Yaman sobiq prezidenti fuqarolar urushi ishtirokchilarini yarashtirishga qaror qildi. Uch kundan so‘ng uni o‘ldirishdi

Yaman poytaxti Sanoda 4-dekabr kuni mamlakatning sobiq prezidenti Ali Abdulla Solih o‘ldirildi. U fuqarolar urushidagi o‘z ittifoqchisi — xusiylar deb ataladigan shia musulmonlarining jangovar tashkilotidan oshkora yuz o‘girganidan uch kun o‘tib otib tashlandi. So‘nggi uch yildan beri Solih va uning tarafdorlari Eron ko‘magida Yamanning Saudiya boshliq koalitsiya qo‘llovidagi amaldagi prezidentiga qarshi kurash olib borayotgan edi. Solih saudiyaliklarga tinchlik taklif qilib, xusiylar bilan aloqalarini uzgani hamonoq, Sanoda harbiy harakatlar boshlanib ketdi, deb yozadi Meduza.

Ali Abdulla Solih Yamanni 30 yildan ko‘proq boshqargan

Solih Yaman Mutavvakillik qirolligi imom-qiroli Muhammad al-Badrni hokimiyatdan chetlatish bilan tugagan 1962-yilgi harbiy to‘ntarishda qatnashgan, bu inqilob natijasida qirollik o‘rnida Shimoliy Yaman davlati paydo bo‘lgan. Oradan 20 yil o‘tib u shu davlat rahbari bo‘ldi, so‘ng 1990-yillarda uning Janubiy Yaman bilan birlashishiga yordam bergan. Solih Yaman nomini olgan yangi davlatning prezidentiga aylanib, 2011-yilga qadar uni boshqardi. Yirik qabilalar va siyosiy kuchlarning yetakchilari bilan til topisha olgani hamda o‘nlab yillar davomida hokimiyatni o‘z qo‘lida saqlab tura olgani uchun, Solihni ko‘pchilik “yamanlik Makkiaveli” deb atardi.

Solih “Arab bahori” vaqtidagi harbiy harakatlar oqibatida hokimiyatdan ketdi, biroq “nafaqaga chiqish”ni istamadi. Inqilobdan so‘ng mamlakatda xusiylar — Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlab turiladigan shialarning qurollangan guruhi ta’siri sezilarli kuchaydi. Xusiylar Yamanning alohida hududlarini to‘liq o‘z nazoratiga oldi, oqibatda 2014-yili mamlakatda fuqarolar urushi boshlanib ketdi. Solih unda xusiylarni qo‘llab-quvvatladi, vaholanki, 2011-yilgi inqilob vaqtida aynan xusiylar Solihning iste’fosini talab qilib chiqqan edi.

Yaman — Eron va Saudiya Arabistoni uchun poligon

Asosan shialar istiqomat qiladigan Eron Yamandagi shialarni qo‘llab-quvvatlaydi va ularga qurol-yarog‘ yetkazib beradi. Abd-Rabbu Mansur Hodiy boshchiligidagi Yaman hukumati esa, aksincha, sunniy Saudiya Arabistoni boshliq xalqaro koalitsiya ko‘magidan foydalanadi (bu koalitsiyaga BAA, Bahrayn, Kuvayt, Misr, Iordaniya, Marokash, Senegal va Sudan kirgan). Saudiya Arabistoni Yamanga qurol yetkazib beradi, uning hududiga aviazarbalar yo‘llamoqda; shuningdek, saudiyaliklar Yamanda quruqlikdagi operatsiyalarni ham o‘tkazgan.

Uch yildan beri davom etayotgan fuqarolar urushi sabab kamida 10 ming aholi halok bo‘ldi, millionlab odamlar o‘z uy-joyini tashlab, qochishga majbur bo‘ldi, Yaman hozirda o‘z tarixidagi eng jiddiy ocharchilikni boshdan kechirmoqda.

Yaman poytaxti Sano xusiylar nazorati ostida — Solih ham aynan shu yerda istiqomat qilib kelayotgan edi. Nizo shu darajaga borib yetdiki, xusiylar, ma’lumotlarga ko‘ra, Eron tomonidan yetkazib berilgan qurollar vositasida Saudiya Arabistoni hududiga raketa zarbalari berishni boshladi. Tehron qurol yetkazib berayotganini rad etmoqda. So‘nggi raketa zarbasi noyabr boshida Ar-Riyod aeroporti tomon berildi va Saudiya Arabistoni bu raketa AQShning “Petriot” tizimi yordamida muvaffaqiyatli tutib qolingani haqida hisobot berdi. Ta’kidlash joiz, The New York Times nashri aslida raketa aeroportning yonginasiga borib tushgani, “Petriot” esa uni urib tushira olmaganini tasdiqlovchi ma’lumotlarni keltirdi.

Solih xusiylardan yuz o‘girdi va shuning uchun undan qasos olishdi

Ali Abdulla Solih so‘nggi bir yildan beri xusiylar rahbariyati bilan kelisha olmayotgan edi. Xususan, xusiylar nazorati ostidagi hududlardan Markaziy bankka soliq to‘lovlari yetib kelmayotgani Solihga yoqmayotgan edi — bank byudjet xodimlariga, jumladan, xusiylar nazoratidagi hududlardagi davlat xizmatchilariga ham maosh to‘lashi kerak. Muammoli tomoni, bank Yaman hukumati nazoratida, xusiylar esa aynan shu hukumatga qarshi kurash olib borayotgandi; Solihning bunday bayonotlari xusiylar tomonidan xiyonat deb baholangan bo‘lsa-da, ular sobiq prezident bilan hamkorlikni to‘xtatmadi. Ayni vaqtda xusiylar Solih ularning ortidan Saudiya Arabistoni bilan muzokaralar olib borayotgani haqida mish-mishlar tarqatdi — keyinroq bu mish-mishlar rost bo‘lib chiqdi.

2-dekabr kuni Ali Abdulla Solih chiqish qilib, xusiylarni tinch aholi vakillarini o‘ldirishda aybladi va ortiq ularni qo‘llab-quvvatlamasligini bildirdi. Solih Yaman tarixidagi “sahifani qayta ochish”ni taklif qilib, nizoni tartibga solish bo‘yicha Saudiya Arabistoni bilan muzokaralarga kirishishga tayyorligini e’lon qildi. Shundan so‘ng Sanoda xusiylar va Solihning qo‘riqchilari o‘rtasida janglar boshlandi. To‘qnashuvlar butun dam olish kunlari davom etdi va 4-dekabr, dushanbada jangarilar sobiq prezidentning uyigacha yetib bordi. Solih qochdi, biroq shahar chekkasida uning mashinasini portlatishdi, o‘zini esa snayper otib o‘ldirdi.

Solihning o‘g‘li Ahmad Ali xusiylarga qarshi “so‘nggi tomchi qon qolguncha” kurashishga va otasining o‘limi uchun qasos olishga chaqirdi. Yaman hukumati xusiylardan yuz o‘girib, qurolini tashlashga rozi bo‘lgan har kimni afv etishini e’lon qildi.