Tinch okeani ustidan yolg‘iz uchib o‘tgan amerikalik ayol, prezident Nikson impichmentiga sabab bo‘lgan “Uotergeyt ishi” va Rossiyada poyezdni to‘xtatishni istamagan mashinist. Kun xronologiyasida 11-yanvar

11-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Tinch okeani ustidan yolg‘iz uchib o‘tgan amerikalik ayol, AQSH prezidenti Niksonning impichmentiga sabab bo‘lgan “Uotergeyt” ishi hamda Rossiyada 5 ming tonnalik poyezdni to‘xtatmay haydagan mashinistga oid faktlar o‘rin olgan.

Tinch okeani ustidan uchib o‘tgan amerikalik ayol

1935-yil 11-yanvar kuni amerikalik ayol uchuvchi Ameliya Erxart Tinch okeani uzra o‘zining yolg‘iz parvozini amalga oshirgan edi. Oradan ikki yil o‘tgach, sherigi bilan xuddi shu yo‘nalishda uchgan ayol bedarak yo‘qolgandi.

1937-yil 1-iyun kuni Ameliya Erxart va uning shturmani Fred Nunan “Lokxid Elektra” ikki motorli samolyotida yer sharini aylanib chiqish maqsadida Mayamidan uchib ketgandi. Bu Erxartni Atlantikani samolyotda kesib o‘tgan birinchi ayolga aylantirib, so‘nggi rekordi bo‘lishi kerak edi. 2-iyul kuni Erxart va Nunan Tinch okeanida bedarak yo‘qolgan: eng keng tarqalgan versiyaga ko‘ra, ob-havo ularga yonilg‘i quyish mo‘ljallangan mitti orolchani topishga to‘sqinlik qilgan. Boshqa bir versiyaga ko‘ra uchuvchilar halokatga uchramagan, balki yaponlar tomonidan asirga olingan. Oradan 80 yil o‘tgach, buni bilvosita tasdiqlovchi surat ham topilgan.

Ameliya Erxart 1897-yilda kanzasslik advokat va mahalliy sudyaning qizi oilasida dunyoga kelgan; u juda faol qiz sifatida ulg‘aygan— daraxtlarga tirmashib chiqib ketgan, hatto otasi sovg‘a qilgan qurol bilan kalamushlarni ovlagan. Uning biograflari so‘zlariga ko‘ra, qizning qiziqishlari tengdoshlarinikidan farq qilgan: masalan, yetti yoshida u amakisi bilan omborxonada tramplin uchish yo‘lagi qurgan. Yog‘och quti bilan unda uchish qizning ko‘ylagi yirtilishi va labi yorilishiga olib kelgan; Ameliya bundan juda hayratga tushgan.

1920-yilda Erxart birinchi bor havoga ko‘tariladi — Kaliforniya aviasalonida 10 dollar evaziga uni mashhur uchuvchi Frenk Xouks samolyotda aylantiradi. Parvoz 10 daqiqa davom etgan, ammo qiz bundan shu qadar zavqlanganki oradan bir oy o‘tgach, 1921-yilning yanvarida uchuvchi bo‘lish maqsadida o‘qishga topshirgan. Bir yildan keyin qiz 4,3 ming metr balandlikka ko‘tarilib, o‘zining birinchi rekordini o‘rnatgan; bunday balandlikka oldinlari biror ayol uchuvchi ko‘tarilmagan edi.

Bu vaqtga kelib Erxart o‘zining mitta shaxsiy samolyotida uchishni boshlagan: u eskiroq yorqin sariq biplan sotib olgan va uni “kanareyka” deb nomlagan edi. 1923-yilda qiz parvozlar uchun litsenziya olib, dunyodagi diplomga ega 16 uchuvchidan biriga aylangan. Bu vaqtga kelib, Erxartning ota-onasi ajrashib ketgan, shu sababli oilada pul bo‘lmagan, qiz samolyotlarga xizmat ko‘rsatish kabi turli yumushlarni bajarib, o‘qish va uchish uchun pul to‘plagan.

Ameliya Erxart o‘zining birinchi transatlantik parvozini deyarli tasodifiy ravishda amalga oshirgan. Uning o‘rnida filantrop Emi Gest bo‘lishi kerak edi — qiz samolyot sotib olib, yashirin ravishda jamoasi bilan AQSHdan Buyuk Britaniyaga uchishni rejalashtirgan. Qizning qarindoshlari bundan xabar topgach, Gest o‘z o‘rniga zudlik bilan boshqa odam topishga majbur bo‘ladi: “tajribali uchuvchi va yoqimli ko‘rinishga ega”. Unga Erxartni tavsiya qilishadi. Erxartning 500 soat parvozi borligi sabab u jamoa komandiri etib tayinlanadi, biroq parvoz vaqtida unga boshqaruvni berishmagan. “Meni xuddi bir qop kartoshkadek olib ketishdi”, — deya eslagandi u keyinchalik. Shunga qaramay, Erxart o‘z yurtida mashhurlikka erishadi, Oq uyga taklif qilinadi.

1932-yil mayda Ameliya Erxart yana transatlantik yo‘nalishda parvozga otlanadi — bu safar yolg‘iz o‘zi. Unga qadar Atlantika okeanini yakka tartibda faqat amerikalik Charlz Lindberg uchib o‘tgandi: 1927-yilda u Nyu-Yorkdan Parijga uchib borgan. Erxart bo‘ronga duch kelib qoladi, fyuzelyajning muzlashi oqibatida shtopor uzilib ketadi. Samolyotga jiddiy shikast yetadi va u Fransiyaga qadar bora olmaydi — Shimoliy Irlandiyadagi dala maydoniga favqulodda qo‘nishga majbur bo‘lgan. Mazkur parvozi uchun unga AQSHda “Parvoz xizmatlari xochi”ni berishadi, oldinlari uni faqat erkak harbiy xizmatchilar qo‘lga kiritgan, Fransiyada esa u Faxriy legion ordeni bilan taqdirlanadi.

1937-yil 1-iyun kuni Erxart va uning shturmani Fred Nunan dunyo bo‘ylab sayohatni amalga oshirish uchun “Lokxid elektra” samolyotida Mayamidan havoga ko‘tariladi va oy oxiriga borib Papua — Yangi Gvineyaga yetib borgan. Asosiy yo‘l ortda qolgan edi, ular Tinch okeani uzra 11 ming kilometrni bosib o‘tsa kifoya bo‘lgan. Rejaga ko‘ra, ular Xaulend orolida yonilg‘i quyish uchun to‘xtatishi kerak edi: Erxartning samoloyti uchun maxsus ushbu orolda eni 800 metr, uzunligi 2,5 kilometr keladigan uchish yo‘lagi qurilgan. Orol yaqinida ikkita sohil kemasi navbatchilik qilgan, yana ikki kema esa o‘ziga xos mayoq vazifasini bajargan. Ammo ob-havo sharoiti uchuvchi va shturmanga xalaqit bergan ko‘rinadi; radioaloqa ham uzilishlar bilan ishlagan.

Samolyot orolga qadar yetib kelmagan. Erxart, Nunan va ularning “Elektra”si ikki yarim hafta davomida qidirilgan; bu keng ko‘lamli va qimmat operatsiya edi, unda Amerika aviatashuvchilari va havo floti ishtirok etgan. Ko‘plab kimsasiz orollar va ehtimoliy halokat joylari qidirilgan, biroq bu hech qanday natija bermagan.

Niksonning impichmentiga sabab bo‘lgan “Uotergeyt” ishi

Bundan 50 yil oldin AQSHni o‘zgartirib yuborgan siyosiy mojaro boshlangan edi. O‘sha kecha politsiyachilar oddiy o‘g‘rilarni uylayapmiz deb o‘ylagan, aslida ular prezident Niksonning impichmenti jarayonini ishga tushirib yuborgandi.

Matbuot bugungi kunga qadar AQSH tarixidagi birorta alohida institut amalga oshira olmagan ishni bajargan edi — salkam 2 yil oldin saylangan prezidentni lavozimidan mahrum etgan. O‘shanda Vashington demokratlar shtab-kvartirasiga ovoz yozib olish moslamalari o‘rnatilganidan larzaga kelgan va Nikson iste’foga ketishga majbur bo‘lgandi. “Uotergeyt” so‘zi esa janjal ma’nosida siyosiy lug‘atga abadiy kirdi.

