AQSHda Ana Montes — Sovuq urush davridagi eng xavfli josuslardan biri hisoblangan amerikalik ayol ozodlikka chiqdi. U AQSH Mudofaa vazirligining razvedka agentligida ishlab yurgan paytlari 17 yil davomida maxfiy ma’lumotlarni Kuba rasmiylariga uzatgan. Montes 2001-yilda hibsga olingandi. Ayol 21 yilni Texasdagi qattiq rejimli qamoqxonada o‘tkazdi. The Washington Post jurnalisti Jim Popkin ayolning tarixi haqida o‘z kitobida hikoya qiladi.
“Ana Montes — ehtimol, ko‘pchilik eshitmagan eng xavfli josus. Ana 2001-yil 11-sentabr voqealaridan hech qancha o‘tmay hibsga olindi, uning jinoyatlari ko‘lamiga qaramay, o‘sha paytda asosiy e’tibor teraktlarga qaratilgani tufayli uning ishi to‘s-to‘polon ichida ko‘rinmay ketdi. Ammo Ana juda ko‘p sabablarga ko‘ra o‘ta muhim josus”, — dedi Jim Popkin.
Ana Montes qariyb 17 yil davomida muvaffaqiyatli josuslik qilib, AQSH razvedkasining o‘ta maxfiy ma’lumotlarini Kuba rasmiylariga uzatgan. Xususan, u Kubadagi AQSH Markaziy razvedka boshqarmasining to‘rt nafar agentini og‘dirgan, deb ishoniladi. Shundan keyin ularning taqdiri nima bo‘lgani noma’lum, chunki ayg‘oqchining ishi bo‘yicha ko‘plab materiallar hanuzgacha maxfiy.
Montes AQSHning Kuba, Xitoy, Rossiya va Eron haqida ma’lumot to‘plash uchun ishlab chiqqan va kod bilan “Misti” deb ataladigan maxfiy sun’iy yo‘ldosh tizimini fosh qilgan. Jim Popkin bu haqda barcha tafsilotlarni bilmasligini tan oldi, lekin u Kuba amerikalik ayg‘oqchidan olingan ma’lumotni Rossiya bilan bo‘lishganini taxmin qilmoqda.
Jurnalist ta’kidlaganidek, Ana Montes o‘z harakatlarini foyda olish uchun qilmagan. Josuslik faoliyati davomida ayol Kuba hukumatidan xarajatlar uchun atigi bir necha ming dollar olgan. Taxminlarga ko‘ra, Montesga Kubada ishlashga turtki bergan asosiy sabablardan biri uning prezident Ronald Reygan tomonidan Markaziy Amerikada olib borilayotgan siyosatdan keskin noroziligi edi — u yerda AQSH Nikaraguadagi fuqarolar urushida qatnashgan o‘ng qanot “Kontras” guruhini qo‘llab-quvvatlayotgandi.
Ana Montes 1970-yillarda Virjiniya universitetiga o‘qishga kiradi va o‘zining birinchi yilini Madridda o‘tkazib, u yerda radikal kayfiyatdagi talabalar davrasiga qo‘shiladi. Keyinchalik u Jons Xopkins universitetining aspiranturasiga o‘qishga kirib, u yerda ham o‘z hamfikrlarini topadi.
O‘shanda uning norozilik kayfiyatni Kuba razvedkasida ishlagan talaba Marta Velaskes payqab qoladi. U Montesni o‘ziga og‘diradi va u bilan boshqa mamlakatlar orqali Gavanaga jo‘naydi. Yo‘lda ular Madrid va Pragada Kuba vakillari bilan uchrashadi. Gavanada Montes maxsus tayyorgarlikdan o‘tadi, shundan so‘ng kubaliklarning yordami bilan u AQSH Mudofaa vazirligining razvedka bo‘limiga ishga kirishga muvaffaq bo‘ladi.
AQSH prezidenti Jorj Bush huzuridagi kontrrazvedka boshlig‘i Mishel Van Kliv 2012-yilda shunday degan edi:
Montes bizning Kuba haqida bilganlarimiz va Kubada olib borgan ishlarimiz bo‘yicha deyarli hamma narsani barbod qildi. Kubaliklar biz ular haqida nimalardan xabardor ekanimizni yaxshi bilgan va bundan o‘z manfaati uchun foydalangan bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, Montesda hamkasblari bilan suhbatlarda Kubadagi vaziyatni baholashga ta’sir o‘tkazish imkoniyati bo‘lgan.Jim Popkinning so‘zlariga ko‘ra, Ana Montes qisqa to‘lqini uzatish vositalari orqali topshiriqlar olgan va shaxsiy uchrashuvlar paytida shunday vositalar bilan ma’lumotlarni uzatgan. Shu bilan birga, jurnalistning ta’kidlashicha, Ana juda ehtiyotkor edi — u barcha muhim ma’lumotlarni eslab qolar, hech qachon ish joyidan hujjat ko‘tarib chiqmagan. Uning yaqinlari — ulardan to‘rt nafari FQBda ishlagan — ayol hibsga olingunga qadar, uning Kuba josusi bo‘lishi mumkinligini xayoliga ham keltirmagan.
Amerika razvedka xizmatlari Montesning josuslik faoliyatidan aynan qachon xabar topgani aniq emas. U eng avval Milliy xavfsizlik agentligi (MXA) tomonidan gumon qilingan, agentlik xodimlari Kuba radiouzatmalarini tutgan va Montesga yuborilgan xabarning bir qismini ochishga muvaffaq bo‘lgan. Agentlik ma’lumot ustida ikki yildan ortiq tergov olib borib, muvaffaqiyatga erishmaganidan keyin uni FQBga topshirgan. So‘ng xabarni koddan chiqargan MXA xodimi to‘ppa-to‘g‘ri Mudofaa razvedka boshqarmasiga borgan, u yerda mahoratli Skott Karmaykl ishni o‘z zimmasiga olgan.
Ana Montes 2001-yilning sentabrida, 11-sentabr teraktlaridan o‘n kun o‘tib hibsga olingan. U Kuba foydasiga josuslikda ayblangan. Ayol o‘z aybiga iqror bo‘lgan va 2002-yil oktabr oyida 25 yillik qamoq jazosiga hukm qilingan.
Montes 2023-yil 6-yanvarda 21 yil-u uch oy jazo o‘taganidan keyin ozodlikka chiqdi. U yaxshi xulq-atvori uchun muddatidan oldin ozod qilindi. Jim Popkinning so‘zlariga ko‘ra, fevralda 66 yoshga to‘ladigan Ana Montes endi qarindoshlari yashaydigan Puerto-Rikoga borishni o‘ylamoqda.
Izoh (0)