12-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Nyu-Yorkda otib ketilgan rus boks afsonasi, Gaitida 300 ming inson o‘limiga sabab bo‘lgan zilzila hamda o‘zini krionlashlariga rozi bo‘lgan amerikalik professorga oid faktlar o‘rin olgan.
Nyu-York otib ketilgan rus bokschisi
Oleg Korotayev eng iqtidorli sovet boksyorlaridan biri bo‘lib, jahon sporti yulduziga aylanishi mumkin edi, biroq u 1994-yil 12-yanvarda AQSHda otib ketilgan edi.
Sovet boks maktabi dunyodagi eng yaxshilardan biri bo‘lgan va jahonga o‘nlab iqtidorli sportchilarni taqdim etgan. Qattiq raqobat muhitida 15 ta respublikaning har biridan o‘nlab sport ustalari SSSR terma jamoasi a’zoligi uchun kurashgan. Shu kabi yosh sportchilardan biri Oleg Korotayev bo‘lib, u sovet davrining eng oldi bokschilaridan biri hisoblangan.
Oleg Korotayev 1949-yil 4-sentabr kuni Sverdlovskda dunyoga kelgan. Otasi oilani erta tashlab ketgani bois Korotayev yoshligidan mas’uliyat nimaligini his qilib ulg‘aygan. U 14 yoshidan boshlab boks bilan shug‘ullanishga kirishgan, tez orada kechki maktabda o‘qishga o‘tib, o‘qish ham, mashg‘ulotlarga ham, hatto ishlashga ham vaqt topa olgan.
Bo‘sh har bir daqiqasini boksga bag‘ishlagan Korotayev jadallik bilan rivojlana borgan. 17 yoshida u butunittifoq birinchiligida g‘alaba qozongan. Kuchli zarbaga ega iqtidorli yigit taniqli murabbiy Georgiy Jeroyan e’tiboriga tushgan. Shundan keyin Oleg Moskvaga ko‘chib o‘tadi va Jismoniy tarbiya universitetiga o‘qishga kiradi.
Oktabr oyida u Kubadagi nufuzli turnirga yo‘l olgan. Birinchi jangda u germaniyalik Kurd Andersonni dastlabki raunddayoq nokautga uchratgan. Ikkinchi jangda o‘rta og‘ir vazndagi bokschi kubalik Veguni qulatgan — uni ringdan zambilda olib chiqib ketishgan. Nihoyat final uchrashuvida Panamerika o‘yinlari chempioni Luis Valyero unga qarshi ringga ko‘tarilgan. Mahalliy tomoshabinlar o‘z yurtdoshining g‘alabasiga ishongan, ammo Korotayev shafqatsizlarcha, muddatidan oldin g‘alaba qozongan. Korotayevning g‘alabasini hatto komandante Fidel Kastro ham e’tirof etgandi.
1971-yilda Oleg AQSH va SSSR terma jamoalarining uchrashuvida ishtirok etgan. O‘shanda sovet delegatsiyasi Las-Vegasga yo‘l olgandi. Terma jamoani afsonaviy Jo Luis kutib olgan, ular hashamatli Caesars Palace mehmonxonasiga joylashtirilgan. Bu kabi chalg‘ituvchi omillarga qaramasdan Korotayev yuqori darajada chiqish qilgan. Birinchi jangda u Nataniel Jeksonni nokautga uchratgan, ikkinchisida sparring-sherigi Muhammad Ali, undan keyin AQSH chempioni Uilyam Ratliff ustidan g‘alaba qozongan.
Oleg Korotayev butun karyerasi davomida 196 ta uchrashuv o‘tkazgan bo‘lib, uning 187 tasida g‘alaba qozongan (160 tasini nokaut bilan).
1970-yilda boks bo‘yicha terma jamoaga Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi, SSSR chempioni Anatoliy Stepanov tayinlangan. Qattiq va betgachopar xarakterga ega Oleg murabbiy bilan yaxshi til topisha olmagan. Aynan shu sababli u Madriddagi musobaqada qatnashish imkoniyatini qo‘ldan boy bergan. Omadsizliklar shu bilan tugamagan, Korotayev oyoq paylarini qattiq jarohatlab olgan. 1972-yilda bokschi yana ringga qaytgan — Leningrad turniri finalida u Yevropa chempionatida o‘zining o‘rnini egallagan Metelyov ustidan nokaut bilan g‘alaba qozongan.
Ammo Stepanovning baxtiga Oleg kutilmaganda SSSR birinchiligi finalida mag‘lubiyatga uchraydi va Olimpiadada ishtirok etish imkoniyatlarini kamaytiradi. Korotayev terma jamoa bazasiga yarim soat kechikib kelgani esa, uning barcha imkoniyatlarini yo‘qqa chiqargandi. O‘shanda Stepanov aqlbovar qilmas darajada janjal ko‘tarib, sportchini barcha unvonlaridan mahrum etishni talab qilgan. Terma jamoa murabbiyining talabi qondirilgan. Shunday qilib, 23 yoshida sportchining karyerasiga nuqta qo‘yilgandi. Boks bo‘yicha SSSR termasi Myunxen Olimpiadasida mag‘lub bo‘lgach, uning rahbariyati o‘zgargan. Oleg shu zahoti tarkibga qaytarilgan va karyerasini yangidan boshlagan.
1973-yilda Oleg Yevropa chempionatida qatnashadi. Turnir setkasi bo‘ylab xuddi tank kabi harakatlangan bokschi yarim finalda qit’aning amaldagi chempioni Yugoslav Mate Parlov bilan ringga ko‘tarilgan. Oleg birinchi raunddayoq uni nokdaunga uchratgan. Ammo bolqonlik sportchi tezda o‘zini o‘nglab oladi va “iflos o‘yin” orqali sovet sportchisining qoshini yoradi. Referi qoidabuzarlikka e’tibor qaratmagan, shifokor esa uchrashuvni to‘xtatadi. Shundan so‘ng Olegning holati barqarorlashmaydi.
Omadsizliklari fonida Oleg rejimni tez-tez buza boshlaydi. Yarim tungacha restoranlarda kayfu-safo qiladi, ko‘ngilxushliklar, janjallar. Shu kabi voqealardan birida Korotayev IIV rahbari Nikolay Shyolokovning o‘g‘li Igorni mayib qilib qo‘ygan. U ikki oy davomida davolanishiga to‘g‘ri kelgan, Olegni esa hibsga olishgan.
Yaroslavl koloniyasi devorlari ortida Korotayev kriminal olamga aralashib qolgan va ozodlikka shu doiradagi katta-katta tanishlar orttirib chiqqan. Ammo oradan ko‘p o‘tmay, 1985-yilda u janjal uchun yana sudlanib, qamoqqa qaytgan.
Korotayev 1988-yilda ozodlikka chiqqach, yana Moskvaga qaytgan. Sobiq bokschi biznes bilan shug‘ullanishga kirishgan. U aynan nima ish qilganini hech kim aniq ayta olmaydi, ammo ko‘pchilikning fikricha, Oleg bir nechta uyushgan jinoiy guruhlar ishiga aloqador bo‘lgan. Olegning boyligi tezda orta borgan. U avtomobillarini qo‘lqopdek almashtirgan va oilasini sovg‘a-salomlarga ko‘mib tashlagan. Ammo 1990-yillarda barchasi tez o‘zgardi. Tez orada butun mamlakat bo‘ylab jinoyat olami vakillari qo‘lga olina boshlangan.
Shunday kunlarning birida Korotayevning maxsus xizmatlarda ishlaydigan eski do‘stlaridan biri uni ham “olib tashlashmoqchi” ekanini aytgan. Oleg bu ma’lumotni jiddiy qabul qilmagan, ammo kuzatuvga olinganini payqagach, 1992-yilga AQSHga ko‘chib ketgan.
U yerda sobiq bokschi ikkinchi marta uylangan, turistik kompaniyada vitse-prezident sifatida ish boshlagan. Shu bilan birga u oilasi bilan aloqalarini uzib yubormagan. 12-yanvar kuni Nyu-Yorkdagi “Arbat” restoranidan chiqqan Korotayevga avtomobil yuborish taklifi bildirilganida u quyidagicha javob bergandi: “Kerakmas, bugun meni o‘ldirishadi…”.
Shu kecha mazkur restoran qarshisida uning gardaniga o‘q uzib ketilgandi. Qotillikka aynan nima sabab bo‘lgani noma’lum. Korotayevning dafn marosimi Moskvada bo‘lib o‘tgan.
Gaitida 300 ming inson umriga zomin bo‘lgan zilzila
2010-yil 12-yanvar kuni Gaitida yuz bergan zilzila mamlakat tarixidagi eng halokatli yer osti silkinishiga aylangandi. Mahalliy vaqt bilan soat 16:53 da ro‘y bergan birinchi zilzila kuchi Rixter shkalasi bo‘yicha 7 balldan oshgan. Uning ortidan yana o‘nlab kuchsizroq silnikishlar sodir bo‘lgan. Birinchi zarbaning o‘zida mamlakat poytaxti Port-o-Prensda minglab binolar qulab tushgan, butun boshli dahalar vayronaga aylangan. Shaharda energiya ta’minoti buzilgan, telefon va boshqa aloqalar uzilgan. Shahar shifoxonasida, prezident saroyi, qator vazirliklar binolari qulab tushgan.
