Катта ёшли замонавий одамда тунги уйқунинг давомийлиги 19-асрда қанча одамлар ухлаганига нисбатан деярли 20 фоизга камайди. Олимлар сурункали уйқусизлик билан ортиқча вазн ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлигини ўрганмоқда. Ҳаётимизни осонлаштирадиган қатор хизматлар, гаджетларга қарамай, бизда ҳали ҳам ҳеч нарсага вақтимиз йўқ. Кўпгина замонавий одамлар кунига 7-8 соат ухламасликларини тан олишади, чунки уларда ухлаш учун етарли вақт йўқ. Бошқа кўплаб соғлиқ муаммоларига қўшимча равишда, бундай режим одамнинг ортиқча вазнга эга бўлишига олиб келади.
3 соатлик кам уйқу — ортиқча вазн
Етарлича ухламайдиган одамларнинг вазни ортиб боради. Бу тахмин эмас, балки илмий жиҳатдан тасдиқланган ҳақиқатдир. АҚШ Миллий Соғлиқни сақлаш институти томонидан ўтказилган бир қатор тажрибалар давомида уйқусизликнинг бу нохуш оқибати аниқланди. Тажрибаларда икки гуруҳ кўнгиллилар иштирок этишди. Биринчисида одамлар кунига 5 соатдан кўп бўлмаган, иккинчисида одатий 8 соат ухладилар. Ҳар икки гуруҳ иштирокчиларининг жисмоний фаоллиги бир хил эди.
Олимлар тадқиқот натижаларини сарҳисоб қилганларида, мунтазам равишда меъёрдан 3 соат кам ухлаган биринчи гуруҳдаги одамлар уйқусизлик ўрнини озиқ-овқат билан қоплагани маълум бўлди! Яъни, улар иккинчи гуруҳ иштирокчиларига қараганда 30 фоиз кўпроқ калория истеъмол қилган. Шунинг учун улар тезда ортиқча вазн олишни бошладилар.
Шу тариқа америкалик олимлар одам қанчалик мунтазам ва етарли ухламаса, унинг ортиқча вазн олиш “имконияти” шунчалик юқори бўлади, деган хулосага келишди. Аммо бу механизм қандай ишлайди? Бундай дақиқаларда организмда нималар бўлади?
Гормонал баланс ўзгаради
Яхши томонга эмас. Аввало, одам циркад ритмлар учун масъул бўлган ва ухлаётганда ишлаб чиқариладиган мелатонин етишмаслигидан қийналади. Шунингдек, танада очлик ва тўйимлилик ҳисси учун масъул бўлган грелин ва лептин гормонлари мувозанати ўзгаради. Биринчи гормон — грелин уйқусизликдан азият чекадиган ёки уйқудан шахсий вақтини тежайдиган одамларда керакли миқдордан кўпроқ ишлаб чиқарилади. Аммо тўқлик ҳисси учун масъул бўлган лептин сурункали уйқусиз одамда жуда кам ишлаб чиқарилади. Лептиннинг етишмаслиги овқатланаётганда инсон мияси аллақачон овқатланганлиги ҳақида сигнал олмаслигига олиб келади.
Кам ухлайдиган одамларда қонда ўсиш гормони концентрацияси камаяди. Бу гормон ёғларнинг парчаланиши учун жавобгар ҳамдир. Камига уйқу етишмаслиги вақтида автоматик равишда ишлаб чиқариладиган стресс гормони — кортизолнинг кўпайиши қўшилса, нима бўлади?
Стресс билан овқатланиш одати
Хавотир ва стресс — бу уйқусизликнинг оқибатларидир. Сурункали уйқусизлик, кортизол ва грелин даражасининг кўтарилиши, стресс ва ташвишланиш музлатгич томон керак бўлгандан кўра кўпроқ боришимизга олиб келади.
Энергия танқислиги
Тунги сурункали уйқусизлик билан оғриган одамлар доимо қувват етишмаслиги етишмаслигидан шикоят қилади. Бу ҳолда энергияни қаердан олиш мумкин? Тўғри, озиқ-овқат маҳсулотларидан.
Ўртача, ҳатто, уйқу вақтини кунига 2 соатга қисқартириш аллақачон тахминан 500 ёки ундан ортиқ қўшимча калория истеъмолига олиб келади. Кўпинча, етарли даражада ухламайдиган одамлар, биологик ритмларга кўра, организм озиқ-овқатга муҳтож бўлмаган вақтда овқатланадилар. Яъни, масалан, тунги соат иккида.
Ёмон ҳазм бўладиган ёғлар
Бу ҳам ёш америкалик олимлар томонидан олиб борилган тадқиқотлар ёрдамида исботланган. 10 кун давомида 5 соатлик уйқудан кейин ёш, соғлом эркаклар ёғли, юқори калорияли овқатларни тўлиқ ҳазм қилиш қобилиятини йўқотдилар.
Ортиқча суюқлик тўпланади
Уйқу вақтида инсон танаси ортиқча суюқликдан фаол равишда халос бўлиши илмий жиҳатдан тасдиқланган. У тер ва нафас билан танадан чиқиб кетади. Уйқу етишмаслиги билан бу ҳужайраларда тўпланиб қолади ва танадаги суюқликни ушлаб туриш шишни келтириб чиқаради.
Уйқусизлик яна нимага олиб келади?
Аввало, иммунитет уйқусизликдан азият чекади, яъни одам тез-тез турли хил инфекциялар билан касалланади ва тузалиши узоққа чўзилади. Уйқунинг етишмаслиги қон босими ва юрак-қон томир тизими фаолиятига ҳам таъсир қилади.
Кўпинча етарлича ухламаган одамлар асабийлашади, тушкунликка тушади, янги вазифаларни бажаришда қийналади, уларнинг хотираси ва диққатни жамлаш қобилияти ёмонлашади... Умуман олганда, мувозанатли уйқу билан бир нечта соғлиқ муаммоларнинг олдини олиш мумкин.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)