Pekinda uch kunlik tashrif bilan bo‘lgan Fransiya prezidenti Emmanuel Makron Xitoy yetakchisi Si Szinpinni Ukrainadagi urushni tugatishga yordam berish uchun Rossiya prezidenti Vladimir Putinga ta’sir o‘tkazishga chaqirdi.
“Rossiyani o‘ziga keltirish va barchani muzokaralar stoliga qaytarish uchun sizga ishonishim mumkinligini bilaman”, — dedi Makron Si bilan 6-aprel kuni o‘tkazilgan uchrashuvda.
Makronning so‘zlariga ko‘ra, hozirgi inqiroz jahonning yirik kuchlari bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan bloklarga bo‘linib ketishi xavfini tug‘dirmoqda.
Bunga javoban Xitoy rahbari tomonlar imkon qadar tezroq tinchlik muzokaralarini o‘tkazishiga umid bildirish bilan cheklandi, ammo Rossiya haqida gapirmadi va biror marta “urush” so‘zini tilga olmadi.
Makronning Xitoyga safari davomida unga Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayen hamrohlik qildi, Fransiya rahbari uni Xitoy rahbariyati bilan muzokaralarda ishtirok etishga taklif qilgandi.
Makronning Xitoyga safari diqqat bilan kuzatildi, chunki Pekin va G‘arb davlatlari o‘rtasidagi munosabatlar so‘nggi bir necha yil ichida tobora yomonlashgan. Xitoy Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishini bevosita qoralashdan ham bosh tortgan.
Bundan tashqari, Makron Xitoy bilan savdo aloqalarini mustahkamlashga intilmoqda: u o‘zi bilan biznes vakillaridan iborat katta delegatsiyani olib kelgan.
Tinchlik rejasi va yadroviy qurol
Makron Si bilan yopiq eshiklar ortida muzokaralar o‘tkazishdan oldin Pekindagi dabdabali harbiy paradni tomosha qildi. Xitoy va Fransiya rasmiylari suhbatni “ochiq” va “do‘stona” deb ta’rifladi.
Muzokaralardan so‘ng o‘tkazilgan matbuot anjumanida Si Szinpin Ukrainadagi urush haqida gapirib, “Xitoy tinchlik muzokaralari tarafdori va mojaroga siyosiy yechim izlamoqda” dedi. Shuningdek, u xalqaro hamjamiyatni sodir bo‘layotgan voqealarga nisbatan “oqilona vazminlik” ko‘rsatishga chaqirdi.
Fevral oyida Xitoy Tashqi ishlar vazirligi “Ukraina inqirozini siyosiy yo‘l bilan hal qilish bo‘yicha Xitoyning pozitsiyasi” deb atalgan hujjatni eʼlon qilgandi. Ushbu “tinchlik rejasi” 12 bandni o‘z ichiga oladi, Si Szinpin Moskvaga mart oyidagi tashrifi chog‘ida uni Putin bilan muhokama qilgan.
G‘arb davlatlari va Ukraina Xitoy takliflarida tinchlikka erishish bo‘yicha birorta aniq mexanizm yo‘qligini, hujjatni Pekinning tinchlik rejasi emas, balki uning urushga nisbatan pozitsiyasi sifatida ko‘rish mumkinligini bildirdi. AQSH, shuningdek, Xitoy Rossiyaga qurol-yarog‘ yetkazib berishni boshlashi mumkinligidan bir necha bor xavotir bildirgan, ammo bu chindan amalga oshirilayotgani bo‘yicha belgilar yo‘q.
Makron bilan o‘tkazgan qo‘shma matbuot anjumani chog‘ida Xitoy rahbari mojaroda yadro qurolidan foydalanmaslik kerakligini yana bir bor taʼkidladi.
Mart oyida Rossiya prezidenti Vladimir Putin Belarus hududiga taktik yadro qurolini joylashtirish niyati borligini maʼlum qilgandi. E’tiborli jihati, bu bayonotdan oldin Moskvadagi uchrashuvda Putin va Si “barcha yadroviy kuchlar yadro qurolini o‘z milliy hududlaridan tashqarida joylashtirmasligi va xorijda joylashtirilgan barcha yadro qurollarini yig‘ib olishi kerak” degan deklaratsiyani qabul qilgandi.
Emmanuel Makronning aytishicha, Ukraina ishg‘ol ostida qolar ekan, “Yevropa xavfsiz va barqaror bo‘la olmaydi”. U BMT Xavfsizlik kengashining doimiy aʼzosi bo‘lgan Rossiya ushbu tashkilot nizomini buzayotganini nomaqbul deb atadi.
Makronning samimiy ohangi va fon der Lyayenning qattiq bayonotlari
Kuzatuvchilarning taʼkidlashicha, matbuot anjumanida Makron Xitoy rahbari bilan do‘stona munosabatda bo‘lgan va ko‘pincha unga bevosita murojaat qilgan. Si Szinpin esa matbuotga nisbatan beparvolik bilan gapirgan.
Keyinchalik, alohida matbuot anjumanida Yevropa Komissiyasi rahbari fon der Lyayen bir nechta keskin ohangdagi bayonotlar berdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, agar Pekin Rossiyaga qurol yetkazib bersa, bu xalqaro huquqning buzilishi hisoblanib, Yevropa Ittifoqi va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlarga “sezilarli darajada putur yetkazadi”.
U “Xitoy adolatli dunyo o‘rnatishga yordam beradigan rol o‘ynashiga” umid bildirdi. “Adolatli dunyo” deganda Lyayen Ukrainadagi urush G‘arb ittifoqchilari ssenariysi bilan tugashini nazarda tutdi — bunda Kiyev okkupatsiya qilingan hududlari ustidan nazoratni qaytarib oladi. Fon der Lyayen, shuningdek, Ukraina yetakchisi Vladimir Zelenskiyning Rossiya qo‘shinlarini to‘liq olib chiqib ketishni nazarda tutuvchi tinchlik rejasini to‘liq qo‘llab-quvvatlashini aytdi.
Avvalroq Zelenskiy Si Szinpin bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralar o‘tkazish istagini bildirgandi, biroq Xitoy rahbari bu taklifga hali rasman javob bermagan.
Fon der Lyayenning aytishicha, u bilan suhbat chog‘ida Si Szinpin “zarur sharoit va vaqt to‘g‘ri kelganda” Zelenskiy bilan gaplashishga tayyorligini aytgan.
Makronning tashrifi nima uchun muhim?
Makronning Xitoyga tashrifi muhim ahamiyatga ega, chunki bu Si Szinpin va G‘arb davlati yetakchisi o‘rtasidagi muhim aloqa. Oxirgi marta Si 2022-yilning noyabr oyida Balidagi G20 sammitida g‘arblik hamkasblari bilan qatnashgan va u yerda AQSH prezidenti Jo Bayden bilan uchrashgandi.
Bundan tashqari, Makron xalqaro tinchlikparvar sifatidagi obro‘sini mustahkamlashga intilmoqda — endilikda u Ukraina mojarosining barcha asosiy ishtirokchilari bilan shaxsan gaplashib chiqdi: u avvalroq Putin va Zelenskiy bilan bir necha bor uchrashgan.
Biroq Makron Pekinda jiddiy diplomatik yutuqlarga erisha olmasligi ayon bo‘ldi. Xitoy rahbari o‘zining Rossiya va Ukrainaga munosabatini sezilarli darajada o‘zgartirishi ehtimoli juda kam.
Makron kichik muvaffaqiyatlarga, umumiy tilga hamda o‘zaro savdo va muzokaralardan olinadigan yutuqlarga e’tibor qaratishga o‘tdi. Fransiya prezidenti urush, G‘arb va Rossiya o‘rtasidagi qarama-qarshilik Xitoy bilan yaqinroq munosabatlarga to‘sqinlik qilmasligi kerak, degan fikrda.
Matbuotga qilgan nutqida Fransiya rahbari Xitoyning inson huquqlari bilan bog‘liq muammolari, Pekin va G‘arb o‘rtasida uzoq vaqtdan beri davom etayotgan qarama-qarshilik haqida hech narsa demadi. Makronning taʼkidlashicha, bu masala Fransiya uchun muhimligicha qolmoqda, biroq “maʼruza o‘qishdan ko‘ra hurmat ko‘rsatish yaxshiroq”.
Makron oxirgi marta Pekinga to‘rt yil avval tashrif buyurgan edi. Uning bu yilgi tashrifi Fransiyada pensiya islohoti bilan bog‘liq ish tashlashlar va tartibsizliklar fonida amalga oshirildi.
Izoh (0)