Yangi chop etilgan keng qamrovli hisobotda aytilishicha, Ukrainaning fuqarolik obyektlariga havo hujumlarida ishlatilgan ilg‘or rus qiruvchi samolyotlari G‘arbdan keltirilgan yuzlab qismlar yordamida parvoz qiladi.
84 sahifadan iborat hujjat Xalqaro inson huquqlari hamkorligi (IPHR) va Korrupsiyaga qarshi mustaqil kurash komissiyasi (NAKO) tomonidan chop etildi. Unda Rossiya kuchlari tomonidan xorijiy mikroelektronikaga tayanib amalga oshirilgan urush jinoyatlari haqida dalillar keltiriladi.
Hisobot mualliflari ruslarning Su-34 va Su-35 samolyotlariga e’tibor qaratgan. Ular Rossiya Aerokosmik kuchlari tomonidan 2022-yil fevralidan buyon Ukrainaga qarshi keng miqyosda qo‘llanmoqda. Havo bortlari yuqori aniqlikdagi qurollar, jumladan, UMPB D30-SN havo bombasi va Grom-1 raketalarini tashishga mo‘ljallangan bo‘lib, ular tinch aholidan qurbonlarga olib kelgan hujumlar uchun javobgardir.
Tergovchilar 60 dan ortiq keysni tahlil qilib, zarba berilgan joylarni geolokatsiya yordamida aniqlashdi. Bu ularga hujumlarda ishlatilgan qurollar haqida aniqroq ma’lumot olishga yordam berdi.
Hisobotda “eng og‘ir” deya qayd etilgan 10 ta holatda jami 26 nafar tinch aholi halok bo‘lgan, yana 109 nafari yaralangan. Masalan, Rossiya kuchlari 2024-yilning 25-may kuni Su-34 samolyoti bilan Xarkovdagi “Episentr” gipermarketiga ikkita UMPB D30-SN bombasi tashlab, 19 nafar ukrainalikning hayotiga zomin bo‘ldi, yana 54 kishi jarohat oldi.
“Men atigi 10 daqiqaga tashqariga chiqqandim. Portlashdan so‘ng uyimning garaji yo‘q bo‘lib ketdi, derazalar sindi. Ertasi kuni Rossiya bu yerda harbiy shtab bo‘lganini da’vo qildi. Aslida atrofda birorta harbiy obyekt yo‘q edi”, deydi omon qolgan fuqarolardan biri.
Hisobot mualliflari Rossiya harbiy sanoati AQSH, Germaniya, Yaponiya, Tayvan va Janubiy Koreyada ishlab chiqarilgan elektron komponentlarni qanday xarid qilayotgani bilan qiziqqan. NAKO urib tushirilgan Su-34 va Su-35 samolyotlaridan 1 115 ta mikroelektronika komponentlar aniqlagan. Keyinroq ular Analog Devices, Texas Instruments, Murata, Maxim, OnSemi, Intel va Vicor kabi 141 ta global ishlab chiqaruvchiga tegishli ekani ma’lum bo‘lgan.
“Bu yarimo‘tkazgichlar elektr ta’minoti, aloqa, navigatsiya va nishonga yo‘naltirish tizimlarining asosi hisoblanadi. Ular Rossiyaga Ukrainadagi fuqarolik inshootlariga noqonuniy hujumlarni davom ettirish imkonini bermoqda”, deyiladi hisobotda.
Rossiya bu qismlarni qaysi yo‘llar orqali sotib olayotgani ham aniqlangan. Bojxona ma’lumotlariga ko‘ra, zarur bo‘lgan komponentlar Xitoy, Gonkong, Turkiya, BAA va bir nechta Yevropa davlatlari orqali olib kirilgan. 2023-yilning o‘zida Rossiyaga 180 mingdan ortiq mikroelektronika yuklari yetkazilgan bo‘lib, ularning umumiy qiymati 805,6 million dollarni tashkil qilgan.
Ayrim Rossiya kompaniyalari sanksiyalarni ochiqchasiga chetlab o‘tmoqda. Tadqiqotchilarning fikricha, ko‘plab soxta kompaniyalar xorijdagi yurisdiksiyalarda ro‘yxatdan o‘tib, bu orqali jarayonni yengillashtirmoqda. Bu esa G‘arb hukumatlari uchun nazorat mexanizmlarini yanada murakkablashtiradi.
“Su-34 va Su-35 samolyotlari G‘arb mikroelektronikasiga bog‘liq bo‘lib, har kuni Ukraina fuqarolari va fuqarolik obyektlariga zarba bermoqda. Shuning uchun ishlab chiqaruvchilar va hukumatlar yetkazib berish zanjirini qattiq nazorat qilishlari shart”, deyiladi hisobotda.
Hujjatda kompaniyalar qonunlarni atayin buzishda ayblanmaydi, biroq axloqiy mas’uliyatga chaqiriladi. Shuningdek, G‘arb davlatlariga sanksiyalar tizimidagi bo‘shliqlarni yopish va vositachilarga nisbatan jinoiy ish ochish tavsiya qilinadi.
Izoh (0)