Tabiiy ofat oqibatida 250 mingdan 300 ming oralig‘ida inson halok bo‘lgan, 3 millionga yaqin odam jarohatlangan, bir milliondan ziyod kishi boshpanasiz qolib, qochoqqa aylangan. Mamlakat iqtisodiyotida katta zarar yetgan — 9 milliard dollarga yaqin. Bundan tashqari, mamlakatda vabo epidemiyasi boshlanib, yana 7 ming kishining o‘limiga sabab bo‘lgan.
Hozirda Gaiti g‘arbiy yarimshardagi eng qashshoq davlatligicha qolmoqda — 60 foiz gaitilik og‘ir ahvolda kun kechiradi. 2010-yilgi zilziladan o‘ziga kelishga ulgurmagan mamlakat 2016-yilda kuchli Metyu dovuliga duch kelgandi.
Birinchi marta insonning krionlanishi
1967-yil 12-yanvar kuni AQSHda birinchi marta tirik inson ustida kriosaqlash amaliyoti o‘tkazilgandi. Psixologiya professori bo‘lgan Jeyms Bedford krionikadan foydalangan ilk insonga aylangan.
Bemorning yuragi to‘xtashi bilan doktorlar Vest va Eybl sun’iy qon aylanishni ishga tushirgan, jasad ustiga muz sepib, uning chirishini sekinlashtirishga kirishgan. Bir soatdan keyin Robert Nelson krionlashga tayyorgarlik boshlagan. Bedfordning tanasi dimetilsulfoksid himoya eritmasi bilan qoplangan va sekin- asta quruq muz yordamida harorati -79 darajaga tushirilgan. Bir necha kundan keyun u suyuq azotga saqlanish uchun joylashtirilgan.
Professor Bedfordning qutqarilishi birinchi omadli urinish bo‘lasa-da, umumiy kriosaqlash yo‘nalishidagi ilk tajriba emasdi. 1965-yil mayda Vilma MakLaflinni krionlash ko‘plab sabablarga ko‘ra uzilib qolgan: kriostatning yo‘qligi, qarindoshlari va rohibning qarshiligi, shifoxonalarning hamkorlikdan bosh tortgani va hokazo. 1965-yil oktabrda qarindoshlarining passiv pozitsiyasi sabab texnologik prognozlashtirish bo‘yicha yetakchi mutaxassis Dandrija Kolaning kironlanishi to‘xtab qolgan. 1966-yil aprelda esa Los-Anjelesda yashovchi ayol bir necha oyga muzatilgan, ammo krionlash uning o‘limidan uzoq vaqt o‘tganidan keyin amalga oshirilgani bois, ikki oydan keyin ayolning jasadi eritilgan.
Professor Jeyms Bedford krionika va kriobilogiya sohasidagi tadqiqotlar uchun 100 ming dollar meros qoldirgan. Ammo 1973-yilda birinchi bemorni saqlash va tashish ushbu mablag‘dan 2,5 barobar qimmatga tushgan. Bedfordning hozirga qadar saqlanishini ta’minlayotgan narsa uning qarindoshlari, xususan, o‘g‘li Normand Bedford sharofati bilan amalga oshmoqda.
1976-yilda Galiso sug‘urta kompaniyasi Bedfordning tanasi saqlanayotganidan xabar topib, agarda u boshqa joyga ko‘chirilmasa sug‘urta to‘lamaslik bilan tahdid qilgan. Shu sababli 31-iyulda Jeyms Bedford solingan konteyner Trans Time krionika kompaniyasiga yuborilgan va 1977-yil 1-iyunga qadar o‘sha yerda saqlangan. Ortiqcha xarajatlar va so‘rovlar ko‘pligi sabab bu kompaniya ham o‘z xizmatini ko‘rsatishni to‘xtatgan va professorning qarindoshlari uning tanasini olib ketgan. Ular o‘zlari mustaqil ravishda ijaraga olingan kichik omborxonani jihozlab, foydalanishga kirishgan.
1991-yil 25-mayda Jeyms Bedford Galiso zaxira kriokapsulasidan standart to‘rt kishilik “Alkor” kriostatiga ko‘chirilgan. Bu vaqtda davomida Bedford suyuq azot bilan to‘ldirilgan ochiq vannaga ham chiqarilib, tanasi ko‘zdan kechirilgan. Tekshiruv uning tanasida hech qanday o‘zgarish kuzatilmaganini ko‘rsatgan va uni saqlash harorati biror marta ham -70 darajadan oshmagan.
1980-yillar oxirida Kaliforniya Sog‘liqni saqlash departamenti “Alkor” faoliyatini noqonuniy deb topgan. Yuridik xatarlar Bedford va boshqa kriomijozlarning eritilishiga olib kelishi mumkin edi. Ammo uzoq davom etgan sud jarayonlari sabab kompaniya o‘z mijozlari xavfsizligini ta’minlashga erishgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)