Кредит ва қарзлар аслида руҳиятингизга қандай таъсир қилади?

Молиявий мажбуриятлар бу шунчаки банк ҳисобварағидаги рақамлар эмас. Улар сизнинг кайфиятингизга, ўз-ўзингизга бўлган баҳога ва ҳатто жисмоний саломатлигингизга таъсир қилиши мумкин бўлган кўринмас ҳамроҳларга айланади. Муддатлари ўтиб кетгани учун доимий стресс, яқинларингиз олдидаги айбдорлик ҳисси, қарзлар ҳақида тинмай ўйлаш — булар вақтинчалик қийинчиликлар эмас, балки ҳақиқий психологик юкдир.

Нима учун банкка ариза топширишдан олдин ўйлаб кўриш керак? Пул ва руҳий ҳолат ўртасидаги нозик алоқа ҳақида психолог Юлия Синутина сўзлаб беради.

Нима учун кредит оламиз ва бу нималарга олиб келади?

Кўпчилик қарзлар бизнинг руҳий саломатлигимизга зарарли таъсир қилишини билади. Шу билан бирга, банклар томонидан бериладиган кредитлар ҳажми камаймайди, аксинча ўсиб боради. Буни тушунтириш осон: одамлар истеъмол қилишга ўрганиб қолган ва бу одатдан воз кечишга тайёр эмас. Янги нарсаларни сотиб олиш, масалан, курортларга саёҳатларни тўлаш, қимматбаҳо курсларга қатнашиш ёки ғоятда ҳашаматли тўйларни ташкил қилиш ва завқланиш кайфиятни жуда кўтаради.

Лекин кўпинча бу ёқимли лаҳзалар учун пул етарли бўлмайди. Аммо ҳар доим кредит ва микроқарз таклиф қиладиган банклар бор. Нарса ҳарид қилиш васвасаси кучли, қарз олиш тартиби эса ҳаддан ташқари соддалаштирилган — натижада одамлар банклардан пул олиб, тезроқ тўлаш умидида қарзга ботишади.

Баъзилар нафақат кредитни эртароқ қайтара олмайди, балки вақтида ҳар ойги мажбурий тўловларини ҳам тўлай олмайди. Банклар дарҳол барча йўллар билан қарздорликни эслатиб туради: телефон орқали қўнғироқ қилади, SMS юборади, мессенжерлар, электрон почта ва ижтимоий тармоқлар орқали хабарлар юборади.

Бу асаб тизимига жуда катта таъсир қилади. Ва бундай банк “ғамхўрлиги” мунтазам такрорланганда, қарздорлар безовта ва хавотирли бўлиб қолади. Улар ўз танловини қилгани аниқ, аммо бу ҳақиқатни англашдан келиб чиқадиган психологик босим заифлашмайди. Агар банклардан келадиган безовта қилувчи эслатмалар кредитлар билан боғлиқ ягона нохушлик бўлганда, бу яхши бўларди. Аммо “акс таъсирлар” анча кўп бўлиши мумкин.

Кредитларнинг руҳий саломатлик учун хавфи нимада?

Қарздорликнинг оғир ҳисси

Энг муҳим ёқимсиз оқибат — бу қарздорликнинг оғир ҳиссидир. У онгли равишда ич-этимизни емиради ва бир дақиқага ҳам дам олишга имкон бермайди. Инсон эмоционал жиҳатдан боғланиб қолади ва эркин бўлолмайди. Бу субъектив, аммо жуда кучли ҳис. Абадий қарздорлик ва эркинлик йўқлигини англаш организмга бузғинчи психосоматик таъсир кўрсатади, бу охир-оқибат касалликка олиб келади.

Кўпинча бу одамларни асабий тушкунликка, неврозларга, чуқур, узоқ давом этадиган депрессияларга, соғлиқ муаммоларига олиб келади. Баъзида инсон ўз касаллигининг асл сабабини тушунмайди, айниқса, ҳаётида ҳамма нарса яхши бўлса. Бунинг сабаби эса яқин, юзаки — тўланмаган қарз. Шифокорлар таъкидлашича, кўпчилик касалликларнинг сабаби асабдир. Ҳа, биз фақат кредитлар туфайли хафа бўлмаймиз — ҳар биримизда қарзлардан ташқари бошқа сабаблар ҳам етарли. Аммо ёпилмаган қарзларнинг мавжудлиги — бу хавотирни оширадиган муҳим омиллардан бири.

Муаммонинг доимий босими

Қарзларнинг яна бир хусусияти шундаки, улар бизга эпизодик равишда эмас, балки доимий равишда — мавжуд бўлган ва ҳал этилмаган муаммо сифатида босим ўтказади. Миямиз қарзни нейтрал мажбурият — “маҳсулотларни сотиб олиш” ёки “тартибга солиш” сифатида эмас, балки муаммо сифатида қабул қилади.

Агар биз қарздорликка нисбатан оддий муносабатда бўлсак, ҳаётимиз шубҳасиз катта юкдан халос бўларди. Аммо бу осон эмас — камдан кам одам ўз психикасини алдай олади. “Бировникини олиб, ўзингникини берасан”, деган ҳикматли гап бежиз айтилмаган. Буни англаш оловга ёғ пуркайди ва шундоқ ҳам мушкул аҳволни янада оғирлаштиради.

Бир томондан, кредитлар бизга қувончни узоқ куттирмасдан, ҳозироқ истаган нарсамизни олиш имконини беради. Бошқа томондан, олинган кредитни кейинчалик биз фақат пул билан эмас, балки асабларимиз ва соғлиғимиз билан ҳам тўлашга мажбур бўламиз. Шундай экан, банкка навбатдаги аризани топширишдан олдин яна бир бор яхшилаб ўйлаб, барча “ҳа” ва “йўқ”ларни тарозига солиб кўриш керак. Шунда сиз албатта тўғри қарор қабул қила оласиз.