Ayni paytda ko‘mir yoqilg‘isida elektr energiyasi ishlab chiqarishni tugatish 2050-yilgacha havo ifloslanishidan 14,5 mln erta o‘limning oldini oladi va 16,3 trln dollargacha iqtisodiy foyda keltiradi.
Germaniyada joylashgan Yangi iqlim institutining tahlili shuni ko‘rsatdiki, ko‘mir ishlab chiqarishni tugatish sog‘liqni saqlashning asosiy muammosidir. Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ko‘mirdan foydalanish yiliga 10,5 mlrd tonna CO2 ishlab chiqarishi va yiliga 900 ming erta o‘limga olib keladi.
CO2 ning bu chiqishi global haroratning oshishiga katta hissa qo‘shadi va Yangi iqlim instituti hisobotida Parij kelishuvining 1,5 gradus harorat chegarasiga mos keladigan barcha ssenariylar ko‘mirdan foydalanishning tez pasayishini talab qilishini ta’kidladi.
Ko‘mirdan foydalanishni qisqartirish — havo sifatini yaxshilash uchun beqiyos imkoniyat beradi.
Xalqaro energetika agentligi (IEA) hisob-kitoblariga ko‘ra, energetika sohasida 2030-yilga borib ko‘mirdan to‘xtovsiz foydalanish 55 foizga kamayishi va 2040-yilga kelib butunlay to‘xtatilishi kerak.
Xalqaro barqaror rivojlanish institutining yangi tadqiqotiga ko‘ra, neft, gaz va ko‘mir qazib olishni 2050-yilga kelib tugatish imkonsiz.
2021-yil noyabr oyida butun dunyo hukumatlari Glazgodagi Iqlim o‘zgarishi konferensiyasida ko‘mirdan foydalanishni to‘xtatmagan holda bosqichma-bosqich qisqartirish bo‘yicha sa’y-harakatlarni tezlashtirish majburiyatini oldi.
Ifloslangan havo butun dunyo bo‘ylab sog‘liq uchun asoratlarning asosiy omili bo‘lib, har 9 o‘limdan 1 tasi havoning yomonligi sababli bo‘ladi. Zararli havodan 2019-yilda taxminan 6,7 mln o‘lim kuzatilgan.
Ko‘mir bilan ishlaydigan elektr stansiyalari birlamchi zarrachalar, masalan, PM2.5, shuningdek, ikkilamchi zarrachalar hosil qiluvchi oltingugurt dioksidi va azot oksidi kabi ifloslantiruvchi moddalarni chiqarish orqali bu muammoga hissa qo‘shadi.
Ushbu mikrozarralar o‘pka to‘sig‘idan o‘tib, qon tizimiga kirib boradi. Buning ortidan yurak-qon tomir tizimiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi va bevosita nafas olish kasalliklarini keltirib chiqarishi mumkin.
Ko‘mir zavodlaridan chiqadigan havoni ifloslantiruvchi moddalar insult, o‘pka saratoni va surunkali obstruktiv o‘pka kasalligini keltirib chiqaradi.
Xitoy va Osiyo
Hisobotda aytilishicha, Xitoy ko‘mirda ishlaydigan elektr energiyasini ishlab chiqarishning global sog‘liqqa salbiy ta’siri bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi.
Bugungi kunda jahon ko‘mir flotining yarmidan ko‘pi mamlakat hissasiga to‘g‘ri keladi va Xitoydagi ko‘mir zavodlari yiliga 720 mingdan ortiq erta o‘limga olib keladi.
Xitoyda mavjud va rejalashtirilgan ko‘mir zavodlarining faoliyati ularni qurish va ulardan foydalanishni qisqartirish choralarisiz kelgusi o‘ttiz yil ichida 21 milliongacha erta o‘limga olib kelishi mumkin.
2021-yilda Iqlim o‘zgarishi konferensiyasida Glazgo iqlim paktiga imzo chekkaniga qaramay, Xitoy o‘zining mahalliy ko‘mir sanoatini rivojlantirishga katta sarmoya kiritishda davom etmoqda.
Xitoy elektr energetika kengashi (MSK) yana 180 GVt quvvat (hozirgi ishlayotgan quvvatning taxminan 10 foizi) o‘rnatilishini prognoz qilmoqda.
Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi Xitoyni ichki ko‘mirga bo‘lgan ishonchni yanada kuchaytirishi mumkin.
Xitoydan tashqari, Hindiston, Indoneziya, Bangladesh va Pokiston kabi boshqa Osiyo davlatlari butun dunyo bo‘ylab ko‘mir energiyasidan erta o‘limning qolgan qismiga to‘g‘ri keladi.
Agar mavjud ko‘mir zavodlaridan foydalanishni cheklash va yangilarini qurishga yo‘l qo‘ymaslik choralari ko‘rilmasa, Osiyodagi (Xitoy tashqarisidagi) ko‘mir zavodlari hozirdan 2050-yilgacha yana 7 million erta o‘limga olib kelishi mumkin.
Osiyo davlatlari 2037-yilga kelib ko‘mir ishlab chiqarishni to‘liq to‘xtatishni rejalashtirgan.
Ushbu muddatlardan oldinroq bosqichma-bosqich bekor qilishni amalga oshirish sog‘liq uchun mumkin bo‘lgan foydalarni yanada oshiradi.
Mavjud ko‘mir zavodlarini to‘xtatish asosiy muammodir, ammo har qanday yangi qurilishni to‘xtatish baribir millionlab erta o‘limning oldini oladi.
Izoh (0)