«Қўнғироқ ҳуқуқи»нинг иқтисодиётга таъсири қандай экани таҳлил қилинди

Иқтисодий ривожланишнинг замонавий шароитидаги асосий муаммолардан бири бу коррупциядир. У нафақат пул маблағларини ўзлаштириш ва пора олишда, балки «Қўнғироқ ҳуқуқи» каби шаклда ҳам ўзини намоён қилиши мумкин. Бу ҳақда ПМТИ экспертлари маълумот берди.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» — бу шахсий ваколат ва эгаллаб турган лавозим имкониятларидан фойдаланган ҳолда, муаммони ҳал қилишда мавжуд босим воситаларидан фойдаланиш.

Буйруқлар расмий равишда тегишли бўлмаган ташкилотларга "диагонал йўналишда" берилади ва бўйсунишдан бош тортганлар эса хизмат мукофотларидан, баъзан эса мартабаларидан маҳрум бўлишлари мумкин.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» турли соҳаларда мавжуд ва умумий иқтисодиёт учун ҳам, алоҳида корхоналар учун ҳам турли оқибатларга олиб келади.

«Қўнғироқ ҳуқуқи», шунингдек, лоббичилик, непотизм, фаворитизм ва бошқа шу каби тушунчаларни ўз ичига олиши мумкин.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» ёки унинг непотизм кўринишидаги шакли инсон капиталининг ривожланишига тўсқинлик қилиб, иқтисодий ривожланишга салбий таъсир этади.

Непотизм — қариндошларга ёки дўстларга касбий кўникма ва қобилиятларидан қатъи назар (масалан, ишга қабул қилишда) имтиёзлар беришдан иборат бўлган фаворитизм тури.

Maрселло Перез-Алварез и Ҳолгер Струлик (2020) ўз тадқиқотида меҳнат бозорида «Қўнғироқ ҳуқуқи» га дуч келган ташкилотлар инсон капиталига сармоя киритишда заиф иқтисодий мотивацияга эга эканлигини аниқлаган.

Асланова Н. (2019) ўзининг мақоласида қариндош-уруғчиликнинг давлат даражасида ривожланиши ушбу муаммони ижтимоий-иқтисодий соҳада бартараф этишни иложсиз қилади, коррупция ва уюшган жиноятчилик таъсирининг кучайишига хизмат қилади деб таъкидлайди.

Фаворитизм ва қариндош-уруғчилик раҳбарлик лавозимлари учун соғлом рақобатда тўсқинлик қилади, самаралироқ ходимларнинг мартабаси ошмаслигига ва оқибатда «ақлнинг» мамлакатдан чиқиб кетишига сабаб бўлади.

Фаворитизм, айниқса қариндош-уруғчилик коррупцияни рағбатлантиради. Умуман олганда, Сафинa Д. (2013) хайрихоҳлик ва қариндошчилик ташкилий ва иқтисодий ривожланишга салбий таъсир қилади, деган хулосага келади.

Коррупция ҳар қандай шаклда иқтисодий ўсишга жиддий салбий таъсир кўрсатади.

Клаус Грундлер ва Никлас Потрафке (2019), коррупция даражаси (Transparency International ташкилотининг Коррупцияни идрок этиш индекси (CPI) 1 стандарт бирликка ўсиши, узоқ муддатли истиқболда аҳоли жон бошига реал ЯИМ 17 фоизга камайишига олиб келишини исботлаган.