Ukrainadagi urush jahon iqtisodiyotiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Rossiya iqtisodiyoti bu urush ortidan chuqur tanazzulga yuz tutishi mumkin.
Mudofaa va qochqinlar uchun sarf-xarajatlarning ko‘payishi urushning G‘arbiy Yevropa yalpi ichki mahsulotiga salbiy ta’sirini cheklashi mumkin, ammo bu resurslarga bosimni oshiradi va inflyatsiyani kuchaytiradi.
Uning asosiy oqibatlari — energiya narxining oshishi va iqtisodiyot va moliya bozorlariga ishonchning pasayishi bo‘lishi mumkin.
Urush oqibatlariga Rossiyaga qo‘yilgan kuchli xalqaro sanksiyalar ham jiddiy ta’sir ko‘rsatadi, buning natijasida global yalpi ichki mahsulot pasayish ehtimoli bor.
Bu xarajatlar Yevropada keskin seziladi. Yevropa davlatlari Ukrainadan qochqinlar oqimini qo‘llab-quvvatlash uchun davlat xarajatlarini oshirishi, shuningdek, xavfsizlik bilan bog‘liq muammolarni yumshatish uchun o‘z harbiylariga katta sarmoya kiritishi kerak bo‘ladi.
Garchi bu xarajatlar Yevropa yalpi ichki mahsulotiga salbiy ta’sirni cheklashi mumkin bo‘lsa-da, bu resurslarga bosimni va inflyatsiyani oshirishi mumkin.
Ukraina har qanday yirik iqtisodiyot uchun muhim savdo sherigi bo‘lmasa-da, Rossiya Yevropa Ittifoqiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Rossiya va Ukraina titan, palladiy, bug‘doy va makkajo‘xori kabi ba’zi mahsulotlarning muhim yetkazib beruvchilari hisoblanadi.
Ushbu materiallardan foydalanuvchilar, jumladan, avtomobillar, smartfonlar va samolyot ishlab chiqaruvchilari uchun ta’minot zanjiri muammolari bilan bog‘liq xavotirlar ortib bormoqda.
Rossiya yalpi ichki mahsuloti 2022-yilda urushdan oldingi qishki ko‘rsatkichga nisbatan 10 foizdan ko‘proqqa qisqaradi.
Urush, shuningdek, Ukraina iqtisodiyotini 30 foizdan ko‘proqqa qisqartirishi va 2022-yilda jahon yalpi ichki mahsulotini taxminan 1 foizga qisqartirishi kutilmoqda.
Savdo aloqalari, energiya va oziq-ovqat ta’minoti, shuningdek, Ukrainaga yaqinligi hisobga olinsa, Yevropa hali ham eng ko‘p zarar ko‘rgan mintaqa bo‘lib qolmoqda. Yevropada yalpi ichki mahsulot 2022-yildagi prognozga nisbatan 1 foizdan ko‘proq qisqarishi kutilmoqda.
Urush Rossiyaning chuqur iqtisodiy tanazzuliga hissa qo‘shadi, 2022-yilda yalpi ichki mahsulot qishki taxminlarga nisbatan 12 foiz punktga, 2023-yilda yana 11 foizga qisqaradi. Rossiyaning YaIMga umumiy ta’siri mamlakatning energiya eksportidan yuqori daromadlari bilan to‘liq qoplanmaydi.
Ukrainadan oziq-ovqat va boshqa eksportning uzilishi va Rossiyaga kiritilgan sanksiyalar tufayli tovarlar narxining yanada oshishi kutilmoqda.
Modellashtirish taxminlari shuni ko‘rsatadiki, urush neft narxining 30 foiz, Yevropa gaz narxining 90 foiz va oziq-ovqat narxining 17 foiz oshishiga olib keldi. Urush 2022-yil fevral oyidagi prognozga nisbatan global inflyatsiyani taxminan 2 foizga, 2023-yilda 1 foizga oshiradi.
Rossiya inflyatsiyasi 2022-yilning ikkinchi choragida import narxlarining oshishi sababli 20 foizga yaqinlashadi. Salbiy ta’sirlar ishonchning pasayishiga, real daromadlarning zaiflashishiga va savdoning buzilishiga olib keladi.
Qaysi sohalar ko‘proq xavf ostida?
Oziq-ovqat
AQSH Qishloq xo‘jaligi vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya va Ukraina bug‘doy eksporti jami global eksportning chorak qismini tashkil qiladi. Bundan tashqari, makkajo‘xori va boshqa yirik donlarning sezilarli eksporti mavjud.
