24-yanvar kuni Energetika vaziri Joʻrabek Mirzamahmudov va Rossiyaning “Gazprom” kompaniyasi rahbari Aleksey Miller gaz sohasida hamkorlik boʻyicha “Yoʻl xaritasi”ni imzoladi. Bu haqda “Gazprom” matbuot xizmati xabar berdi. Ammo Oʻzbekiston Energetika vazirligi bu haqdagi xabarni oradan bir kun oʻtib eʼlon qildi.
Bungacha jamoatchilik mamlakat energetik mustaqilligi jar yoqasida qolgani haqidagi xavotir va qoʻrquvlarini bildirayotgandi. Rossiya ommaviy axborot vositalari esa bu shartnoma orqali Oʻzbekiston “uch tomonlama gaz ittifoqi”ga qoʻshilgani haqida bong urdi.
Energetika vazirligi xabariga koʻra, “Gazprom” bilan imzolangan “Yoʻl xarita”sida Qozogʻiston va Oʻzbekiston hududidan oʻtuvchi “Oʻrta Osiyo – Markaz” gaz quvuri orqali gaz tranzitini amalga oshirish uchun zarur boʻladigan texnik choralar oʻrganiladi.
“Texnik jihatdan barcha ishlarni yakunlagandan soʻng, tabiiy gazni yetkazib berish boʻyicha asosiy shartlarni muhokama qilinadi. Shuni alohida taʼkidash lozimki, olib borilgan muzokaralar hamda “Yoʻl xaritasi”da Oʻzbekiston Respublikasining mavjud gaz transporti tizimiga egalik huquqini toʻliq saqlagan holda ichki bozorga tabiiy gaz zarur miqdorlarda yetkazib berish maqsad qilingan. Bunda gaz transport tizimi kimgadir berilishi yoki suverenitetimizga qandaydir tahdid umuman yoʻq.
Kelgusida ushbu yoʻnalishdagi barcha ishlar Oʻzbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini toʻliq himoya qilgan holda amalga oshirilib, natijalari yuzasidan doimiy ravishda jamoatchilikka maʼlum qilib boriladi”, – deya maʼlum qilgan vazirlik axborot xizmati.
Avvalroq Rossiya Oʻzbekistonga gaz uzatish uchun mamlakatning gaz-transport tizimini “Gazprom”ga berishni soʻragani, shunday talab Qozogʻiston oldiga ham qoʻyilgani maʼlum boʻlgandi. Shuningdek, federatsiya Markaziy Osiyodan Xitoyga gaz eksportini ham nazorat qilmoqchi boʻlayotgani aytilgan. Oʻzbekiston energetika vaziri Joʻrabek Mirzamahmudov ommaviy axborot vositalarida chiqishida mamlakat oʻz energiya tarmoqlarini “birovga berib yubormasligi”ni, Oʻzbekiston manfaatlari inobatga olinishini taʼkidlagandi.
Ammo ayrim tahlilchilar vazirning bu soʻzlariga qarama-qarshi fikrlar bildirib keladi. Xususan, Rossiya Markaziy Osiyo davlatlarini energetika bozoridan mutlaqo chiqarib tashlashni maqsad qilgani, transport quvurlari “Gazprom” ixtiyorida boʻlgach, talablarni ham u qoʻyishi, gazni arzon narxda sotib olib, jahon bozorida qimmatga sotishga erishishi mumkinligi aytiladi. Oqibatda energetik mustaqillik qoʻldan ketishidan xavotirlar yuzaga kelgan.
Oʻtgan bir sutka davomida rasmiy bayonot berilmagani bois, jamoatchilik tomonidan turli savollar va eʼtirozlar oʻrtaga tashlandi. Jurnalist Shuhrat Latipovning fikricha, energetik mustaqillik boy berilsa, davlat suvereniteti ham xavf ostida qolishi mumkin.
“Menga maʼlum boʻlishicha (norasmiy manba, shunga taxmin sifatida yozaman), Oʻzbekiston “Oʻztransgaz” (magistral quvurlar orqali gaz transportirovka qiladi) va “Xududgaztaʼminot” (maishiy isteʼmolchilar, aholini gaz bilan taʼminlaydi) gaz transporti tizimini ishonchli boshqaruvga berishga rozi boʻlishi mumkin. Taxminlarga koʻra, kompaniyalar birlashtirilishi va “Gazprom” yoki uning shoʻba korxonasi boshqaruviga oʻtkazilishi mumkin.
Afsuski, Oʻzbekistonda ishonchli boshqaruv boʻyicha birorta ham loyiha oʻzini oqlamadi. Shuning uchun SFI Management Group (Alisher Usmonovning soʻzlariga koʻra, milliarder Shodiyev oilasiga tegishli) ketishga majbur boʻldi. Eng soʻnggi misollardan biri – Angren IES uch yil davomida milliardlab zararga kirgan.
