Koronavirus pandemiyasining global miqyosda tarqalishi, iqlim o‘zgarishi, yirik davlatlar (AQSH, Rossiya, Xitoy, Eron) o‘rtasidagi “sanksiyalar urushi”, ta’minot zanjirlaridagi uzilishlar, oziq-ovqat mahsulotlari inqirozi bilan bog‘liq dunyo siyosati va iqtisodiyotidagi noaniqlik va notinchlik sharoitida dunyoda obyektiv tarzda mintaqaviylashuv tendensiyasi, mintaqaviy tashkilotlarning, jumladan, Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) harakatlarida faollik ortib bormoqda.
Turkiy Davlatlar Tashkilotining fenomeni nimada?
TDT – ushbu global o‘zgarishlarning Yevroosiyodagi yangi geoiqtisodiy voqeliklar ta’sirida yuzaga kelgan mintaqaviy darajadagi yangi fenomeni. Bunday yangi tarixiy va geoiqtisodiy sharoitlarda Buyuk Ipak yo‘lining tiklanishi TDTga a’zo barcha davlatlarni ham o‘z ichiga olgan Markaziy Yevroosiyoda integratsiya harakatlarini kuchaytirishga kuchli omil bo‘lib xizmat qiladi.O‘zbekiston obyektiv omillar va parametrlar – tarixiy, madaniy, tadrijiy, geografik va geoiqtisodiy jihatdan turkiy dunyoda asosiy ishtirokchi hisoblanadi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston bilan turkiy dunyo mamlakatlari o‘rtasidagi munosabatlar tubdan o‘zgardi, inqilobiy tashabbuslar ilgari surilib, muhim qarorlar qabul qilindi. Bu O‘zbekiston bilan turkiy dunyo mamlakatlari o‘rtasidagi munosabatlarni butunlay yangi darajaga olib chiqdi.
Hamkorlik tarixidagi burilish nuqtasi
O‘zbekiston prezidenti Shakat Mirziyoyevning 2018-yil 3-sentyabr kuni Qirg‘izistonning Cho‘lpon-Ota shahrida bo‘lib o‘tgan TDT 6-sammitida faxriy mehmon sifatida qatnashishi – O‘zbekiston rahbarining sammitda ilk bor ishtirok etishi TDT bilan o‘zaro hamkorlik tarixidagi burilish nuqtasi bo‘ldi. 2019-yil sentyabr oyida Naxichevan bitimini ratifikatsiya qilgan O‘zbekiston Tashkilotning teng huquqli a’zosiga aylandi. O‘zbekistonning tashkilotga kirishi tabiiy tarixiy jarayonlarning in’ikosidir.O‘sha paytdan boshlab O‘zbekiston TDT bilan o‘zaro hamkorlik bo‘yicha aniq tashabbuslarni ilgari surdi. Xiva shahrini Turk dunyosi madaniy poytaxti deb e’lon qilish (2020-yil) va biznes-forum tashkil etgan holda TDT Ishbilarmonlar kengashi yig‘ilishlaridan birini Toshkentda o‘tkazish (2019-yil 5-oktyabr) bo‘yicha takliflarni shular jumlasidandir.
Rasmiy Toshkent boshqa ko‘p tomonlama formatlar qatori TDT doirasida ham oddiy kuzatuvchi emas, balki o‘z qarashlarini taklif etuvchi faol ishtirokchi bo‘lib, bu bilan TDT kun tartibini bugungi kun voqeligiga mos ravishda boyitishga hissa qo‘shmoqda. Umuman olganda, 2019 (Boku), 2020 (VKS), 2021 (onlayn, Istanbulda) O‘zbekiston prezidenti TDT doirasidagi ko‘p qirrali hamkorlikni yanada rivojlantirishga qaratilgan 35 dan ortiq aniq tashabbuslarni ilgari surdi. Bugungi kunga qadar 20 dan ortiq tashabbuslar ro‘yobga chiqarildi.
O‘zbekiston uchun ustuvor vazifa nimada?
O‘zbekiston uchun TDT mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlikni rivojlantirish ustuvor vazifa hisoblanadi – bu sohalarda mutlaqo yangi dinamika yuzaga kelgan. Mazkur davlatlar orasida O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari Qozog‘iston (TDT doirasidagi birinchi o‘rindagi savdo hamkori) va Turkiya (TDT doirasidagi ikkinchi o‘rindagi savdo hamkori) hisoblanadi.2016-yildan buyon O‘zbekiston va TDT davlatlari o‘rtasidagi o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi umumiy hisobda qariyb 3 barobarga oshdi. TDT mamlakatlari oldida mintaqalararo savdo sohasida jiddiy siljish qilish masalasi turibdi. Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi o‘zaro savdo hajmi TDTga a’zo davlatlarning 970 mlrd dollarlik umumiy savdo aylanmasida 3 foizdan kamroqni (21 mlrd dollar) tashkil etadi. Bu ko‘rsatkichni bir necha barobar oshirish salohiyati mavjud.
Turkiy davlatlarning tili va dini mushtarakligi, tarixiy va madaniy aloqalari TDTning tashkil etilishi va rivojlanishida mustahkam poydevor bo‘lib, bu ularning xalqaro maydondagi mavqeni mustahkamlash va ushbu mamlakatlar xalqlari milliy qadriyatlarini ommalashtirish imkonini beradi. TDTning asosiy vazifalari sifatida bejizga quyidagilar belgilanmagan:
- Ta’lim, madaniyat va turizm sohasidagi hamkorlikni kengaytirish;
- Turkiy xalqlarning buyuk madaniy va tarixiy merosini targ‘ib qilish va ommalashtirishda ommaviy axborot vositalarining o‘zaro hamkorligini rag‘batlantirish.
Nega aynan Samarqand?
O‘zbekistonda ilk bor o‘tkazilayotgan TDT sammiti hamda ushbu tadbir uchun Samarqand shahrining tanlanishida ham katta ramziy ma’no bor. Tarixdan ma’lumki, Samarqand jahon tamaddunining qadimiy beshiklaridan biridir. Bu qadimiy shahar ming yillar davomida Ipak yo‘li bo‘ylab sivilizatsiyalar o‘rtasidagi aloqa chorrahasi bo‘lib kelgan. Bu zaminda qardosh xalqlar umumiy tarixining ko‘plab shonli sahifalari yozilgan.Sharqdagi Birinchi va Ikkinchi Renessans davrining asosiy poydevorlaridan biri bo‘lgan Samarqand insoniyat tamadduni rivojiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Turkiy davlatlar tashkilotida Alisher Navoiy nomidagi Xalqaro mukofotning ta’sis etilishi barcha turkiy xalqlarning buyuk mutafakkir shoiri siymosida o‘zlikni anglash va his qilishdek muqaddas tuyg‘uga chuqur hurmat timsoliga aylanadi.
Izoh (0)