бренд ҳамда бошқа олимларнинг муҳим режаси ҳақида билиб келади.

Профессор Бренд Куперга одамлар учун ягона йўл Ердан қочиш ва янги сайёрада ҳаёт учун мос бўлган мустамлака яратиш эканлигини тушунтиради. Профессор Қуёш тизимида бундай сайёралар топилмагани сабабли улар бошқа галактикага чиқиб кетишлари зарурлигини айтади. Шу жойда биз фильм номининг мазмунини шарҳлаймиз, “Interstellar” – “юлдузлараро”, деган маънони англатади.

Энди одамлар олдида бир юлдузлар системасидан бошқа юлдузлар системасига учиш вазифаси турибди, аммо бунинг учун уларда техник имкониятлар етарли даражада эмас. Инсон ҳаёти ва ёқилғи таъминоти янги қуёш тизимига ўтишга етмайди.

Фильмда бошқа галактикага олиб чиқадиган йўл Сатурн атрофида ҳосил бўлган қора туйнук орқали амалга оширилиши мумкинлиги айтилади. Қора туйнук – бу астронавтларнинг Қуёш тизимидан оламнинг узоқ қисмига тез ўтишига имкон берадиган тортишиш аномалияси. Ромилий Куперга қора туйнук қандай ҳаракатланишини кўрсатади.

Профессор Бренднинг сўзларига кўра, қора туйнук ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Кип Торн ҳам ўз китобида ушбу даъвони тасдиқлайди. Фильмда қаҳрамонлар қора туйнукни “улар” яратган деган қарорга келишади, “улар” – беш ўлчамли ҳаётнинг янада ривожланган шакли. Аммо фильм сўнгида маълум бўладики, “улар” – келажакдаги инсоният. Келажак одамлари ушбу кўприкни ўтмишдаги одамлар Ердаги фожиалардан қочиб қутулишлари ва янги цивилизацияни қуришлари учун қора туйнук шаклида қуришган. 

Купер бир тўхтамга келади – сайёрадаги одамлар тақдири унинг қўлида экан, у бор кучини сарфлаб бўлса-да, янги бошпана топишга қарор қилади. Ўтмишда велосипед рулини қўйвориб ҳайдайдиган “аслар” каби моҳир учувчи бўлган Купер энди фермер ўлароқ, ер аҳолисини қутқариш учун қизи қаршилик қилишига қарамай, узоқ сафарга чиқади.

Макон ва замон газламаси

Купер бошчилигидаги жамоа биринчи галдаёқ Miller сайёрасига учиб, қайтариб бўлмас хатога йўл қўйишади. Miller сайёрасидаги бир соат Ердаги 7 йилга тенг ва буни Купер бир лаҳзага ҳам эсдан чиқармайди. Ўзга сайёрада беҳудага сарфланган ҳар бир секунд Ердаги бир неча соатларни бой бериш билан баробар эканлигини билишса-да, Купер шериклари кема қолдиқларини топиш учун Ердаги вақт билан ҳисоблаганда 23 йил, 4 ой-у 8 кунни йўқотишади. Фильмда тушунтириладики, вақт Miller сайёраси Гаргантюа номли қора туйнукка жуда яқин бўлгани учун тезроқ ўтади.

Нега вақт масаласи ҳар хил эканлигига келадиган бўлсак, Эйнштейн томонидан илгари сурилган умумий нисбийлик назариясига мувофиқ йирик вазнли объектлар макон ва замоннинг эгилишига олиб келади. Бу гўёки таранг тортилган газлама устига тўп қўйишга ўхшайди: тўп қанча оғир бўлса, у газламага шунча босим беради. Сайёралар ҳамда қора туйнуклар ўзининг атрофидаги макон-замон газламасини эгади. Мисол тариқасида, пирамидалар вазни йирик бўлгани учун унинг остида бўлган одамларга вақт секинроқ ўтади.

Купер қора туйнук орқали тессерактга ўтади. Тессеракт – бу геометрик шакл, кубнинг тўрт ўлчамли фазодаги аналогидир. “Interstellar”да тессеракт келажак одамлари томонидан Купер учун махсус қурган тўрт ўлчамли маконнинг уч ўлчамли модели бўлади.

Албатта, вақт ичида ҳам, космосда ҳам эркин ҳаракат қилишни ўрганишга нафақат Куперда, балки бутун инсониятда бундай қобилият йўқ, аммо тессеракт ичида турли вақт нуқталари орасида ҳаракатланиш мумкин. Тессерактда вақт Купер учун  жисмоний ўлчамга айланади. Бу ерда Купер жисмоний жиҳатдан ўтмишга саёҳат қила олмаслигини тушунишимиз лозим. Келажакдан ўтмишга кириб бора оладиган ягона куч бу – гравитация. Купер тортишиш кучидан ўтмишдаги ўзи ва қизига маълумот жўнатиш учун фойдаланади. Яъни кино бошида қизининг хонасидаги ғалати белгиларни унинг ўзи жўнатган бўлиб чиқади.

Муҳаббат – биз ҳали англаб етмаган поёнсиз ҳодиса

Профессор Бренд бошиданоқ Ерни қутқариб бўлмаслигини, ундан қочиш кераклигини яхши тушунади. У, шунингдек, ҳамма одамларни Ердан олиб чиқишнинг иложи йўқлигини ҳам биларди. Шу сабаб у бу муаммони тортишиш кучида ҳал қилишнинг ечимини излайди. Аммо ўлишдан олдин у Мёрфга тенгламани анча йиллар олдин ечиб бўлинганини ва тортишиш кучини бошқаришни ҳеч қачон ўрганолмаганини тан олади.

Мёрф муаммонинг ечимини излашни давом эттиради. Отаси гравитация орқали маълумотларни қизига совға қилган соатга жойлаштиради. Мёрф соат йўналиши бўйича топган маълумотлари тенгламанинг етишмаётган бўғини бўлиб чиқади. Аммо фильмда Мёрф барча одамларни жон бераётган сайёрадан қандай қилиб эвакуация қилишга муваффақ бўлгани кўрсатилмаган. Буни фақат тахмин қилиш мумкин: Мёрф Ердаги тортишиш кучини қандай камайтиришни ўйлаб топган. Бу коинотга одамлар тўла ракеталарни учиришни осонлаштирган.

Фильм сўнгида Купер ва Мёрф учрашадиган “Купер” станцияси ягона бўлмайди. Бу пайтга келиб инсоният шундай станцияларнинг бир нечтасида ҳаёт кечира бошлаган ҳамда Эдмундс сайёрасига кўчиб ўтишга ҳозирланаётган эди.

Фильмда инсониятнинг нажот топишига ҳисса қўшадиган барча қаҳрамонлар буни севги учун қилишади. Амелия Эдмундсни севгани учун уни кўришни хоҳлайди – финалда айнан унинг сайёраси ҳаёт учун мос бўлган сайёра бўлиб чиқади. Купернинг қизига бўлган муҳаббати уни қора туйнукка шўнғишига куч бағишлайди. Муҳаббат сабаб у олимлар учун энг қимматли ахборотларни Ерга узатишга муваффақ бўлади. Мёрф ҳам ўз навбатида отасини яхши кўради, яна бир бор учрашиш учун соатдаги шифрланган белгилар ечимини топади.

“Эҳтимол, муҳаббат ҳозирча биз англаб етишимиз мушкул бўлган поёнсиз ҳодисадир. Биз етолмаётган бутунлай ўзга бир олам ёдгорлиги, ўзга ўлчам далолатидир. Муҳаббат мени чексиз коинот бўйлаб ўн йил давомида кўрмаган, аллақачон ўлик бўлиши мумкин бўлган одам томон чорламоқда. Муҳаббат –  биз учун мавжуд бўлган ягона вақт ва макон сарҳадларидан ўтиши мумкин бўлган ёлғиз туйғудир балки!” – дейди Амелия Куперга.

“Interstellar” фильмининг маъноси, агар битта гапга қисқартирилса, бирмунча содда: билим ва янги нарсаларни қидириш энг тўғри йўл, чекловлар-у ҳаракатсизлик эса фожиадир. Миллионлаб одамларнинг ҳаёти муаммони тугатишга ва уни ҳал қилиш учун таваккал қилишга тайёр бўлган Мёрф ҳамда Куперларга боғлиқдир.

Дарвоқе, фақатгина билимнинг ўзи етарли эмас: севгисиз у эзгуликка хизмат қилмаслик эҳтимоли бор. Биз биламизки, доктор Манннинг Ерда ҳеч қандай қариндошлари ҳамда дўстлари қолмаган, оқибатда эса инсоният тақдири уни безовта қилмай қўяди, ўз ҳаёти барчасидан қимматроқ бўлиб чиқади.

Хулоса

Фильмдаги воқеалар инсон ҳисларининг эпистомологик кўринишида давом этиши билан бирга, инсоният келажагини илм-фандаги кўплаб назариялар билан боғлайди. Жумладан, Эйнштейн-Розен кўприги, қора туйнук орқали амалга оширилган интергаллактик саёҳат, 5 ўлчамли коинот ва ҳоказо…

Визуал ҳамда овоз эффектлари биринчи планга чиқишга ҳаракат қилмагани, аксинча картинани тўлдириб туриши мени қувонтирди. Овозга келсак, фильм бастакори Ҳанс Зиммер эканлигини билганимдан сўнг, яна бир бор кекса яҳудий олдида шляпамни ечдим. Унинг мусиқаси инсоннинг юрагигача кириб бора олади. Фильм коинот ҳақидаги энг зўр кино бўлишидан ташқари, фильмлардаги энг эмоционал якунлардан бирига ҳам эгадир.

Кинодан иқтибослар

– Биз Ерда туриб самодаги юлдузлардан ҳайратга тушар эдик. Энди эса пастга қараб, ўз сайёрамиздаги чангдан хавотирланяпмиз.

– Ота бўлган кунингдан бошлаб, фарзандларингнинг келажак руҳига айланасан.

– Севги – исталган замон ва макондан қабул қилина оладиган ягона сигналдир.

Қизиқарли фактлар

– Суратга олиш давомида Торндан назарий материаллар олинади, унинг кўрсатмаларига биноан ушбу ҳодисаларни аниқ моделлаштирадиган янги компьютер дастурлари яратилади. Баъзи кадрларни қайта ишлаш 100 соатгача давом этади.

– Ушбу жараён мобайнида Торн иккита илмий иш ёзади: бири астрофизика, иккинчиси компьютер графикаси соҳасида. Шунингдек, олим қора туйнук ҳодисалари горизонти яқинидаги ёруғлик хатти-ҳаракатларининг янги хусусиятларини кашф этади. Шундай қилиб, илм-фан санъатга, санъат эса илм-фанга ёрдам беради.

– Кино учун маккажўхори далалари зарур эди. Аммо Нолан керакли ўлчамдаги далани етиштириш учун қанча вақт кетишини билмасди. Бу танг вазиятдан режиссёрнинг дўсти Зак Снайдер қутқаради, унинг илгари “пўлат одам” (2013) фильми учун фойдаланган юз гектар маккажўхори даласи бор эди. Суратга олиш ишлари якунлангач, маккажўхорилар сотилиб, улардан яхшигина даромад олинади.

Азизбек Юсупов