2022-yil iyul oyi Markaziy Osiyo mamlakatlarida anomal issiq havo bilan ajralib turdi. Mintaqada yuqori ob-havo bo‘yicha bir qancha rekordlar qayd etildi.
Mutaxassislarning fikricha, Markaziy Osiyoda bunday ob-havo odatiy holga aylanib bormoqda.
O‘zbekiston
O‘zbekistonda 2022-yil iyul oyining ikkinchi va uchinchi o‘n kunligining katta qismida anomal issiq havo kuzatildi.
Mutaxassislarining fikricha, soyadagi harorat Selsiy bo‘yicha 45 daraja atrofida bo‘lgan, hatto ayrim joylarda ko‘rsatkich bu darajadan ham oshib ketgan.
Biroq iyul oyi oxirida havo harorati biroz pasayib, O‘zbekiston poytaxtida 40-43 darajagacha, mamlakat janubida esa 45 darajagacha issiq bo‘ldi.
Energetika vazirligi issiqlik elektr uzatish liniyalarining qizib ketishiga sabab bo‘layotganini aytdi.
Toshkent shahrida energiya iste’moli tarixiy ko‘rsatkichga yetib, odatda kuz-qish mavsumida yuqori bo‘ladigan iste’moldan ham ortdi.
Ya’ni o‘tgan 2021—2022-yillar kuz-qish mavsumida Toshkent shahrida eng yuqori iste’mol 24 million kilovatt-soatni tashkil qilgan bo‘lsa, joriy yil 22-iyul sanasi bu ko‘rsatkich 27,5 million kilovatt-soatga yetdi yoki 15 foizga ko‘proq bo‘ldi.
Iste’molning bunday oshishiga yangi binolarning qurilishi, ishlab chiqarish korxonalarining ishga tushirilishi sabab bo‘lgan.
Shu bilan bir qatorda ayrim xonadonlarda elektr energiyasining sutkalik iste’moli 1000 kilovatt-soatgacha yetgani yoki o‘rtacha xonadonning 4-5 oylik elektr energiyasi iste’molini bir kunda iste’mol qilishi ham bu ko‘rsatkichni keskin oshishiga olib kelgan.
Haddan tashqari issiqlik va yuklanish baxtsiz hodisalarga olib kelishi mumkin, shuning uchun Energetika vazirligi vaqti-vaqti bilan elektr uzatish liniyalarini bartaraf etish uchun elektr uzilishlarini o‘tkazib turdi.
Bundan tashqari fermerlar o‘tgan mavsumdan farqli o‘laroq, 2022-yilda kuzgi olma hosilini yaxshi, ehtimol, rekord darajada kutishgan edi, o‘shanda sovuqning ikki to‘lqini tuxumdonni qattiq shikastlab, hosil va meva sifatiga salbiy ta’sir qilgan.
Fermerlarning fikricha, 2021-yilda hosilning ortiqcha yuklanmagani joriy mavsumda mo‘l hosil yetishtirishga yana bir sabab bo‘ldi.
Biroq iyul oyidagi ob-havo bunga yo‘l qo‘ymasligi mumkin. Mintaqada anomal issiq havo taxminan ikki hafta davom etmoqda.
Shu bilan birga, soyada harorat 45-46 darajadan oshib ketadi, bu o‘simlikning haddan tashqari bosimga duch kelishiga, suv tanqisligiga va quyoshdan kuyishiga olib keladi.
Yuqori haroratlar hali zarur massaga ega bo‘lmagan olma kuzgi navlarining juda erta pishishiga olib keldi.
Qozog‘iston
Qozog‘istonda ham 30 yillik g‘ayritabiiy issiq havo rekord o‘rnatgan, mamlakat g‘arbida +45,5 daraja issiq bo‘lgan, deb xabar berdi “Kazgidromet”.
Iyul oyining ko‘p qismida mamlakatning g‘arbiy qismi, shuningdek, janubiy viloyatlar subtropik havo massalari ta’sirida bo‘ldi, bu esa g‘ayritabiiy issiqlikni keltirib chiqardi.