Qolaversa, mamlakatimizda hamon qonunchilik bazasi, bu sohani tartibga soluvchi birorta ham rasmiy va ochiq hujjat mavjud emas.
Umid qilamanki, bu Oʻzbekiston imzolagan koʻplab memorandumlar singari qogʻozdagi “yoʻl xaritasi” boʻlib qoladi. Agar bunga qadar nomaqbul siyosiy qarorlar tufayli milliardlab zararlar koʻrilgan boʻlsa, endilikda “Gazprom” Oʻzbekistonning gaz transporti tizimini boshqaruvga olsa, unda mamlakatning energetik mustaqilligini, umuman, davlat suvereniteti xavf ostida boʻlishi mumkin”, – deb yozadi Shuhrat Latipov.
Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov Feysbukdagi sahifasida bu huddi imi-jimida kelishilgan kelishuvga oʻxshayotgani haqida fikr bildirgan.
“Rossiyadagi bazi Telegram kanallar, OAVlari “Rossiya, Qozogʻiston va Oʻzbekiston ishtirokidagi uch tomonlama energetik ittifoq tuzildi” deb xabar bermoqda. “Gazprom” boshligʻi Miller va Oʻzbekiston energetika vaziri Joʻrabek Mirzamahmudov bilan “yoʻl xaritasi” imzolangani, yuqoridagi ittifoqning yuzaga kelishiga asos boʻldi, deyilmoqda.
Qiziq vaziyat... Nega Oʻzbekiston davlat institutlari jamoatchilikka bu borada keng va tushunarli xabar bermadi? Bu “yoʻl xaritasi”dan maqsad nima, bu kelishuvda nimalar nazarda tutilgan? Va bu Oʻzbekistonning manfaatlariga qanchalik mos keladi? Xuddi imi-jimida kelishilgan kelishuvga oʻxshayapti. Vaziyatni kuzatib, oʻrganib boramiz.
Lekin, energetik mustaqilligimizga real tahdid bormi, degan oʻrinli savol paydo boʻlmoqda. Rossiya, Ukrainaning, gʻarbiy Yevropadagi koʻplab davlatlarning geosiyosiy mustaqilligini aynan energetik sektor orqali qaram qilishdan boshlagan edi”, – deb yozgan mutaxassis.
“Yuksalish” umummilliy harakati raisi, deputat Bobur Bekmurodovning Telegramda yozishicha, “Yoʻl xaritasi” huquqiy jihatdan tomonlarga hech qanday majburiyat yuklaymaydi.
“Oʻzbekiston energetika vazirligi va “Gazprom” oʻrtasida gaz sohasida oʻzaro hamkorlik qilish boʻyicha “Yoʻl xaritasi”ning imzolangani ijtimoiy tarmoqlar faollari va jamoatchilikda savollarni uygʻotdi. Yaʼni, energetika tizimi mustaqilligiga tahdid deya qaralayotgan “Gaz ittifoqi” loyihasi tomon qadam sifatida talqin qilinmoqda.
Avvalo, Energetika vazirligi mazkur “Yoʻl xaritasi”ning umumiy mazmuni haqida jamoatchilikka xabar berishi lozim deb hisoblaymiz. Kelgusida bunday hujjatlar haqidagi maʼlumotlar, avval vazirliklarimiz rasmiylari tomonidan eʼlon qilinishi kerak.
Shu bilan birgalikda, huquqiy jihatdan, “Yoʻl xaritasi” tomonlarga hech qanday majburiyat yuklaymaydi, huquqiy oqibat tugʻdirmaydi. Tomonlarning hamkorlikdagi harakatlarini muvofiqlashtirishga xizmat qiladigan hujjat turi hisoblanadi.
Qolaversa, 2022-yilning dekabr oyida energetika vaziri Joʻrabek Mirzamahmudov bu borada qatʼiy pozitsiyamizni eʼlon qilgan edi:
“...Biz gaz va elektr energiyasini qandaydir alyans yoki ittifoq orqali emas, balki qoʻshni davlatlardan import qilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqdamiz”.
Milliy manfaatlarimiz uchun bu eng toʻgʻri pozitsiya ekanligini taʼkidlagan holda, Hukumatning energetik inqirozni bartaraf etish hamda kelgusida bunday xavflarni oldini olishga qaratilgan qoʻshimcha diplomatik va amaliy harakatlarini qoʻllab-quvvatlash lozimligini bildiramiz”, – deb yozadi u.
Umuman olganda, jamoatchilik mavzu yuzasidan savollar berish va bahs-munozaralarni davom ettiradi. Chunki Energetika vazirligi “Gazprom” bilan shartnoma imzolanganini sekinlik bilan xabar qilgan boʻlsa-da, Oʻzbekiston va Rossiya oʻrtasida gaz sohasida imzolangan asosiy shartnomalar shartlari ochiqlamay kelmoqda. Bu esa xavotirlarga to‘liq barham berilganini anglatmaydi.
Izoh (0)