Тошкент моховзори ўрнида қурила бошлаган комбинат, «Озодлик» радиоси билан ишлайдиган «Халқ сўзи», «Ташсельмаш»дан шеърий репортаж. Ўзбек матбуоти 1 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 1 май, якшанба

1 май — Меҳнаткашлар куни, Совет давлатининг энг асосий байрамларидан бири. Анъана бўйича, янги объектлар, янги тарихий натижалар айнан шу санада топширилади, тақдим этилади, эълон қилинади. «Қизил Ўзбекистон»даги «Биринчи майга тортиқлар» рукни ҳам шундай хабарларга бағишланган:

Юқоридаги лавҳада «Тўқимачилик комбинати қурила бошлади» деган хабар ҳам бор. Газетанинг кейинги саҳифаларида ушбу гигант корхонанинг нафақат Ўзбекистон, балки Совет Иттифоқи учун қандай аҳамият касб этиши ҳақида мақола берилган. Унда таъкидланишича, комбинат авваллари шаҳар моховлари яшаган «Моховзор» деган манзилда қурилмоқда (ҳозирда комбинат ўрнида турар жой мажмуалари, бизнес марказлар ҳамда технопарклар қурилмоқда).

Умуман олганда, 1 май советлар давлати қандай яхши-ю, Ғарб қандай ёмонлиги ҳақидаги ташвиқотни янада кучайтириш учун яхшигина баҳонаю сабабдир. «Ҳужжатлар тилидан» рукнида Ғарб давлатларида ҳарбий харажатларга қанча пул ажратиляпти-ю, қанча одам ишсизлиги ҳақида турли статистик маълумотлар берилган (ким билсин, бу маълумотлар қанчалик ҳаққоний).

Ғарб нақадар «чириб кетгани»ни кўрсатиш учун, масалан, «Ёш ленинчи»да: «Польшада бир деҳқон 18 ёшли боласини сотиш учун бозорга чиқарган. Битта муштумзор бу болани бизнинг пулга 11 сўмга сотиб олиб, шуни икки йилда бўлиб бериб тўлашни отаси била шарт қилган», деган хабар ҳам берилган.

1932 йилдан бери ўзгармай келаётган яна бир ташвиқот бор — «биз фақат тинчликни истаймиз, сиёсатимиз — тинчликпарвар сиёсат, аммо Ғарбдагилар қўймаяпти, атрофимизни ўз ҳарбийларига тўлдириб ташлаяпти, бунга жавоб қайтармасликдан ўзга иложимиз йўқ, урушга тайёрланишимиз керак». «Ёш ленинчи»да босилган «Уруш хавфига қарши кураш — жаҳон комсомолининг энг муҳим вазифаси» сарлавҳали мақола бунга яққол далил:

«Капиталист мамлакатларнинг қуролли кучлари (1914—1918 йиллардаги жаҳон урушидан кейинги) 13 йил мобайнида жуда ўсиб кетди. Мисол учун, бешта катта империалист мамлакатлари — Франция, Англия, Шимолий Америка Қўшма Жумҳуриятлари, Италия ва Японияни олсак, бу мамлакатлардаги армияларнинг сони ҳатто расмий маълумотларга кўра 1914 йилга нисбатан 200 минг кишига кўпдир. СССРнинг фақат Ғарб чегараларидагина биз билан қўшни бўлган мамлакатларнинг қўшинлари, улар берган расмий маълумотга кўра, 575 минг кишидан иборатдир. Ҳолбуки, СССРнинг барча чегараларини мудофаа қила турган қизил қўшиннинг умумий сони 562 мингга баробардир», — дейилади мақолада.

60 йил аввал. 1 май, сешанба

Анъаналар ўша-ўша — 1 май арафасида йирик объектлар фойдаланишга топширилади. Масалан, 1962 йилги байрам арафасида: «Кеча, меҳнат ва баҳор байрами арафасида, Тошкент денгизининг ижодкорлари катта ғалабани қўлга киритдилар. Тошкент сув омбори қуриб битказилди».

