Аллергиялар — баҳорда чангдан аксириш ёки баъзи овқатлардан нафас олиш қийинлашиши одамнинг генлари ва яшаш муҳити таъсирида пайдо бўлади. Агар эгизаклардан бирида нимагадир аллергия бўлса, демак, иккинчи эгизак ҳам аллергик бўладими? Мақолада шу ҳақда батафсил сўз боради.
Агар икки одам кўпроқ умумий омилларга эга бўлса, улар бир хил нарсаларга аллергик бўлиши эҳтимоли юқори бўлади.
Аллергиялар жуда мураккаб ва уларнинг юзага келишида кўплаб омиллар иштирок этади.
Аллергия нима?
Сизнинг иммун тизимингиз ҳимоя оқсилларини, яъни антитаначаларни ишлаб чиқаради. Уларнинг вазифаси — танага кирадиган зарарли микроблар ёки бошқа хавфли моддаларни аниқлаб, ҳужум қилишдир.
Аллергия — бу тананинг одатда зарар қилмайдиган моддани хавфли деб қабул қилиши ҳисобланади. Бундай моддаларга аллергенлар дейилади. Антитаначалар аллергенларга ёпишиб, иммун тизимини ишга туширади. Бу жараён аксириш, бурун битиши ёки оқиши, кўзларнинг қичиши ва ёш чиқиши, йўтал каби аломатларга олиб келади. Бу аломатлар безовта қилувчи, аммо кўпинча енгил бўлади.
Аллергиялар баъзан ҳаёт учун хавфли бўлган анафилакция ҳолатига олиб келиши мумкин. Масалан, кимдир аллергик бўлган овқатни еб, бўғиз шишиши ва тошма пайдо бўлса, бу анафилакция ҳисобланади.
Анафилакцияни даволашда одатда эпинефрин (адреналин) гормони мускулгача юборилади. Аллергияга чалинган одамлар фавқулодда ҳолатлар учун ўзлари эпинефрин юбориш мумкин бўлган авто-инектор (шошилинч дори юбориш мосламаси) олиб юришади. Ҳозирда эпинефрин бурун спрейи ҳам мавжуд бўлиб, у ҳам жуда тез таъсир қилади.
Одамлар ташқарида, масалан, ўтлар ёки дарахт чанги, ари чақиши каби нарсаларга аллергик бўлиши мумкин. Шунингдек уйда, масалан, уй ҳайвонлари ёки гилам ва тўшакларда яшовчи чангга аллергик бўлиш мумкин.
Аллергияга сабабчи бўлган антитаначалар танага кирган паразитларни ҳам йўқ қилишда ёрдам беради.
Одамлар озиқ-овқат аллергиясига ҳам чалиниши мумкин. Озиқ-овқат аллергиялари аҳолининг 4 фоиздан 5 фоизгача қисмини таъсир қилади. Энг кенг тарқалганлари — сут, тухум, буғдой, соя, ёнғоқ, балиқ, денгиз маҳсулотлари ва кунжутдир. Баъзан одамлар аллергиядан бутунлай қутулиб кетади, баъзида эса бутун умр давом этади.
Кимлар аллергияга мойил?
Аллергияга сабабчи антитаначалар организмга кирган паразитларни ҳам тозалайди. Замонавий тиббиёт туфайли АҚШда одамлар паразитлар билан кам дуч келади. Лекин антитаначалар ҳали ҳам курашишга тайёр туради.
Гигиена ва атроф-муҳит ҳам аллергия ривожланишига таъсир қилиши мумкин. Ҳаётингизнинг дастлабки даврларида кўпроқ турли бактерияларга дуч келсангиз, аллергияга чалиниш эҳтимолингиз камаяди. Тадқиқотларга кўра, фермада улғайган, беш ёшгача уй ҳайвони бўлган ёки кўп опа-сингил, ака-укалари бор болаларда аллергия камроқ учрайди. Эмизиш ҳам болаларни аллергиядан ҳимоя қилади.
Шаҳар шароитида улғаган болалар кўпроқ аллергияга чалинади, эҳтимол бу ҳаво ифлосланиши билан боғлиқ. Шунингдек, доим чекувчилар ёнида бўлиш ҳам хавфни оширади.
Болалар озиқ-овқат аллергиясини олдини олиш учун овқатларни эрта ёшда синашлари керак, кечиктириш ёмонроқ натижа беради. Баъзан муайян касб вакиллари катталарда атроф-муҳит аллергияси ривожланишига сабаб бўлади. Масалан, гўзаллик салони ходимлари, нонвойлар ва автосервис ишчилари ишлатадиган кимёвий моддалар туфайли аллергия пайдо бўлиши мумкин.
Генетиканинг роли
Баъзи одамларнинг аллергияга чалинишида генетик омиллар ҳам катта аҳамиятга эга. Агар ота-онада атроф-муҳит ёки озиқ-овқат аллергияси бўлса, уларнинг фарзандлари ҳам аллергияга чалиниш эҳтимоли юқорироқ.
Айниқса ер ёнғоғига нисбатан аллергия ҳақида гап кетганда, агар ота-она ёки опа-ака ер ёнғоғига аллергик бўлса, боланинг ҳам унга аллергик бўлиш эҳтимоли 7 баравар юқори бўлади.
Эгизакларда аллергиялар бир хил бўладими?
Эгизаклар бир хил нарсаларга аллергик бўлиши мумкин, лекин ҳар доим эмас. Австралиядаги тадқиқотчилар эгизакларнинг 60-70 фоиз атроф-муҳит аллергиясига эга эканини аниқлашди. Идентик эгизаклар фратернал эгизакларга қараганда кўпроқ аллергияга эга бўлади.
Шунинг учун эгизаклар бир хил нарсаларга аллергик бўлиши мумкин ва улар бунга умумий генлари ва бирга ўсиши сабабли мойил бўлади. Аммо эгизаклар автоматик равишда айнан бир хил аллергияга эга бўлавермайди.
Тасаввур қилинг, икки эгизак туғилиб, турли оилаларда ўсади: бири ферма жойида ҳайвонлар билан, иккинчиси шаҳар марказида. Бирининг ота-онаси чекса, бошқасининг чекмайди. Бири кўп ака-ука-сингил билан яшаса, иккинчиси ёлғиз фарзанд бўлса. Улар албатта турли аллергияларга эга бўлиши ёки умуман аллергияга чалинмаслиги мумкин.
Изоҳ (0)