Қозоғистонда Мажлис (парламент) депутатлари биринчи президент тўғрисидаги қонун ўз кучини йўқотган деб топди. Қонун Қозоғистон собиқ президенти Нурсултон Назарбоевга “элбоши” мақомини бериб, уни умрбод имтиёз ва кафолатлар билан таъминларди.
Қонунни ўз кучини йўқотган деб топиш учун депутатларнинг кўпчилиги овоз берди. Йиғилиш Мажлис сайтида трансляция қилинди.
Адлия вазири Азамат Ескараев аниқлик киритишича, Нурсултон Назарбоев дахлсизликни сақлаб қолади, аммо бу унинг оила аъзоларига нисбатан бошқа амал қилмайди. “Собиқ президент учун барча дахлсизлик кафолатлари сақланиб қолади. Собиқ президент мақоми, ор-номуси ва қадр-қиммати дахлсиздир. Ва бу қонун орқали таъқиб қилинади. Ўз кучини йўқотган деб тан олинган қонун бунгача оила аъзолари мол-мулки, ҳисобларига нисбатан кафолатларни кўзда тутарди. Қонун қабул қилингач, бу кафолатлар бекор қилинади”, — деди Ескараев парламент доирасида.
2023 йил 11 январда Қозоғистон Конституциявий суди “Қозоғистон республикасининг биринчи президенти – Элбоши тўғрисида”ги қонунни ўз кучини йўқотган деб топган эди.
Қозоғистонда “Биринчи президент тўғрисида”ги қонун 2000 йилда қабул қилинган. Унга кўра, Элбоши унвони билан Нурсултон Назарбоев алоҳида мавқега эга эди – биринчи президентни ҳибсга олиш, тинтув қилиш, сўроққа чақириш ва қамаш мумкин эмасди. Қонун Назарбоев ва унинг оила аъзоларига тегишли мулк ва банк ҳисоблари дахлсизлигини кафолатларди. Уларнинг барчаси умрбод хавфсизлик, алоқа, транспорт ва бошқа имтиёзлар билан таъминланган эди.
Қозоғистон депутатлари ушбу қонунни бекор қилиш ташаббусини 2022 йилнинг баҳорида, амалдаги давлат раҳбари Қосим-Жўмарт Тўқаев конституцияни кенг кўламли ислоҳ қилиш ҳақида эълон қилганидан кейин билдирди.
Нурсултон Назарбоев Қозоғистон президенти лавозимини 30 йилдан ортиқроқ эгаллаб келган, 2019 йил мартида истеъфога чиқишини эълон қилган. Шундан кейин у биринчи президент ва халқ етакчиси (элбоши) махсус мақомлари соҳиби каби бир қатор устунликларни сақлаб қолди, улар 2000 йилда “Қозоғистон Республикаси биринчи президенти — элбоши тўғрисида”ги конституциявий қонунда белгилаб қўйилган. Кейинчалик ҳужжатга биринчи президентнинг ролини кучайтирувчи тузатишлар киритилди. Элбоши расмий унвонини Назарбоев 2010 йилда қўлга киритди.
Ўз истеъфосидан кейин Назарбоев фахрий сенатор унвонига ҳам эга бўлди. Қозоғистон парламенти юқори палатаси депутатларининг барчаси бу қарорни ёқлаб овоз берди, парламентга эса ўша пайтда биринчи президентнинг қизи Дариға Назарбоева раҳбарлик қиларди.
2022 йил январидаги намойишлардан кейин амалдаги президент Қосим-Жўмарт Тўқаев “янги давлатчилик модели”га ўтишга, шу жумладан, Конституцияни ўзгартиришга қарор қилди. Тузатишлар ўша йили ёзда бўлиб ўтган референдумда қабул қилинди. Натижада Конституциянинг 46-моддасидан 4-банд олиб ташланди, унга мувофиқ, биринчи президентнинг мақоми ва ваколатлари Конституция ва тегишли конституциявий қонун томонидан белгиланилар эди.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)