Toshkent moxovzori o‘rnida qurila boshlagan kombinat, “Ozodlik” radiosi bilan ishlaydigan “Xalq so‘zi”, “Tashselmash”dan she’riy reportaj. O‘zbek matbuoti 1-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir eng yaxshi ustozligicha qolaveradi.

Ham O‘zbekistonning, ham jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. Bundan o‘n yillar avval aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, jamoatchilikning munosabati qanday edi — bularning barini “Kun matbuoti tarixi” rukni orqali kuzatib borish mumkin.

90 yil avval. 1-may, yakshanba

1-may — Mehnatkashlar kuni, Sovet davlatining eng asosiy bayramlaridan biri. An’ana bo‘yicha, yangi obyektlar, yangi tarixiy natijalar aynan shu sanada topshiriladi, taqdim etiladi, e’lon qilinadi. “Qizil O‘zbekiston”dagi “Birinchi mayga tortiqlar” rukni ham shunday xabarlarga bag‘ishlangan:

Yuqoridagi lavhada “To‘qimachilik kombinati qurila boshladi” degan xabar ham bor. Gazetaning keyingi sahifalarida ushbu gigant korxonaning nafaqat O‘zbekiston, balki Sovet Ittifoqi uchun qanday ahamiyat kasb etishi haqida maqola berilgan. Unda ta’kidlanishicha, kombinat avvallari shahar moxovlari yashagan “Moxovzor” degan manzilda qurilmoqda (hozirda kombinat o‘rnida turar joy majmualari, biznes markazlar hamda texnoparklar qurilmoqda).

Umuman olganda, 1-may sovetlar davlati qanday yaxshi-yu, G‘arb qanday yomonligi haqidagi tashviqotni yanada kuchaytirish uchun yaxshigina bahonayu sababdir. “Hujjatlar tilidan” ruknida G‘arb davlatlarida harbiy xarajatlarga qancha pul ajratilyapti-yu, qancha odam ishsizligi haqida turli statistik ma’lumotlar berilgan (kim bilsin, bu ma’lumotlar qanchalik haqqoniy).

G‘arb naqadar “chirib ketgani”ni ko‘rsatish uchun, masalan, “Yosh leninchi”da: “Polshada bir dehqon 18 yoshli bolasini sotish uchun bozorga chiqargan. Bitta mushtumzor bu bolani bizning pulga 11 so‘mga sotib olib, shuni ikki yilda bo‘lib berib to‘lashni otasi bila shart qilgan”, degan xabar ham berilgan.

1932-yildan beri o‘zgarmay kelayotgan yana bir tashviqot bor — “biz faqat tinchlikni istaymiz, siyosatimiz — tinchlikparvar siyosat, ammo G‘arbdagilar qo‘ymayapti, atrofimizni o‘z harbiylariga to‘ldirib tashlayapti, bunga javob qaytarmaslikdan o‘zga ilojimiz yo‘q, urushga tayyorlanishimiz kerak”. “Yosh leninchi”da bosilgan “Urush xavfiga qarshi kurash — jahon komsomolining eng muhim vazifasi” sarlavhali maqola bunga yaqqol dalil:

“Kapitalist mamlakatlarning qurolli kuchlari (1914—1918 yillardagi jahon urushidan keyingi) 13 yil mobaynida juda o‘sib ketdi. Misol uchun, beshta katta imperialist mamlakatlari — Fransiya, Angliya, Shimoliy Amerika Qo‘shma Jumhuriyatlari, Italiya va Yaponiyani olsak, bu mamlakatlardagi armiyalarning soni hatto rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra 1914-yilga nisbatan 200 ming kishiga ko‘pdir. SSSRning faqat G‘arb chegaralaridagina biz bilan qo‘shni bo‘lgan mamlakatlarning qo‘shinlari, ular bergan rasmiy ma’lumotga ko‘ra, 575 ming kishidan iboratdir. Holbuki, SSSRning barcha chegaralarini mudofaa qila turgan qizil qo‘shinning umumiy soni 562 mingga barobardir”, — deyiladi maqolada.

60 yil avval. 1-may, seshanba

An’analar o‘sha-o‘sha — 1-may arafasida yirik obyektlar foydalanishga topshiriladi. Masalan, 1962-yilgi bayram arafasida: “Kecha, mehnat va bahor bayrami arafasida, Toshkent dengizining ijodkorlari katta g‘alabani qo‘lga kiritdilar. Toshkent suv ombori qurib bitkazildi”.

Chilonzorda esa — hovli to‘ylari. “Qizil O‘zbekiston”dagi “Hovli to‘ylarining keti uzilmaydi” materiali muallifi Xolqosimovning ta’kidlashicha, “Chilonzor — Toshkentning Cheremushkasi bo‘lib qoldi”. Ayni vaqtda, “respublikamizda chilonzorlar oz emas”.

Bayram munosabati bilan “Xalqlar o‘rtasida tinchlikni mustahkamlash uchun” xalqaro Lenin mukofotining yangi sohiblari nomi e’lon qilingan. Ular orasida, masalan, rassom Pablo Pikasso ham bor:

Kayfiyat zo‘r, bayram axir — katta gazetalarda katta shoirlarning katta bayramga bag‘ishlangan katta she’rlari ham bosilgan. Masalan, “Qizil O‘zbekiston”da G‘afur G‘ulomning she’ri:

“Yosh leninchi”da Maqsud Shayxzoda ijodidan namuna:

Darvoqe, 1962-yilgi o‘zbek sovet jurnalistikasida she’riy reportaj janri ham bo‘lgan ekan — Quddus Muhammadiyning “‘Tashselmash’ azamatlari” sarlavhali ishini boshqacha atab bo‘lmaydi:

1962-yildan yana bir qiziq xabar: “Marsda suv bor!”.

30 yil avval. 1-may, juma

Asosiy mavzu — aprelning oxirida butun mamlakat bo‘ylab kuzatilgan kuchli yog‘ingarchilik, shamol va sel oqibatlarini bartaraf etish. Shu maqsadda prezident Islom Karimov Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarida bo‘lgan, gazetalar ushbu safar tafsilotlarini qisqacha bayon qilgan:

Turkiya bosh vaziri Sulaymon Demirelning O‘zbekistonga, shuningdek, O‘rta Osiyoning boshqa respublikalariga tashrifi hamon e’tibordagi mavzulardan biri. “Xalq so‘zi” gazetasida “Jahon matbuoti Sulaymon Demirelning O‘rta Osiyoga safari haqida” sarlavhasi ostida sharh bergan. Qizig‘i, bu sharh “Ozodlik” radiosidan olingan — gazeta izohiga ko‘ra, materialni “radioning O‘zbekistondagi muxbiri Tohir Umarov taqdim etgan”.

Davlat tili haqidagi qonunni amalga oshirish bo‘yicha hukumat komissiyasi yig‘ilishida qonun talablarining “O‘zbekiston havo yo‘llari” milliy aviakompaniyasida bajaralishi ko‘rib chiqilgan. Ta’kidlanishicha, “aviakompaniya boshqarma boshlig‘i birinchi o‘rinbosari Tarsukov o‘zbek tilini bilmagani holda aviakompaniyadagi til komissiyasining raisi qilib tayinlangan. O‘zbek tiliga va milliy kadrlarga nisbatan bepisand munosabatda bo‘lish aviakompaniyaning ish uslubiga aylanib qolganligi, umuman, davlat tiliga e’tiborsizlik har qadamda uchrab turganligi jiddiy tashvish bilnan qayd qilindi. Majlisda aviakompaniya bosh direktori Rafiqov davlat tilini joriy qilish bo‘yicha... rus tilida axborot berganligining o‘ziyoq ko‘p narsani oydinlashtiradi” (oradan yillar, 30 yil o‘tsa-da, vaziyat jiddiy o‘zgargan deyish qiyin — xalq shoiri Erkin Vohidov 1998-yilda yozgan she’r hamon dolzarb).

So‘nggi yangiliklardan biri, masalan, Toshkent metrosining Chilonzor yo‘nalishidagi “SSSR 50 yilligi” bekatining nomi “Ulug‘bek” deb o‘zgartirildi — muxbirning yozishicha, nom o‘zgarishi bo‘yicha navbatda “Komsomol”, “Pushkin”, Maksim Gorkiy” stansiyalar turibdi (keyinchalik “Komsomol” “Milliy bog‘”ga (orada bir necha yil “Yoshlik” deb atalgan), “Maksim Gorkiy” esa “Buyuk Ipak yo‘li”ga aylandi).

Yana bir xabar — Buxoro Rossiyaning Bratsk shahri bilan birodarlashgan:

Bugun 1-may — Mehnatkashlar kuni-ku! Ha, shunday, lekin endi uni O‘zbekiston kommunistlarining sobiq gazetasi “O‘zbekiston ovozi”dan boshqa birov eslamagan:

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi