Qozog‘istonda Majlis (parlament) deputatlari birinchi prezident to‘g‘risidagi qonun o‘z kuchini yo‘qotgan deb topdi. Qonun Qozog‘iston sobiq prezidenti Nursulton Nazarboyevga “elboshi” maqomini berib, uni umrbod imtiyoz va kafolatlar bilan ta’minlardi.
Qonunni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish uchun deputatlarning ko‘pchiligi ovoz berdi. Yig‘ilish Majlis saytida translyatsiya qilindi.
Adliya vaziri Azamat Yeskarayev aniqlik kiritishicha, Nursulton Nazarboyev daxlsizlikni saqlab qoladi, ammo bu uning oila a’zolariga nisbatan boshqa amal qilmaydi. “Sobiq prezident uchun barcha daxlsizlik kafolatlari saqlanib qoladi. Sobiq prezident maqomi, or-nomusi va qadr-qimmati daxlsizdir. Va bu qonun orqali ta’qib qilinadi. O‘z kuchini yo‘qotgan deb tan olingan qonun bungacha oila a’zolari mol-mulki, hisoblariga nisbatan kafolatlarni ko‘zda tutardi. Qonun qabul qilingach, bu kafolatlar bekor qilinadi”, — dedi Yeskarayev parlament doirasida.
2023-yil 11-yanvarda Qozog‘iston Konstitutsiyaviy sudi “Qozog‘iston respublikasining birinchi prezidenti – Elboshi to‘g‘risida”gi qonunni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topgan edi.
Qozog‘istonda “Birinchi prezident to‘g‘risida”gi qonun 2000-yilda qabul qilingan. Unga ko‘ra, Elboshi unvoni bilan Nursulton Nazarboyev alohida mavqega ega edi – birinchi prezidentni hibsga olish, tintuv qilish, so‘roqqa chaqirish va qamash mumkin emasdi. Qonun Nazarboyev va uning oila a’zolariga tegishli mulk va bank hisoblari daxlsizligini kafolatlardi. Ularning barchasi umrbod xavfsizlik, aloqa, transport va boshqa imtiyozlar bilan ta’minlangan edi.
Qozog‘iston deputatlari ushbu qonunni bekor qilish tashabbusini 2022-yilning bahorida, amaldagi davlat rahbari Qosim-Jo‘mart To‘qayev konstitutsiyani keng ko‘lamli isloh qilish haqida e’lon qilganidan keyin bildirdi.
Nursulton Nazarboyev Qozog‘iston prezidenti lavozimini 30 yildan ortiqroq egallab kelgan, 2019-yil martida iste’foga chiqishini e’lon qilgan. Shundan keyin u birinchi prezident va xalq yetakchisi (elboshi) maxsus maqomlari sohibi kabi bir qator ustunliklarni saqlab qoldi, ular 2000-yilda “Qozog‘iston Respublikasi birinchi prezidenti — elboshi to‘g‘risida”gi konstitutsiyaviy qonunda belgilab qo‘yilgan. Keyinchalik hujjatga birinchi prezidentning rolini kuchaytiruvchi tuzatishlar kiritildi. Elboshi rasmiy unvonini Nazarboyev 2010-yilda qo‘lga kiritdi.
O‘z iste’fosidan keyin Nazarboyev faxriy senator unvoniga ham ega bo‘ldi. Qozog‘iston parlamenti yuqori palatasi deputatlarining barchasi bu qarorni yoqlab ovoz berdi, parlamentga esa o‘sha paytda birinchi prezidentning qizi Darig‘a Nazarboyeva rahbarlik qilardi.
2022-yil yanvaridagi namoyishlardan keyin amaldagi prezident Qosim-Jo‘mart To‘qayev “yangi davlatchilik modeli”ga o‘tishga, shu jumladan, Konstitutsiyani o‘zgartirishga qaror qildi. Tuzatishlar o‘sha yili yozda bo‘lib o‘tgan referendumda qabul qilindi. Natijada Konstitutsiyaning 46-moddasidan 4-band olib tashlandi, unga muvofiq, birinchi prezidentning maqomi va vakolatlari Konstitutsiya va tegishli konstitutsiyaviy qonun tomonidan belgilanilar edi.
Mavzuga doir:
Izoh (0)