Fleshbek
O‘tgan yili psixologik trillerlarga mukkasidan ketgandim. Tan olib aytaman, dastlab bu kino janri meni o‘ziga bog‘lay olmagan edi: qo‘rquv va tushuniksiz hissiyotga to‘la ko‘zlar, har epizodda o‘nlab jumboqlar, mavhum ramzlar, ruhiyati buzilgan qahramonning oh-vohlari...
Endi o‘ylasam, ba’zi kinolarni dabdurustdan ko‘rish endigina atak-chechak qilayotgan go‘dakni yugurtirishga urinishdek gap ekan. Tong g‘ira-shirasida yeyilgan seryog‘ palov oshqozonga qanchalik og‘ir botsa, kuchli kino ham hali “hazm qilish”ga tayyor bo‘lmagan dunyoqarashni shunchalik og‘ritib qo‘yadi.
Albatta, bu janrdagi filmlarning barchasini chinakam san’at mahsuli deyishdan yiroqman. Biroq “Qora oqqush”ni tomosha qilib, o‘zimni shunchalik yo‘qotib qo‘ydimki, oqibatda odam aqli bunday kino ishlashga qodir emas, degan to‘xtamga keldim.
Demak, daho rejissor Darren Aranofskining 2010-yilda suratga olingan, “Oskar”ning “Eng yaxshi film” hamda “Eng yaxshi ayol roli uchun” nominatsiyasida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan, haqiqiy kino ixlosmandlarigina ko‘rib, tushuna oladigan shedevri haqida gaplashamiz.
Kino xususida ikki og‘iz
Ssenariy muallifi Andres Haynsga bu g‘oya film ekranga chiqishidan roppa-rosa o‘n yil oldin tug‘ilgan. Aranofski ham an’anaviy kasting shartlaridan chekinib, film suratga olinishidan bir necha yil avvalroq bosh rol uchun Natali Portmanni tanlab bo‘lganini aytadi.
Jahon premyerasi 2010-yil 1-sentabr kuni 67-Venetsiya xalqaro kinofestivalining ochilishida bo‘lib o‘tgan ushbu kino “Oskar” mukofotining “Eng yaxshi film”, “Eng yaxshi rejissor”, “Eng yaxshi operatorlik ishi”, “Eng yaxshi ayol roli” va “Eng yaxshi montaj ishlari” yo‘nalishlari bo‘yicha nomzod bo‘ladi.
“Qora oqqush” (“Chyorniy lebed”) filmining qaymog‘i ikki instinkt bosh qahramonning shaffof ruhiyatini buzishidan kosa betida yig‘ilishni boshlaydi. Aniqrog‘i, bular: o‘z-o‘zini nazorat qila olish va erkinlikning qora burchagiga og‘ish – fahshga berilish edi.
Spoylersiz tahlil
Dastavval Nina shaxsiyatining bir tomonini, keyin ikkinchi tarafini bostirishga harakat qiladi. To‘g‘rirog‘i, muvozanat o‘rnatishga urinadi. Unga kerak bo‘lgan yagona narsa – qalbidagi qora va oqni murosaga keltirish edi. U buni uddasidan chiqolmadi. Alaloqibatda, yosh qizni nobud qilgan narsa ham aynan shu bo‘lib chiqdi.
Film biri optimistik kayfiyatga ega, yorug‘, orzumand, hali go‘daklik bosqichidan hatlab o‘tmagan, yana biri esa xaos va qorong‘ilikka to‘yingan ikki ruhiyatning ayovsiz kurashi o‘rtasida qurila boshlaydi. Nazariy jihatdan, faylasuf Nitshe ta’biri bilan aytganda, musiqa ruhidan fojianing tug‘ilishi, musiqa bilan bog‘liq bo‘lgan odamning qalbida ikki tarafning qarama-qarshiligi normal holat, biroq Ninada “nimadir noto‘g‘ri ketadi”.
Qadimgi yunon afsonalarida Ikar otasiga quloq solmaydi va juda baland uchadi. Quyosh mumni eritadi, uning parvozi esa mash’um qulash bilan yakun topadi. Biz buni nega esladik, Nina va uning onasi orasidagi munosabat ham shunga o‘xshaydi. Erika Ninani tashqi dunyodan himoya qilish uchun bor kuchi bilan harakat qiladi. Ehtimol, ona o‘z qizining psixikasi charchoqqa to‘la ekanligini biladi va aynan shu sababli uning hayotini tartibga solish uchun zo‘r berib kuchanadi.
Film boshida Ninaning onasi allaqachon ulg‘ayib bo‘lgan farzandini kiyintirib, yechintiradi, o‘zi bemalol taom tayyorlay oladigan qizini shaxsan o‘zi, nazorat ostida ovqatlantiradi. Ona hatto qizining oldida bo‘lmagan taqdirda ham o‘sha nazoratni bir zum bo‘lsa-da qo‘yib yubormaydi – to‘xtovsiz telefon orqali vaziyatdan xabardor bo‘lib turadi. Ninaning xonasi esa yosh bolaniki kabi o‘yinchoqlarga to‘la, xuddi bu xona o‘n besh yil oldin tartibga keltirilgan-u, bundan buyog‘iga shu holicha qolgan. Ona beruxsat qizining xonasiga kirib kelib, uning uxlagan yoki uxlamaganini kuzatib ketadi... Buni soatlab davom ettirish mumkin.
Ninaning anglamlari, o‘sayotgan dunyoqarashi, baletdagi muvaffaqiyatlariga qaramasdan u hissiy jihatdan hali ham go‘dak edi.
Alaloqibat, sobitqadam hamda sovuqqon onaning haddan tashqari himoyasidan xalos bo‘lishga ongli ravishda intilgan Nina qanot chiqarishga muvaffaq bo‘ladi. Onasi bilan tortishgan mahal buni uning o‘zi tan oladi: “Men 28 yoshdaman, endi yosh bola emasman, oyi!”
Afsuski, uning mukammallikka intilishidan, filmni tomosha mobaynida guvoh bo‘lamizki, hech qanday naf bo‘lmaydi.
Dastlab Nina o‘zining qorong‘i tomoniga erkinlik bermaydi. Qiz "oq oqqush"ni osongina ijro etadi. Ammo “qora oqqush” haqida bunday deb bo‘lmaydi, chunki unga zarur bo‘lgan yovvoyi erkinlik, qora jazavaga hali ega emas edi.
Nina postanovkachi-rejissorga mukammal bo‘lishni xohlayotganini aytganda, u mukammallik nafaqat nazorat qila olish, balki o‘zini qo‘yib yuborish, xotirjam bo‘la bilish qobiliyatidir, deb aytadi. Nina “qora oqqush”ning tun qoplagan dunyosini o‘ynash uchun o‘zining axloqdan tashqarida bo‘lgan shahvoniy tuyg‘ularini his qilishi kerak edi.
Shu joyda Lili (Odilliya) qahramoniga yangi izoh paydo bo‘ladi: bu qahramon “qora oqqush”ga ishora tashlab ketadi.
Mila Kunis personaji Ninaning aynan o‘sha qora tomoni. Nina xuddi shunday ko‘rinishni, erkaklar bilan vaqtichog‘lik qilishni, birovga hisob bermay yashashni, har xato ortidan afsus qilmaslikni, berilgan barcha lazzatlarni tatib ko‘rishni istaydi, lekin uning ulg‘ayishdan qo‘rqishi bunga to‘sqinlik qiladi. U katta bo‘lishdan qo‘rqadi.
Tibbiy yondashganda Nina g‘irt psixoz, psixoz bo‘lganda ham bulimiya, obsessiv-kompulsiv buzilish, avtoagressiya kabi “yaralar”ni o‘ziga birlashtirgan psixoz. Ninaning dahshatli gallyutsinatsiyalari uyqu falajiga o‘xshaydi. Ko‘ziga har narsalar ko‘rinishi, o‘zini o‘zi vahimaga solishi, ayniqsa, ko‘zgu bilan bog‘liq sarosima uni adoyi tamom qiladi.
O‘ylashimcha, bu detallardan uning shaxsiyatini batamom yo‘q qilish jarayonini tomoshabinga to‘liq yetkazib, batafsil tasvirlab berishda foydalanilgan. Ammo shusiz ham bu homush hamda umidsiz kartinaning yakuni dahshatli. Muhtasham sahnadagi “Oqqush ko‘li” premyerasi bosh qahramon uchun yuragidan qon sizdiradigan qiynoqlarga aylanadi: uning jamiki tajribalari, aralash hissiyotlari katarsis bosqichiga o‘tadi.
Nina Lilini oyna sinig‘i bilan o‘ldirishi eng kulminatsion qismi. Shundan so‘ng Ninaning chinakam qora oqqushga aylanish transformatsiyasi yakun topadi.
Jumboqning kaliti “hukmdor” onada
Menimcha, yakunning maqbul izohini ona va qiz o‘rtasidagi munosabatlar tarixidan izlash kerak. Ninaning onasini ismiga e'tibor qaratamiz: Erika. Bu “hukmdor” degan ma'noni anglatadi. Bu ezgin hikoyaning eng qorong‘i qahramoni ham shu. Erika o‘z ixtiyori bilan farzand dunyoga keltirib, karyerasini yakunlaydi. Keyin Ninani hayotning rutubatli o‘ralariga qarshi shakllanishi kerak bo‘lgan immunitetidan mahrum qilish orqali hayotini izdan chiqara boshlaydi. Agar biz “Oqqush ko‘li” shedevriga qaytadigan bo‘lsak, Erika xuddi o‘sha jodugar bo‘lib chiqadi. Ona qizining hayotdagi ma'nosi baletda yuksaklikka erishish ekanligini ishontirish asnosida beg‘ubor qizini aqldan ozdiradi. Natijada Nina yaxshi qiz jasadida yurish qiynog‘idan erkin o‘lishni afzal ko‘radi.
“Qora oqqush” aslida umuman balet haqida emas, balki Ninaning o‘z egosiga qaram bo‘lgan shaxsiyatining parokandalikka yuz tutishi to‘g‘risida. Uning ona qobig‘ini yorib chiqishga chog‘langan haqiqiy shaxsiyati Erikaning muntazam xursand qilish uchungina yaratilgan yolg‘on shaxsiyati bilan ayovsiz kurash olib boradi.
Kinodan iqtiboslar
– Yo‘lingga g‘ov bo‘lib turgan yagona odam o‘zingsan.
– Barkamollik nafaqat o‘z-o‘zini nazorat qila bilish, balki qo‘yib yuborish ham demak. Boshqalarni ajablantirmoqchimisan, avval o‘zingni hayratda qoldir.
– Hammamiz hikoyani juda yaxshi bilamiz: oqqush tanasiga berkingan, ma'sum va begunoh qiz. U erkinlikni orzu qiladi, lekin faqat jazavaga to‘la chinakam muhabbatgina joduni bartaraf qilishi mumkin.
– Zamonaviy sivilizatsiyaning ikki karra la'nati: bu bizni erta qarishga va uzoqroq yashashga majbur qiladi.
– Qo‘rqoq bo‘lmaganingda yana ham zo‘rroq bo‘lar eding.
Qiziqarli faktlar
Film suratga olish jarayonida Natali Portman 9 kg vazn tashlagan. Mila Kunis esa uch oy davomida kuniga besh soat, haftasiga yetti marta balet bilan shug‘ullangan.
Natali Portman filmning suratga olish maydonchasida bo‘lajak turmush o‘rtog‘i, xoreograf Benjamin Milpe bilan tanishadi. 2012-yilda juftlik turmush quradi.
Mila Kunis bu rolini aynan Natali sabab qo‘lga kiritgan. Aynan u Aranofskiga Milaga imkon berib ko‘rishni so‘ragan. Rejissyor esa kasting ham qilib o‘tirmay, birgina skype’dagi qisqa suhbat orqali Kunisni shu rolga tasdiqlagan.
“Qora oqqush”ni suratga olish jarayonida Natali ko‘plab og‘ir hamda yengil jarohatlar olgan: qovurg‘asi shikastlangan, boldirlari og‘rigan, miyasi chayqalgan.
Film budjeti shu qadar kam bo‘lganki, Portmanga shifokor zarur payti ham prodyuserlar chaqirib berisha olmagan.
Charli Rouzga bergan intervyusida Natali Portman filmni suratga olishdagi eng katta qiyinchiliklardan biri mashg‘ulot va raqsdan tashqari ovozini o‘zgartirish ekanligini ta’kidlagan. Uning so‘zlariga ko‘ra, Aronofski bilan ishlashdan oldin aksar rejissorlar ovozidagi bolalarga xos sifatni doimo tanqid qilgan. Portman uni yo‘g‘onlashtirish uchun vokal murabbiylari bilan ishlashga majbur bo‘lgan. Aranofski esa aynan o‘sha bolalardagi sohir ovozni undan talab qilgan. Tom ma’noda daho rejissor Nataliga “Natali”ni tuhfa etgan.
Azizbek Yusupov
Izoh (0)