Ukraina va Rossiya jahon eksportining deyarli beshdan bir qismini tashkil qiladi. Global kungaboqar yog‘i eksportining qariyb 80 foizi Ukraina va Rossiyadan keladi.
Sanksiyalar va to‘xtab qolgan bug‘doy va boshqa donlar eksporti narxlarning oshishiga olib kelishi mumkin, bu esa jahon iqtisodiyotida allaqachon kuchli inflyatsiya bosimini qo‘shmoqda.
Chakana savdo
Rossiya palladiyning asosiy ishlab chiqaruvchisi. U chiqindilarni kamaytirish uchun dvigatel egzozlarida ishlatiladi. Rossiya jahon kon mahsulotlarining 40 foizini ishlab chiqaradi va global platina ta’minotining qariyb 10 foizini nazorat qiladi.
Jahon o‘g‘itlari yetkazib berishning qariyb 13 foizi Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi.
Ushbu tovarlarni global yetkazib berishdagi uzilishlar va pandemiyadan keyin mavjud bo‘lgan ta’minot zanjiri muammolari muayyan tarmoqlarda jiddiy oqibatlarga olib kelishi va chakana narxlarni yuqori ushlab turishi mumkin.
Energiya
Rossiya dunyodagi eng yirik neft qazib oluvchi va energiya eksport qiluvchi davlatlardan biridir. Urush davom etar ekan, G‘arb yaqin orada Rossiyaning neft va gaz eksport qilish qobiliyatini nishonga olishi mumkin.
Bunday sanksiyalar energiya narxining oshishiga olib keladi. Allaqachon Brent neft narxi bir barrel uchun 120 dollardan oshgani kuzatildi, bu 2014 yildan beri eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Urush Ukraina iqtisodiyotiga qanday ta’sir qildi?
Urushning Ukraina iqtisodiyotiga ta’siri halokatli bo‘ldi. 2021-yilda Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (XVJ) Ukrainaning aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti joriy yilda 3,6 foizga o‘sishini prognoz qilgan edi.
Jahon banki aprel oyida e’lon qilgan hisobotida Ukraina iqtisodi urush tufayli 45 foizga qisqarishi mumkinligini ta'kidlagan bo‘lsa, Rossiya iqtisodiyoti sanksiyalarning kuchayishi natijasida 11,1 foizga tushib ketishini taxmin qilgan.
Iqtisodiy yo‘qotishlar
Ukraina Iqtisodiyot vazirligi va Kiyev Iqtisodiyot maktabining ichki hisob-kitoblariga ko‘ra, joriy iqtisodiy yo‘qotishlar 564 mlrd dollardan 600 mlrd dollargacha yoki mamlakatning yillik yalpi ichki mahsulotidan deyarli to‘rt barobar ko‘pdir.
Urush natijasida yuzaga kelgan gumanitar inqirozning kattaligi hayratlanarli. Rossiya bosqinchiligi Ukraina iqtisodiyotiga va infratuzilmasiga katta zarar yetkazdi, — dedi Jahon bankining Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasi bo‘yicha vise-prezidenti Anna Bjerde hisobotida.
Unga ko‘ra, Ukraina zudlik bilan katta moliyaviy yordamga muhtoj, chunki u o‘z iqtisodiyotini saqlab qolish uchun kurashmoqda.
Foiz stavkalarining oshishi va inflyatsiya
Iqtisodiy inqirozdan tashqari, urush tufayli Ukrainada inflyatsiya va foiz stavkalari ham oshgan.
Ukraina Milliy bankining iste’molchi inflyatsiyasi haqidagi so‘nggi ma’lumotlariga ko‘ra, may oyida stavka 17 foizga oshgan.
3-iyunda Ukraina Milliy banki gubernatori Kirilo Shevchenko mamlakat markaziy banki boshqaruvi spiral inflyatsiyaga qarshi kurashish maqsadida kredit berish stavkasini 10 foizdan 25 foizga oshirishga qaror qilganini aytgan.
Ukraina iqtisodiyotining kelajagi
Global miqyosda Ukrainadagi urush pandemiya zarbalaridan tiklanish davridagi davlatlarga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Ukrainaning iqtisodiy kelajagi haqida nima deyish mumkin? Wall Street Journal ma’lumotlariga ko‘ra, Ukraina Bosh vaziri Denis Shimxal aprel oyi oxirida uning mamlakatiga kamida sentyabrgacha oyiga 5 mlrd dollar byudjet yordami kerakligini, shuningdek, qayta qurish ishlari uchun umumiy 600 mlrd dollar kerakligini aytgan.
Izoh (0)