Bolaligimizdan shirinliklar tishga zarar degan fikr shakllangan. Ota-onalar kariyesga duch kelmasliklari uchun bu haqda bolalariga doimo aytib keladi va ularni shirinliklardan cheklaydi. Aslida bu barcha shirinliklarga taalluqli emasligini bilsangiz, hayron qolishingiz tabiiy.
Shirinliklar tishga zarar, ammo shakar qo‘shilmagani beziyon: chindanmi?
Dastavval, kariyes qanday paydo bo‘lishini aniqlaylik. Bu og‘iz bo‘shlig‘ida yashaydigan bakteriyalar haqidadir. Ulardan ba’zilari kariyes rivojlanishiga deyarli ta’sir qilmaydi, boshqalari esa, aksincha, uning rivojlanishi bilan bog‘liq. Bunga birinchi navbatda Streptococcus mutans turidagi mikroorganizmlar va boshqa mikroblar ham hissa qo‘shadi.
Ko‘pgina shakarli yeguliklar tarkibida glyukoza va fruktoza qoldiqlaridan tashkil topgan saxaroza mavjud. Bakteriyalar shu moddalar bilan oziqlanadi. Saxarozadan hazm qilish jarayonida kislota hosil bo‘ladi. U zararsizlantirilishi kerak, chunki ular tish emalini yemiradi. Og‘iz bo‘shlig‘i qanchalik kislotali bo‘lsa, shuncha tishga zarar. Bu holda emalning sirt qatlami zaiflashadi. Oqibatda, tishlar bakteriyalarga nisbatan ta’sirchan bo‘lib qoladi.
Ammo bu har doim ham sodir bo‘lmaydi. Kamdan kam hollarda ikkita asosiy mexanizmga asoslangan kariyesga qarshilik paydo bo‘ladi.
Ba’zi odamlarning og‘zida streptokokklar va boshqa kariyes qo‘zg‘atuvchi bakteriyalar kamligi bois shakar hazm bo‘lganda ozgina kislota hosil bo‘ladi. Boshqa odamlarda tish emali shunchalik mustahkamki, hatto kalsiyning sezilarli darajada yo‘qolishi ham uning kuchini kamaytirmaydi.
Qaysi shirinliklar, ayniqsa, tishlar uchun xavfli?
Zararli mahsulotlar ro‘yxatida dunyoda mavjud bo‘lgan barcha shirinliklarni yozib chiqish shart emas. Lekin, albatta, tishlar uchun nihoyatda xavfli bo‘lgan shirinliklar mavjud va ulardan qochish kerak. Bular tishga yopishib qoladiganlar, shuning uchun ular tish yuzasida bakteriyalarni o‘ziga tortib oladigan substrat hosil qiladi.
Iris, karamel va xo‘rozqand shular jumlasidandir. Bunday shirinliklardan voz kechgan ma’qul va hali ham buni qila olmagan bo‘lsangiz, hech bo‘lmaganda ularni iste’mol qilganingizdan keyin og‘zingizni chaying, yaxshisi, tishlaringizni cho‘tka va pasta bilan to‘liq yuving.
Umuman olganda, og‘iz bo‘shlig‘ining salomatligi ushbu oddiy, ammo muhim gigiyena muolajasiga bog‘liq. Ertalab nonushtadan keyin va kechqurun yotishdan oldin tishlaringizni yuving. Shu tariqa kun davomida ovqatdan keyin tish oralarida qolgan shakar qoldiqlarini yuzadan olib tashlaysiz.
Kechqurun shirinlik iste’mol qilmagan ma’qul. Bu nafaqat qomatga foydali, balki kariyes rivojlanish xavfini kamaytiradi.
Tishlaringizni yetarlicha yuvmasangiz, kechasi og‘iz bo‘shlig‘ida yashovchi va kislorodga muhtoj bo‘lmagan anaerob bakteriyalar ayniqsa oziq-ovqat qoldiqlarini singdirish va kislotani chiqarishda faollashadi.
Tishlarga zarar keltirmaydigan shirinliklar bormi?
Shirinliklarni to‘liq taqiqlash juda qiyin. Bizning organizm shunday yaratilganki, shirinliklardan voz kechishga qaror qilganimizdan so‘ng, miya darhol keks va pishiriqlarni “talab qiladi”.
Shuning uchun mutlaq taqiqlash strategiyasini tanlashni tavsiya etilmaydi, buning o‘rniga diyetangizga tish salomatligi uchun xavfsizroq bo‘lgan shirinliklarni kiriting.
Ular orasida:
- kakaoning yuqori miqdori va minimal shakarli qora shokolad;
- diabetga chalinganlar uchun tarkibida bakteriyalarning sevimli ozuqasi — glyukoza bo‘lmagan batonchiklar va mahsulotlar;
- yong‘oq va asal bilan shokolad, ularning qismlari tishlarni blyashka to‘planishidan qo‘shimcha ravishda tozalashi mumkin;
- shakari kam bo‘lgan mevalar;
- ksilitol kabi shirinlagichlar. Bu tabiiy analog bo‘lib, uni bakteriyalar hazm qila olmaydi. Bu shuni anglatadiki, ushbu mahsulotlardan foydalanganda tish emali uchun xavfli kislota umuman chiqarilmaydi.
Biroq faqat ksilitolli mahsulotlar bilan cheklanib qolish yaramaydi. Uning oshiqchasi tishlarga zarar yetkazmaydi, ammo u hazmsizlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Izoh (0)