“Qo‘limda povestka bilan Senatdan chiqaman. Menga politsiya hamrohlik qiladi. O‘sha nima bo‘layotganini tushunmasdim, ammo bir haftadan keyin anglab yetdim: men prezidentga povestkani topshirgan tarixdagi birinchi inson edim. Uni mana shu konvertda olib borib berganman. Uni saqlab qo‘yganman”, — deydi tergovni olib borgan Senat qo‘mitasi rahbari o‘rinbosari Rufus Edmisten.

“Uotergeyt” — AQSH poytaxtidagi binolar majmuasi. U yerda mehmonxonalar, kvartiralar, do‘konlar va ofislar joylashgan. 50 yil oldin AQSH Demokratlar partiyasi milliy qo‘mitasining vakolatxonasi ham joylashgandi. 1972-yil 17-iyun kuni soat 01:00 larda bino qo‘riqchisi eshiklardan biri ochiqligini payqab qoladi va politsiyaga murojaat qiladi.

“Kimdingdir oynaga urilgan qo‘li meni qo‘rqitib yubordi. Jon talvasasida qo‘lini ko‘tarib bu yoqqa chiqishini, bo‘lmasam, boshidan darcha ochishimni aytdim. Shundan keyin 10 ta qo‘l ko‘tarildi va chiqib kela boshladi. Besh nafar shaxsning barchasini qo‘lga oldik”, — deydi Jon Barrett.

O‘g‘rilar beshligi g‘alati ko‘rinishda bo‘lgan: kostyumlarda, ovoz eshitishga mo‘ljallangan uskunlar, fotoplyonka, yuzlab banknotalar bilan. Ammo hozircha bu hech narsani anglatmas edi. Shu boisdan birinchi sud majlisida The Washington Post gazetasi yosh muxbir Bob Vudvordni yuborgan.

Muxbir jurnalist sherigi Karl Bernshtayn bilan masalani chuqurroq kavlashni boshlaydi. Ovoz yozib oladigan josuslarni demokratlar ofisiga kim yuborgani masalasi aniq edi — respublikachilar. 1972-yil yozi prezidentlik poygasining ayni avj pallasi edi. Nikson 4 oydan keyin qayta saylanishi kerak bo‘lgan.

Faqat The Washington Post o‘z maqolalarida Oq uyning “Uotergeyt”ga aloqasi borligiga shama qilgan. Qolgan matbuot jim edi — biror dalil yo‘q. Shunga qaramay, Vudvord va Bernshtayn taslim bo‘lishni istamagan.

“25 ming dollarlik chek Niksonning saylovoldi kampaniyasini ‘Uotergeyt’ga bostirib kirganlar bilan aloqasini ko‘rsatib qo‘ydi”, — degandi Nikson kutubxonasi sobiq direktori Timoti Naftali.

Edmistonning eslashicha, mazkur voqea Amerika uchun juda ayanchli edi. Deyarli barcha “Uotergeyt” bo‘yicha sudni kuzatgan. Ko‘chada ketayotgan odamlar ham oynalar ortidagi televizorlarga tikilib qolgan. Sud zali esa doim odamlarga to‘la bo‘lgan.

Kongressga odamlardan haftasiga 10 minglab maktublar oqib kela boshlagan. Niksondan Oq uyda doim yozib olingan suhbatlari yozuvini taqdim etish talab qilingan. Administratsiya deyarli bir yil qarshilik ko‘rsatgan, ammo plyonkalar oxir-oqibat e’lon qilingan. Haqiqat oshkor bo‘lgan.

“Nikson binoga yashirincha kirganlar haqida ma’lumotga ega bo‘lmagan. Ammo barcha dalillar, suhbatlar, guvohlarning ko‘rsatmalari u ushbu jinoyatni yashirishga urinishda katta rol o‘ynaganini ko‘rsatgan. Bu 1974-yilda uning iste’fosiga sabab bo‘lgan”, — deydi Edmiston.

