Dunyo bir vaqtning o‘zida bir nechta muammolarga duch kelmoqda: oziq-ovqat tanqisligi, inflyatsiya, COVID-19 ning davom etishi va global isish oqibatlari. Birgalikda ular butun dunyodagi xalqlarning barqarorligi va farovonligiga tahdid soladi. The New York Times nashri dunyodagi vaziyat va choralar haqida so‘z yuritdi.
Kovid, iqlim o‘zgarishi va hozirda global oziq-ovqat inqirozi dunyo muammolari va yechimlari bilan chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatmoqda. Inqirozdan chiqib ketish uchun dunyo o‘zaro hamkorlik qilishi kerak bo‘ladi.
Inflyatsiya sababli hattoki amerikaliklar ham boshqa ko‘plab mamlakatlardagi odamlar kabi milliy hukumatga murojaat qiladigan darajaga yetib kelishdi. AQSHda inflyatsiya 1980-yillarning boshidan beri har qanday boshqa vaqtga qaraganda yuqori bo‘lmoqda.
Yuqori inflyatsiya AQSH Federal rezerv tizimini foiz stavkasini 0,75 foiz punktiga ko‘tarishga majbur qildi.
Oq uy yaqin kelajakda qazib olinadigan yoqilg‘ini rag‘batlantirish va barqaror energiya manbalarini rivojlantirishga sarmoya kiritish orqali global energiya ishlab chiqarishni kengaytirish ishiga o‘z hissasini qo‘shishi kerak.
AQSH prezidenti Bayden Xitoydan import qilinadigan tovarlarga qo‘yilgan umumiy tariflarni to‘xtatishga chaqirmoqda.
Qo‘shma Shtatlar yaqinlashib kelayotgan yirik oziq-ovqat inqirozini hal qilish uchun boshqa davlatlar, ayniqsa Afrika, Yaqin Sharq va Janubiy Osiyodagi eng xavfli davlatlar bilan hamkorlik qilish orqali o‘ziga va butun dunyoga yordam berishi mumkin.
Afrikaning ba’zi qismlarida tanqislik allaqachon o‘tkir va ba’zi sabablar yaxshi ma’lum: iqlim o‘zgarishining ekstremal ob-havosi, COVID-19 ning iqtisodiy talofatlari, resurslarning tengsizligi. Ammo Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi yangi va halokatli muammoni yaratdi.
Ukraina dunyodagi to‘rtinchi yirik don va urug‘ eksportchisi, asosan makkajo‘xori va bug‘doy eksport qiladi. Lekin portlar Rossiya tomonidan ishg‘ol qilingan yoki blokada bo‘lgani sababli, uning donini tashish qobiliyati keskin kamaydi.
Ukraina g‘allasini harakatga keltirish juda muhim. Uning katta qismi odatda eng yomon oziq-ovqat tanqisligiga duch kelgan rivojlanayotgan mamlakatlarga ketadi. Bundan tashqari Ukraina yig‘ib olinadigan don uchun joy bo‘shatishi kerak.
Ko‘pincha bo‘lgani kabi, eng qashshoq mamlakatlar eng qattiq zarbaga duchor bo‘ladi. Tarix shuni ko‘rsatadiki, ochlik tezda o‘limga olib keladi.
Nigeriya, Somali, Efiopiya, Misr va Yaman allaqachon oziq-ovqat tanqisligi azobini his qilmoqda, deya qayd etadi The Washington Post.
Narxlarning oshishi Argentina, Indoneziya, Tunis va Shri-Lanka kabi boshqa mamlakatlarda norozilik namoyishlarini keltirib chiqardi.
Ukraina donini eksport qilishdagi eng katta cheklov mamlakatning Qora dengizdagi asosiy porti Odessadan foydalana olmasligidir. Ukraina buning o‘rniga o‘z donini avtomobil, temiryo‘l va daryo orqali jo‘natishga harakat qildi, biroq bu usullar Ukraina portlari orqali eksport qilinadigan mahsulotlar hajmidan ancha kam.
Rossiya bosqinidan oldin Ukraina oyiga o‘rtacha 3,5 million tonna don eksport qilardi. Mart oyida bu ko‘rsatkich 300 000 tonnaga tushdi va aprel oyida bir million tonnadan bir oz ko‘proqqa ko‘tarildi.
Odessa hali ham Ukraina nazorati ostida. Muammo harbiy kemalar va minalar yuk tashishni to‘sib qo‘yishida. Rossiya Odessadan xavfsiz kanal ochishga tayyorligini bildirgan, ammo buning evaziga ba’zi sanksiyalar bekor qilinishini kutmoqda.
Qo‘shma Shtatlar va uning ittifoqchilari har qanday sanksiyalarni bekor qilishga qarshilik ko‘rsatmoqda.
Muammoni hal qilish uchun kam vaqt qolmoqda. Kuzgi bug‘doy pishdi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining hisob-kitoblariga ko‘ra, Ukrainada 25 million tonnaga yaqin don tezda eksport qilinmasa, chirishi mumkin.
Hatto Odessaga yo‘lni bo‘shatish to‘g‘risidagi zudlik bilan kelishuv urush zonasiga kirish xavfini o‘z zimmasiga olishga va zarur sug‘urta uchun to‘lashga tayyor bo‘lgan katta kemalar guruhini tashkil qilish uchun haftalar talab qiladi.
NATO kemalaridan foydalanish G‘arb ittifoqchilari oldini olish niyatida bo‘lgan Rossiya harbiy kemalari bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qnashuv xavfini keltirib chiqarishi mumkin.
“Urushga qaramay, Ukrainaning oziq-ovqat ishlab chiqarishini, shuningdek, Rossiya va Belarus tomonidan ishlab chiqarilgan oziq-ovqat va o‘g‘itlarni jahon bozorlariga qayta integratsiya qilmasdan turib, oziq-ovqat inqirozini samarali hal qilib bo‘lmaydi”, — deydi BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish.
U Qo‘shma Shtatlar va Yevropaga Ukraina g‘allasining dunyoga to‘sqinliksiz oqib chiqishi evaziga Rossiya va Belarus qishloq xo‘jaligi eksportiga nisbatan joriy sanksiyalarni yumshatishni taklif qildi.
Oziq-ovqat inqirozidan eng ko‘p jabr ko‘rgan mamlakatlarning Rossiyaga qo‘shma murojaati vaziyatni yumshatishi mumkin.
Rossiy prezidenti Putin Turkiya, Isroil va Afrika Ittifoqi yetakchilari bilan alohida uchrashdi va yuzaga kelayotgan global oziq-ovqat va energetika inqirozi uchun javobgarlik butunlay G‘arb ochko‘zligi va sanksiyalari zimmasiga yuklanishini oshkora ta’kidladi.
U bu xabarni juma kuni Sankt-Peterburg xalqaro iqtisodiy forumida qilgan nutqida kuch bilan takrorlab, dunyodagi beqarorlikda AQSHni ham aybladi.
Ayni paytda dunyoda mamlakatlar orasida o‘zaro ishonch va hamkorlik juda ham sust.
Izoh (0)