“Qo‘ng‘iroq huquqi”ning iqtisodiyotga ta’siri qanday ekani tahlil qilindi

Iqtisodiy rivojlanishning zamonaviy sharoitidagi asosiy muammolardan biri bu korrupsiyadir. U nafaqat pul mablag‘larini o‘zlashtirish va pora olishda, balki “Qo‘ng‘iroq huquqi” kabi shaklda ham o‘zini namoyon qilishi mumkin. Bu haqda PMTI ekspertlari ma’lumot berdi.

“Qo‘ng‘iroq huquqi” — bu shaxsiy vakolat va egallab turgan lavozim imkoniyatlaridan foydalangan holda, muammoni hal qilishda mavjud bosim vositalaridan foydalanish.

Buyruqlar rasmiy ravishda tegishli bo‘lmagan tashkilotlarga "diagonal yo‘nalishda" beriladi va bo‘ysunishdan bosh tortganlar esa xizmat mukofotlaridan, ba’zan esa martabalaridan mahrum bo‘lishlari mumkin.

“Qo‘ng‘iroq huquqi” turli sohalarda mavjud va umumiy iqtisodiyot uchun ham, alohida korxonalar uchun ham turli oqibatlarga olib keladi.

“Qo‘ng‘iroq huquqi”, shuningdek, lobbichilik, nepotizm, favoritizm va boshqa shu kabi tushunchalarni o‘z ichiga olishi mumkin.

“Qo‘ng‘iroq huquqi” yoki uning nepotizm ko‘rinishidagi shakli inson kapitalining rivojlanishiga to‘sqinlik qilib, iqtisodiy rivojlanishga salbiy ta’sir etadi.

Nepotizm — qarindoshlarga yoki do‘stlarga kasbiy ko‘nikma va qobiliyatlaridan qat’i nazar (masalan, ishga qabul qilishda) imtiyozlar berishdan iborat bo‘lgan favoritizm turi.

Marcello Perez-Alvarez i Holger Strulik (2020) o‘z tadqiqotida mehnat bozorida “Qo‘ng‘iroq huquqi” ga duch kelgan tashkilotlar inson kapitaliga sarmoya kiritishda zaif iqtisodiy motivatsiyaga ega ekanligini aniqlagan.

Aslanova N. (2019) o‘zining maqolasida qarindosh-urug‘chilikning davlat darajasida rivojlanishi ushbu muammoni ijtimoiy-iqtisodiy sohada bartaraf etishni ilojsiz qiladi, korrupsiya va uyushgan jinoyatchilik ta’sirining kuchayishiga xizmat qiladi deb ta’kidlaydi.

Favoritizm va qarindosh-urug‘chilik rahbarlik lavozimlari uchun sog‘lom raqobatda to‘sqinlik qiladi, samaraliroq xodimlarning martabasi oshmasligiga va oqibatda “aqlning” mamlakatdan chiqib ketishiga sabab bo‘ladi.

Favoritizm, ayniqsa qarindosh-urug‘chilik korrupsiyani rag‘batlantiradi. Umuman olganda, Safina D. (2013) xayrixohlik va qarindoshchilik tashkiliy va iqtisodiy rivojlanishga salbiy ta’sir qiladi, degan xulosaga keladi.

Korrupsiya har qanday shaklda iqtisodiy o‘sishga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Klaus Grundler va Niklas Potrafke (2019), korrupsiya darajasi (Transparency International tashkilotining Korrupsiyani idrok etish indeksi (CPI) 1 standart birlikka o‘sishi, uzoq muddatli istiqbolda aholi jon boshiga real YIM 17 foizga kamayishiga olib kelishini isbotlagan.