Болалигимиздан ширинликлар тишга зарар деган фикр шаклланган. Ота-оналар кариесга дуч келмасликлари учун бу ҳақда болаларига доимо айтиб келади ва уларни ширинликлардан чеклайди. Аслида бу барча ширинликларга тааллуқли эмаслигини билсангиз, ҳайрон қолишингиз табиий.
Ширинликлар тишга зарар, аммо шакар қўшилмагани безиён: чинданми?
Даставвал, кариес қандай пайдо бўлишини аниқлайлик. Бу оғиз бўшлиғида яшайдиган бактериялар ҳақидадир. Улардан баъзилари кариес ривожланишига деярли таъсир қилмайди, бошқалари эса, аксинча, унинг ривожланиши билан боғлиқ. Бунга биринчи навбатда Streptococcus mutans туридаги микроорганизмлар ва бошқа микроблар ҳам ҳисса қўшади.
Кўпгина шакарли егуликлар таркибида глюкоза ва фруктоза қолдиқларидан ташкил топган сахароза мавжуд. Бактериялар шу моддалар билан озиқланади. Сахарозадан ҳазм қилиш жараёнида кислота ҳосил бўлади. У зарарсизлантирилиши керак, чунки улар тиш эмалини емиради. Оғиз бўшлиғи қанчалик кислотали бўлса, шунча тишга зарар. Бу ҳолда эмалнинг сирт қатлами заифлашади. Оқибатда, тишлар бактерияларга нисбатан таъсирчан бўлиб қолади.
Аммо бу ҳар доим ҳам содир бўлмайди. Камдан кам ҳолларда иккита асосий механизмга асосланган кариесга қаршилик пайдо бўлади.
Баъзи одамларнинг оғзида стрептококклар ва бошқа кариес қўзғатувчи бактериялар камлиги боис шакар ҳазм бўлганда озгина кислота ҳосил бўлади. Бошқа одамларда тиш эмали шунчалик мустаҳкамки, ҳатто калсийнинг сезиларли даражада йўқолиши ҳам унинг кучини камайтирмайди.
Қайси ширинликлар, айниқса, тишлар учун хавфли?
Зарарли маҳсулотлар рўйхатида дунёда мавжуд бўлган барча ширинликларни ёзиб чиқиш шарт эмас. Лекин, албатта, тишлар учун ниҳоятда хавфли бўлган ширинликлар мавжуд ва улардан қочиш керак. Булар тишга ёпишиб қоладиганлар, шунинг учун улар тиш юзасида бактерияларни ўзига тортиб оладиган субстрат ҳосил қилади.
Ирис, карамел ва хўрозқанд шулар жумласидандир. Бундай ширинликлардан воз кечган маъқул ва ҳали ҳам буни қила олмаган бўлсангиз, ҳеч бўлмаганда уларни истеъмол қилганингиздан кейин оғзингизни чайинг, яхшиси, тишларингизни чўтка ва паста билан тўлиқ ювинг.
Умуман олганда, оғиз бўшлиғининг саломатлиги ушбу оддий, аммо муҳим гигиена муолажасига боғлиқ. Эрталаб нонуштадан кейин ва кечқурун ётишдан олдин тишларингизни ювинг. Шу тариқа кун давомида овқатдан кейин тиш ораларида қолган шакар қолдиқларини юзадан олиб ташлайсиз.
Кечқурун ширинлик истеъмол қилмаган маъқул. Бу нафақат қоматга фойдали, балки кариес ривожланиш хавфини камайтиради.
Тишларингизни етарлича ювмасангиз, кечаси оғиз бўшлиғида яшовчи ва кислородга муҳтож бўлмаган анаэроб бактериялар айниқса озиқ-овқат қолдиқларини сингдириш ва кислотани чиқаришда фаоллашади.
Тишларга зарар келтирмайдиган ширинликлар борми?
Ширинликларни тўлиқ тақиқлаш жуда қийин. Бизнинг организм шундай яратилганки, ширинликлардан воз кечишга қарор қилганимиздан сўнг, мия дарҳол кекс ва пишириқларни “талаб қилади”.
Шунинг учун мутлақ тақиқлаш стратегиясини танлашни тавсия этилмайди, бунинг ўрнига диетангизга тиш саломатлиги учун хавфсизроқ бўлган ширинликларни киритинг.
Улар орасида:
- какаонинг юқори миқдори ва минимал шакарли қора шоколад;
- диабетга чалинганлар учун таркибида бактерияларнинг севимли озуқаси — глюкоза бўлмаган батончиклар ва маҳсулотлар;
- ёнғоқ ва асал билан шоколад, уларнинг қисмлари тишларни бляшка тўпланишидан қўшимча равишда тозалаши мумкин;
- шакари кам бўлган мевалар;
- ксилитол каби ширинлагичлар. Бу табиий аналог бўлиб, уни бактериялар ҳазм қила олмайди. Бу шуни англатадики, ушбу маҳсулотлардан фойдаланганда тиш эмали учун хавфли кислота умуман чиқарилмайди.
Бироқ фақат ксилитолли маҳсулотлар билан чекланиб қолиш ярамайди. Унинг ошиқчаси тишларга зарар етказмайди, аммо у ҳазмсизликни келтириб чиқариши мумкин.
Изоҳ (0)