Украинадаги уруш жаҳон иқтисодиётига жиддий таъсир кўрсатади. Россия иқтисодиёти бу уруш ортидан чуқур таназзулга юз тутиши мумкин.
Мудофаа ва қочқинлар учун сарф-харажатларнинг кўпайиши урушнинг Ғарбий Европа ялпи ички маҳсулотига салбий таъсирини чеклаши мумкин, аммо бу ресурсларга босимни оширади ва инфляцияни кучайтиради.
Унинг асосий оқибатлари — энергия нархининг ошиши ва иқтисодиёт ва молия бозорларига ишончнинг пасайиши бўлиши мумкин.
Уруш оқибатларига Россияга қўйилган кучли халқаро санкциялар ҳам жиддий таъсир кўрсатади, бунинг натижасида глобал ялпи ички маҳсулот пасайиш эҳтимоли бор.
Бу харажатлар Европада кескин сезилади. Европа давлатлари Украинадан қочқинлар оқимини қўллаб-қувватлаш учун давлат харажатларини ошириши, шунингдек, хавфсизлик билан боғлиқ муаммоларни юмшатиш учун ўз ҳарбийларига катта сармоя киритиши керак бўлади.
Гарчи бу харажатлар Европа ялпи ички маҳсулотига салбий таъсирни чеклаши мумкин бўлса-да, бу ресурсларга босимни ва инфляцияни ошириши мумкин.
Украина ҳар қандай йирик иқтисодиёт учун муҳим савдо шериги бўлмаса-да, Россия Европа Иттифоқига катта таъсир кўрсатади. Россия ва Украина титан, палладий, буғдой ва маккажўхори каби баъзи маҳсулотларнинг муҳим етказиб берувчилари ҳисобланади.
Ушбу материаллардан фойдаланувчилар, жумладан, автомобиллар, смартфонлар ва самолёт ишлаб чиқарувчилари учун таъминот занжири муаммолари билан боғлиқ хавотирлар ортиб бормоқда.
Россия ялпи ички маҳсулоти 2022 йилда урушдан олдинги қишки кўрсаткичга нисбатан 10 фоиздан кўпроққа қисқаради.
Уруш, шунингдек, Украина иқтисодиётини 30 фоиздан кўпроққа қисқартириши ва 2022 йилда жаҳон ялпи ички маҳсулотини тахминан 1 фоизга қисқартириши кутилмоқда.
Савдо алоқалари, энергия ва озиқ-овқат таъминоти, шунингдек, Украинага яқинлиги ҳисобга олинса, Европа ҳали ҳам энг кўп зарар кўрган минтақа бўлиб қолмоқда. Европада ялпи ички маҳсулот 2022 йилдаги прогнозга нисбатан 1 фоиздан кўпроқ қисқариши кутилмоқда.
Уруш Россиянинг чуқур иқтисодий таназзулига ҳисса қўшади, 2022 йилда ялпи ички маҳсулот қишки тахминларга нисбатан 12 фоиз пунктга, 2023 йилда яна 11 фоизга қисқаради. Россиянинг ЯИМга умумий таъсири мамлакатнинг энергия экспортидан юқори даромадлари билан тўлиқ қопланмайди.
Украинадан озиқ-овқат ва бошқа экспортнинг узилиши ва Россияга киритилган санкциялар туфайли товарлар нархининг янада ошиши кутилмоқда.
Моделлаштириш тахминлари шуни кўрсатадики, уруш нефть нархининг 30 фоиз, Европа газ нархининг 90 фоиз ва озиқ-овқат нархининг 17 фоиз ошишига олиб келди. Уруш 2022 йил февраль ойидаги прогнозга нисбатан глобал инфляцияни тахминан 2 фоизга, 2023 йилда 1 фоизга оширади.
Россия инфляцияси 2022 йилнинг иккинчи чорагида импорт нархларининг ошиши сабабли 20 фоизга яқинлашади. Салбий таъсирлар ишончнинг пасайишига, реал даромадларнинг заифлашишига ва савдонинг бузилишига олиб келади.
Қайси соҳалар кўпроқ хавф остида?
Озиқ-овқат
АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумотларига кўра, Россия ва Украина буғдой экспорти жами глобал экспортнинг чорак қисмини ташкил қилади. Бундан ташқари, маккажўхори ва бошқа йирик донларнинг сезиларли экспорти мавжуд.
Украина ва Россия жаҳон экспортининг деярли бешдан бир қисмини ташкил қилади. Глобал кунгабоқар ёғи экспортининг қарийб 80 фоизи Украина ва Россиядан келади.
Санкциялар ва тўхтаб қолган буғдой ва бошқа донлар экспорти нархларнинг ошишига олиб келиши мумкин, бу эса жаҳон иқтисодиётида аллақачон кучли инфляция босимини қўшмоқда.
Чакана савдо
Россия палладийнинг асосий ишлаб чиқарувчиси. У чиқиндиларни камайтириш учун двигатель эгзозларида ишлатилади. Россия жаҳон кон маҳсулотларининг 40 фоизини ишлаб чиқаради ва глобал платина таъминотининг қарийб 10 фоизини назорат қилади.
Жаҳон ўғитлари етказиб беришнинг қарийб 13 фоизи Россия ҳиссасига тўғри келади.
Ушбу товарларни глобал етказиб беришдаги узилишлар ва пандемиядан кейин мавжуд бўлган таъминот занжири муаммолари муайян тармоқларда жиддий оқибатларга олиб келиши ва чакана нархларни юқори ушлаб туриши мумкин.
Энергия
Россия дунёдаги энг йирик нефть қазиб олувчи ва энергия экспорт қилувчи давлатлардан биридир. Уруш давом этар экан, Ғарб яқин орада Россиянинг нефть ва газ экспорт қилиш қобилиятини нишонга олиши мумкин.
Бундай санкциялар энергия нархининг ошишига олиб келади. Аллақачон Brent нефть нархи бир баррель учун 120 доллардан ошгани кузатилди, бу 2014 йилдан бери энг юқори кўрсаткичдир.
Уруш Украина иқтисодиётига қандай таъсир қилди?
Урушнинг Украина иқтисодиётига таъсири ҳалокатли бўлди. 2021 йилда Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ) Украинанинг аҳоли жон бошига ялпи ички маҳсулоти жорий йилда 3,6 фоизга ўсишини прогноз қилган эди.
Жаҳон банки апрель ойида эълон қилган ҳисоботида Украина иқтисоди уруш туфайли 45 фоизга қисқариши мумкинлигини таъкидлаган бўлса, Россия иқтисодиёти санкцияларнинг кучайиши натижасида 11,1 фоизга тушиб кетишини тахмин қилган.
Иқтисодий йўқотишлар
Украина Иқтисодиёт вазирлиги ва Киев Иқтисодиёт мактабининг ички ҳисоб-китобларига кўра, жорий иқтисодий йўқотишлар 564 млрд доллардан 600 млрд долларгача ёки мамлакатнинг йиллик ялпи ички маҳсулотидан деярли тўрт баробар кўпдир.
Уруш натижасида юзага келган гуманитар инқирознинг катталиги ҳайратланарли. Россия босқинчилиги Украина иқтисодиётига ва инфратузилмасига катта зарар етказди, — деди Жаҳон банкининг Европа ва Марказий Осиё минтақаси бўйича висе-президенти Анна Бжерде ҳисоботида.
Унга кўра, Украина зудлик билан катта молиявий ёрдамга муҳтож, чунки у ўз иқтисодиётини сақлаб қолиш учун курашмоқда.
Фоиз ставкаларининг ошиши ва инфляция
Иқтисодий инқироздан ташқари, уруш туфайли Украинада инфляция ва фоиз ставкалари ҳам ошган.
Украина Миллий банкининг истеъмолчи инфляцияси ҳақидаги сўнгги маълумотларига кўра, май ойида ставка 17 фоизга ошган.
3 июнда Украина Миллий банки губернатори Кирило Шевченко мамлакат марказий банки бошқаруви спирал инфляцияга қарши курашиш мақсадида кредит бериш ставкасини 10 фоиздан 25 фоизга оширишга қарор қилганини айтган.
Украина иқтисодиётининг келажаги
Глобал миқёсда Украинадаги уруш пандемия зарбаларидан тикланиш давридаги давлатларга катта таъсир кўрсатади.
Украинанинг иқтисодий келажаги ҳақида нима дейиш мумкин? Wall Street Journal маълумотларига кўра, Украина Бош вазири Денис Шимхал апрель ойи охирида унинг мамлакатига камида сентябргача ойига 5 млрд доллар бюджет ёрдами кераклигини, шунингдек, қайта қуриш ишлари учун умумий 600 млрд доллар кераклигини айтган.
Изоҳ (0)