Коронавирус пандемиясининг глобал миқёсда тарқалиши, иқлим ўзгариши, йирик давлатлар (АҚШ, Россия, Хитой, Эрон) ўртасидаги «санкциялар уруши», таъминот занжирларидаги узилишлар, озиқ-овқат маҳсулотлари инқирози билан боғлиқ дунё сиёсати ва иқтисодиётидаги ноаниқлик ва нотинчлик шароитида дунёда объектив тарзда минтақавийлашув тенденцияси, минтақавий ташкилотларнинг, жумладан, Туркий Давлатлар Ташкилоти (ТДТ) ҳаракатларида фаоллик ортиб бормоқда.
Туркий Давлатлар Ташкилотининг феномени нимада?
ТДТ – ушбу глобал ўзгаришларнинг Евроосиёдаги янги геоиқтисодий воқеликлар таъсирида юзага келган минтақавий даражадаги янги феномени. Бундай янги тарихий ва геоиқтисодий шароитларда Буюк Ипак йўлининг тикланиши ТДТга аъзо барча давлатларни ҳам ўз ичига олган Марказий Евроосиёда интеграция ҳаракатларини кучайтиришга кучли омил бўлиб хизмат қилади.Ўзбекистон объектив омиллар ва параметрлар – тарихий, маданий, тадрижий, географик ва геоиқтисодий жиҳатдан туркий дунёда асосий иштирокчи ҳисобланади. Сўнгги йилларда Ўзбекистон билан туркий дунё мамлакатлари ўртасидаги муносабатлар тубдан ўзгарди, инқилобий ташаббуслар илгари сурилиб, муҳим қарорлар қабул қилинди. Бу Ўзбекистон билан туркий дунё мамлакатлари ўртасидаги муносабатларни бутунлай янги даражага олиб чиқди.
Ҳамкорлик тарихидаги бурилиш нуқтаси
Ўзбекистон президенти Шакат Мирзиёевнинг 2018 йил 3-сентябр куни Қирғизистоннинг Чўлпон-Ота шаҳрида бўлиб ўтган ТДТ 6-саммитида фахрий меҳмон сифатида қатнашиши – Ўзбекистон раҳбарининг саммитда илк бор иштирок этиши ТДТ билан ўзаро ҳамкорлик тарихидаги бурилиш нуқтаси бўлди. 2019 йил сентябр ойида Нахичеван битимини ратификация қилган Ўзбекистон Ташкилотнинг тенг ҳуқуқли аъзосига айланди. Ўзбекистоннинг ташкилотга кириши табиий тарихий жараёнларнинг инъикосидир.Ўша пайтдан бошлаб Ўзбекистон ТДТ билан ўзаро ҳамкорлик бўйича аниқ ташаббусларни илгари сурди. Хива шаҳрини Турк дунёси маданий пойтахти деб эълон қилиш (2020 йил) ва бизнес-форум ташкил этган ҳолда ТДТ Ишбилармонлар кенгаши йиғилишларидан бирини Тошкентда ўтказиш (2019 йил 5-октябр) бўйича таклифларни шулар жумласидандир.
Расмий Тошкент бошқа кўп томонлама форматлар қатори ТДТ доирасида ҳам оддий кузатувчи эмас, балки ўз қарашларини таклиф этувчи фаол иштирокчи бўлиб, бу билан ТДТ кун тартибини бугунги кун воқелигига мос равишда бойитишга ҳисса қўшмоқда. Умуман олганда, 2019 (Боку), 2020 (ВКС), 2021 (онлайн, Истанбулда) Ўзбекистон президенти ТДТ доирасидаги кўп қиррали ҳамкорликни янада ривожлантиришга қаратилган 35 дан ортиқ аниқ ташаббусларни илгари сурди. Бугунги кунга қадар 20 дан ортиқ ташаббуслар рўёбга чиқарилди.
Ўзбекистон учун устувор вазифа нимада?
Ўзбекистон учун ТДТ мамлакатлари билан савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорликни ривожлантириш устувор вазифа ҳисобланади – бу соҳаларда мутлақо янги динамика юзага келган. Мазкур давлатлар орасида Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкорлари Қозоғистон (ТДТ доирасидаги биринчи ўриндаги савдо ҳамкори) ва Туркия (ТДТ доирасидаги иккинчи ўриндаги савдо ҳамкори) ҳисобланади.2016 йилдан буён Ўзбекистон ва ТДТ давлатлари ўртасидаги ўзаро товар айирбошлаш ҳажми умумий ҳисобда қарийб 3 баробарга ошди. ТДТ мамлакатлари олдида минтақалараро савдо соҳасида жиддий силжиш қилиш масаласи турибди. Мамлакатларимиз ўртасидаги ўзаро савдо ҳажми ТДТга аъзо давлатларнинг 970 млрд долларлик умумий савдо айланмасида 3 фоиздан камроқни (21 млрд доллар) ташкил этади. Бу кўрсаткични бир неча баробар ошириш салоҳияти мавжуд.
Туркий давлатларнинг тили ва дини муштараклиги, тарихий ва маданий алоқалари ТДТнинг ташкил этилиши ва ривожланишида мустаҳкам пойдевор бўлиб, бу уларнинг халқаро майдондаги мавқени мустаҳкамлаш ва ушбу мамлакатлар халқлари миллий қадриятларини оммалаштириш имконини беради. ТДТнинг асосий вазифалари сифатида бежизга қуйидагилар белгиланмаган:
- Таълим, маданият ва туризм соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтириш;
- Туркий халқларнинг буюк маданий ва тарихий меросини тарғиб қилиш ва оммалаштиришда оммавий ахборот воситаларининг ўзаро ҳамкорлигини рағбатлантириш.
Нега айнан Самарқанд?
Ўзбекистонда илк бор ўтказилаётган ТДТ саммити ҳамда ушбу тадбир учун Самарқанд шаҳрининг танланишида ҳам катта рамзий маъно бор. Тарихдан маълумки, Самарқанд жаҳон тамаддунининг қадимий бешикларидан биридир. Бу қадимий шаҳар минг йиллар давомида Ипак йўли бўйлаб цивилизациялар ўртасидаги алоқа чорраҳаси бўлиб келган. Бу заминда қардош халқлар умумий тарихининг кўплаб шонли саҳифалари ёзилган.Шарқдаги Биринчи ва Иккинчи Ренессанс даврининг асосий пойдеворларидан бири бўлган Самарқанд инсоният тамаддуни ривожига катта таъсир кўрсатган. Туркий давлатлар ташкилотида Алишер Навоий номидаги Халқаро мукофотнинг таъсис этилиши барча туркий халқларнинг буюк мутафаккир шоири сиймосида ўзликни англаш ва ҳис қилишдек муқаддас туйғуга чуқур ҳурмат тимсолига айланади.
Изоҳ (0)