Niksonning atrofidagilar unga yordam beraman deb, “qovun tushirgandi — prezident shundoq ham xalq orasida mashhur va qayta saylovda g‘alaba qozonishi mumkin edi.

Poyezd mashinisti bilan bog‘liq muammo

2004-yil 11-yanvar kuni Rossiyada og‘ir yuk poyezdi taqiqlovchi signaldan o‘tib ketib bir nechta stansiyada to‘xtamasdan harakatlangan edi. Bunga mashinistning ruhiy buzilishi sabab bo‘lgan, u soz holatdagi xavfsizlik qurilmalarini o‘chirib qo‘ygan va psixoz holatida poyezd boshqaruvi ustidan nazoratni yo‘qotgan. Mashinist yordamchisi poyezdni to‘xtatishga uringanida esa erkak unga tahdid qilgan. Poyezd oradan 47 daqiqa o‘tgandan keyingina kontakt relslaridan kuchlanishni olib tashlash yo‘li bilan to‘xtatilgandi.

O‘sha kuni Volxovstroy lokomotiv deposida mashinist Gorchakov va uning yordamchisi Abdurahmonovdan iborat brigada ishga kirishgan. Brigadaning ish boshlashdan oldingi hordig‘i 36 soatni tashkil etgan, yetib kelish vaqti esa — 23:00 ga belgilangan. Ammo aytilgan vaqtda depoga faqat mashinist yordamchisi kelgan va 15 daqiqadan keyin zaxira lokomotiv brigadalari mudiriga vaziyat bo‘yicha qo‘ng‘iroq qilgan. Mudir esa o‘z navbatida Gorchakovga qo‘ng‘iroq qilib, nima sababdan kech qolayotganini aniqlashtirganida, u uxlab qolganini bildirgan. Su sababli uni olib kelish uchun navbatchi mashina yuborilgan va soat 00:15 da Gorchakov depoga yetib kelgan.

Tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish vaqtida feldsher mashinistni alkotesterdan o‘tkazgan va yurak urishini o‘lchagan, ammo yo‘riqnomani buzgan holda uning arterial bosimini o‘lchamagan edi (bunga mashinist kechikib kelgani sabab bo‘lishi mumkin). Shunga qaramay, u brigadaning poyezd boshqarishiga ruxsat bergan.

Soat 00:42 da elektrovoz depodan chiqib ketgan va stansiyada unga 58 ta vagon biriktirilgan (5070 tonna). Poyezd Volxovstroy II — Kukol peregoni bo‘ylab harakatlanayotgan vaqtda radioaloqa orqali “Kukol” stansiyasi navbatchisi chiqib, kirish svetofori yopiqligi, chunki boshqa bir yuk poyezdi kelayotganini aytgan. U bilan mashinist yordamchisi Abdurahmonov gaplashgan, biroq kutilmaganda Gorchakov elektrovozni tezligini oshirgan. Jussasi yordamchisidan ancha katta bo‘lgan Gorchakov Abdurahmonovning o‘ziga xalaqit berishiga yo‘l qo‘ymagan. Mashinist lokomotiv signalizatsiyasini o‘chirib qo‘ygan va shunday qilib poyezd to‘xtash ishoralari ko‘rsatilgan stansiyalardan birin-ketin harakatlanishni boshlagan.

Soat 03:13 da “Valya” stansiyasidagi kirish va chiqish svetoforlari yopilgan, bir vaqtning o‘zida energodispetcher Titovning ko‘rsatmasi bilan poyezd harakatlangan yo‘l elektr tarmog‘idan uzilgan. Oradan ikki daqiqa o‘tib 1908-sonli poyezd katta tezlikda stansiya oldidan uchib o‘tgan. Elektr ta’minoti uzilganiga qaramay, poyezd tezligi avvaliga osha borgan, biroq ko‘p o‘tmay, qiyalik 8 foizli hududga kelingani sabab poyezd sekinlashishni boshlagan.

Poyezd “Kukol” stansiyasidan boshlab 47 daqiqada 40 kilometrga yaqin masofani bosib o‘tgandi, ya’ni o‘rtacha soatida 51 kilometr tezlikda harakatlangan, maksimal tezligi 95 km/soatga yetgan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.