Qozog‘istonning 11 viloyatida bo‘ron haqida ogohlantirish e’lon qilindi. Yuqori harorat tufayli ba’zi shaharlarda terak paxmoqlari yonib ketdi, o‘t o‘chiruvchilar o‘nlab chaqiruvlarga borishdi. Mamlakatda o‘rmon yong‘inlari ham kuzatilmoqda.
Turkiston viloyatida jazirama issiqdan Samara—Chimkent avtomobil yo‘lining sement-beton qoplamasi ko‘tarilib, G‘arbiy Yevropa—G‘arbiy Xitoy yo‘li uchastkasi shishib ketdi.
Mamlakatning ayrim hududlarida odamlar qurbonlik qilish orqali yomg‘ir so‘rash uchun marosimlar o‘tkazdi.
‘‘Kazgidromet’’ ma’lumotlariga ko‘ra, avgust oyida mamlakatning beshta viloyatida — Mang‘istau, Qizilo‘rda, Ko‘stanay, Qarag‘anda va Aqto‘beda qurg‘oqchilik kutilmoqda.
Bundan tashqari, anormal issiqlik Olmaota yaqinidagi muzliklarning faol erishiga olib kelishi mumkin.
Qirg‘iziston
20-iyuldan boshlab Qirg‘izistonda, xususan, Bishkekda kunduzi termometrlar soyada +40 darajaga yetdi.
Shu bilan birga, “Qirg‘izgidromet” bu ko‘rsatkich hozircha rekord emasligini ta’kidlamoqda. Poytaxtda mutlaq maksimal harorat 1983-yil iyul oyida kuzatilgan.
Hozirgi issiq havoga qaramay, davlat idoralari vakillari vaziyat nazorat ostida, fuqarolar hayoti odatdagidek o‘tayotganini ma’lum qildi.
Biroq yuqori harorat ochiq havoda bo‘lishni noqulay qiladi. Bishkekdagi asfalt va daraxtlarni sovitish uchun Ichki ishlar vazirligi ilgari mitinglarni tarqatishda foydalanilgan suv purkagichlardan foydalanishga qaror qildi.
Tojikiston
Tojikiston Gidrometeorologiya agentligining xabar berishicha, iyul oyida mamlakatda havo harorati 45-47 darajagacha g‘ayritabiiy ko‘tarilgan.
Agentlik ma’lumotlariga ko‘ra, oxirgi marta termometr ko‘rsatkichi 78 yil avval, 1944-yilda +47 darajaga ko‘tarilgan.
Tojikistonlik ekologga ko‘ra, global o‘zgarishlar tufayli haroratning bunday ko‘tarilishi kuchliroq va uzoq davom etadi.
Mutaxassislar fikri qanday?
Markaziy Osiyo mamlakatlarida o‘tgan yili ham anomal yuqori harorat qayd etilgan edi. Mutaxassislar mintaqada o‘rtacha havo harorati har yili ko‘tarilishidan ogohlantirdi.
“Issiqlik to‘lqini” iborasi odatda harorat rekord darajaga yaqin va o‘rtacha ko‘rsatkichdan yuqori bo‘lganda qo‘llaniladi, – deydi “Kichik yer” ekologik tashkilotining katta maslahatchisi Timur Idrisov.
Ammo uning so‘zlariga ko‘ra, endi gap shunchaki yozgi issiqlik haqida emas.
Iqlim o‘zgarishi sababli kuchli issiq kunlar tez-tez yuz beradi, kuchayadi va uzoqroq davom etadi, deydi Idrisov.
Klimatolog va BIOM ekologik harakati eksperti Zoya Kretovaning ta’kidlashicha, global iqlim o‘zgarishining oqibatlari yozning davomiyligi va issiq kunlar soniga ta’sir qiladi.
Markaziy Osiyo dunyoning iqlim o‘zgarishiga eng zaif mintaqalaridan biri. Bu yerda o‘rtacha yillik harorat global o‘rtacha ko‘rsatkichdan tezroq ko‘tarilmoqda va mintaqaning iqlimi Kuvayt yoki Saudiya Arabistoni kabi Yaqin Sharq mamlakatlariga tobora o‘xshab bormoqda, — dedi norvegiyalik iqlim o‘zgarishi va yashil energiya bo‘yicha tadqiqotchi Roman Vakulchuk.
Mavzuga doir: