Katta yoshli zamonaviy odamda tungi uyquning davomiyligi 19-asrda qancha odamlar uxlaganiga nisbatan deyarli 20 foizga kamaydi. Olimlar surunkali uyqusizlik bilan ortiqcha vazn o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqligini o‘rganmoqda. Hayotimizni osonlashtiradigan qator xizmatlar, gadjetlarga qaramay, bizda hali ham hech narsaga vaqtimiz yo‘q. Ko‘pgina zamonaviy odamlar kuniga 7-8 soat uxlamasliklarini tan olishadi, chunki ularda uxlash uchun yetarli vaqt yo‘q. Boshqa ko‘plab sog‘liq muammolariga qo‘shimcha ravishda, bunday rejim odamning ortiqcha vaznga ega bo‘lishiga olib keladi.
3 soatlik kam uyqu — ortiqcha vazn
Yetarlicha uxlamaydigan odamlarning vazni ortib boradi. Bu taxmin emas, balki ilmiy jihatdan tasdiqlangan haqiqatdir. AQSh Milliy Sog‘liqni saqlash instituti tomonidan o‘tkazilgan bir qator tajribalar davomida uyqusizlikning bu noxush oqibati aniqlandi. Tajribalarda ikki guruh ko‘ngillilar ishtirok etishdi. Birinchisida odamlar kuniga 5 soatdan ko‘p bo‘lmagan, ikkinchisida odatiy 8 soat uxladilar. Har ikki guruh ishtirokchilarining jismoniy faolligi bir xil edi.
Olimlar tadqiqot natijalarini sarhisob qilganlarida, muntazam ravishda meʼyordan 3 soat kam uxlagan birinchi guruhdagi odamlar uyqusizlik o‘rnini oziq-ovqat bilan qoplagani maʼlum bo‘ldi! Yaʼni, ular ikkinchi guruh ishtirokchilariga qaraganda 30 foiz ko‘proq kaloriya isteʼmol qilgan. Shuning uchun ular tezda ortiqcha vazn olishni boshladilar.
Shu tariqa amerikalik olimlar odam qanchalik muntazam va yetarli uxlamasa, uning ortiqcha vazn olish “imkoniyati” shunchalik yuqori bo‘ladi, degan xulosaga kelishdi. Ammo bu mexanizm qanday ishlaydi? Bunday daqiqalarda organizmda nimalar bo‘ladi?
Gormonal balans o‘zgaradi
Yaxshi tomonga emas. Avvalo, odam sirkad ritmlar uchun masʼul bo‘lgan va uxlayotganda ishlab chiqariladigan melatonin yetishmasligidan qiynaladi. Shuningdek, tanada ochlik va to‘yimlilik hissi uchun masʼul bo‘lgan grelin va leptin gormonlari muvozanati o‘zgaradi. Birinchi gormon — grelin uyqusizlikdan aziyat chekadigan yoki uyqudan shaxsiy vaqtini tejaydigan odamlarda kerakli miqdordan ko‘proq ishlab chiqariladi. Ammo to‘qlik hissi uchun masʼul bo‘lgan leptin surunkali uyqusiz odamda juda kam ishlab chiqariladi. Leptinning yetishmasligi ovqatlanayotganda inson miyasi allaqachon ovqatlanganligi haqida signal olmasligiga olib keladi.
Kam uxlaydigan odamlarda qonda o‘sish gormoni konsentratsiyasi kamayadi. Bu gormon yog‘larning parchalanishi uchun javobgar hamdir. Kamiga uyqu yetishmasligi vaqtida avtomatik ravishda ishlab chiqariladigan stress gormoni — kortizolning ko‘payishi qo‘shilsa, nima bo‘ladi?
Stress bilan ovqatlanish odati
Xavotir va stress — bu uyqusizlikning oqibatlaridir. Surunkali uyqusizlik, kortizol va grelin darajasining ko‘tarilishi, stress va tashvishlanish muzlatgich tomon kerak bo‘lgandan ko‘ra ko‘proq borishimizga olib keladi.
Energiya tanqisligi
Tungi surunkali uyqusizlik bilan og‘rigan odamlar doimo quvvat yetishmasligi yetishmasligidan shikoyat qiladi. Bu holda energiyani qayerdan olish mumkin? To‘g‘ri, oziq-ovqat mahsulotlaridan.
O‘rtacha, hatto, uyqu vaqtini kuniga 2 soatga qisqartirish allaqachon taxminan 500 yoki undan ortiq qo‘shimcha kaloriya isteʼmoliga olib keladi. Ko‘pincha, yetarli darajada uxlamaydigan odamlar, biologik ritmlarga ko‘ra, organizm oziq-ovqatga muhtoj bo‘lmagan vaqtda ovqatlanadilar. Yaʼni, masalan, tungi soat ikkida.
Yomon hazm bo‘ladigan yog‘lar
Bu ham yosh amerikalik olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar yordamida isbotlangan. 10 kun davomida 5 soatlik uyqudan keyin yosh, sog‘lom erkaklar yog‘li, yuqori kaloriyali ovqatlarni to‘liq hazm qilish qobiliyatini yo‘qotdilar.
Ortiqcha suyuqlik to‘planadi
Uyqu vaqtida inson tanasi ortiqcha suyuqlikdan faol ravishda xalos bo‘lishi ilmiy jihatdan tasdiqlangan. U ter va nafas bilan tanadan chiqib ketadi. Uyqu yetishmasligi bilan bu hujayralarda to‘planib qoladi va tanadagi suyuqlikni ushlab turish shishni keltirib chiqaradi.
Uyqusizlik yana nimaga olib keladi?
Avvalo, immunitet uyqusizlikdan aziyat chekadi, yaʼni odam tez-tez turli xil infeksiyalar bilan kasallanadi va tuzalishi uzoqqa cho‘ziladi. Uyquning yetishmasligi qon bosimi va yurak-qon tomir tizimi faoliyatiga ham taʼsir qiladi.
Ko‘pincha yetarlicha uxlamagan odamlar asabiylashadi, tushkunlikka tushadi, yangi vazifalarni bajarishda qiynaladi, ularning xotirasi va diqqatni jamlash qobiliyati yomonlashadi... Umuman olganda, muvozanatli uyqu bilan bir nechta sog‘liq muammolarning oldini olish mumkin.
Mavzuga doir:
Izoh (0)