Чилонзорда эса — ҳовли тўйлари. «Қизил Ўзбекистон»даги «Ҳовли тўйларининг кети узилмайди» материали муаллифи Холқосимовнинг таъкидлашича, «Чилонзор — Тошкентнинг Черемушкаси бўлиб қолди». Айни вақтда, «республикамизда чилонзорлар оз эмас».

Байрам муносабати билан «Халқлар ўртасида тинчликни мустаҳкамлаш учун» халқаро Ленин мукофотининг янги соҳиблари номи эълон қилинган. Улар орасида, масалан, рассом Пабло Пикассо ҳам бор:

Кайфият зўр, байрам ахир — катта газеталарда катта шоирларнинг катта байрамга бағишланган катта шеърлари ҳам босилган. Масалан, «Қизил Ўзбекистон»да Ғафур Ғуломнинг шеъри:

«Ёш ленинчи»да Мақсуд Шайхзода ижодидан намуна:

Дарвоқе, 1962 йилги ўзбек совет журналистикасида шеърий репортаж жанри ҳам бўлган экан — Қуддус Муҳаммадийнинг «‘Ташсельмаш’ азаматлари» сарлавҳали ишини бошқача атаб бўлмайди:

1962 йилдан яна бир қизиқ хабар: «Марсда сув бор!».

30 йил аввал. 1 май, жума

Асосий мавзу — апрелнинг охирида бутун мамлакат бўйлаб кузатилган кучли ёғингарчилик, шамол ва сел оқибатларини бартараф этиш. Шу мақсадда президент Ислом Каримов Қашқадарё ва Бухоро вилоятларида бўлган, газеталар ушбу сафар тафсилотларини қисқача баён қилган:

Туркия бош вазири Сулаймон Демирелнинг Ўзбекистонга, шунингдек, Ўрта Осиёнинг бошқа республикаларига ташрифи ҳамон эътибордаги мавзулардан бири. «Халқ сўзи» газетасида «Жаҳон матбуоти Сулаймон Демирелнинг Ўрта Осиёга сафари ҳақида» сарлавҳаси остида шарҳ берган. Қизиғи, бу шарҳ «Озодлик» радиосидан олинган — газета изоҳига кўра, материални «радионинг Ўзбекистондаги мухбири Тоҳир Умаров тақдим этган».

Давлат тили ҳақидаги қонунни амалга ошириш бўйича ҳукумат комиссияси йиғилишида қонун талабларининг «Ўзбекистон ҳаво йўллари» миллий авиакомпаниясида бажаралиши кўриб чиқилган. Таъкидланишича, «авиакомпания бошқарма бошлиғи биринчи ўринбосари Тарсуков ўзбек тилини билмагани ҳолда авиакомпаниядаги тил комиссиясининг раиси қилиб тайинланган. Ўзбек тилига ва миллий кадрларга нисбатан беписанд муносабатда бўлиш авиакомпаниянинг иш услубига айланиб қолганлиги, умуман, давлат тилига эътиборсизлик ҳар қадамда учраб турганлиги жиддий ташвиш билнан қайд қилинди. Мажлисда авиакомпания бош директори Рафиқов давлат тилини жорий қилиш бўйича... рус тилида ахборот берганлигининг ўзиёқ кўп нарсани ойдинлаштиради» (орадан йиллар, 30 йил ўтса-да, вазият жиддий ўзгарган дейиш қийин — халқ шоири Эркин Воҳидов 1998 йилда ёзган шеър ҳамон долзарб).

Сўнгги янгиликлардан бири, масалан, Тошкент метросининг Чилонзор йўналишидаги «СССР 50 йиллиги» бекатининг номи «Улуғбек» деб ўзгартирилди — мухбирнинг ёзишича, ном ўзгариши бўйича навбатда «Комсомол», «Пушкин», Максим Горкий» станциялар турибди (кейинчалик «Комсомол» «Миллий боғ»га (орада бир неча йил «Ёшлик» деб аталган), «Максим Горкий» эса «Буюк Ипак йўли»га айланди).

Яна бир хабар — Бухоро Россиянинг Братск шаҳри билан биродарлашган:

Бугун 1 май — Меҳнаткашлар куни-ку! Ҳа, шундай, лекин энди уни Ўзбекистон коммунистларининг собиқ газетаси «Ўзбекистон овози»дан бошқа биров эсламаган:

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди