Olimlar internetdan foydalanish ilgari o‘ylanganidek faqat yordam bermasdan, balki ijodiy fikrlashga to‘sqinlik qilishi mumkinligini aniqladi: bu vaziyat, ayniqsa, g‘oyalar yakka tartibda yoki guruhda paydo bo‘lishiga bog‘liq.
Karnegi-Mellon universiteti mutaxassislari internetdagi ma’lumotlarga kirish ijodiy imkoniyatlarni kengaytiradimi yoki aksincha, ularni cheklab, “fiksatsiya” deb ataladigan holatni keltirib chiqaradimi, shuni aniqlashga qaror qildi. Fiksatsiya — bu inson allaqachon ma’lum bo‘lgan misollar va g‘oyalar ta’sirida bir xil fikrlash usulida qolib ketishidir.
Tadqiqotda 244 nafar talaba ishtirok etdi. Ular tasodifiy ravishda Google’ga kira oladigan va kira olmaydigan guruhlarga bo‘lindi. Ishtirokchilarga uch daqiqa ichida soyabon va qalqon kabi narsalardan foydalanishning iloji boricha ko‘proq g‘ayrioddiy usullarini o‘ylab topish vazifasi berildi. Bu obyektlar mavjud onlayn assotsiatsiyalar sonidagi farqlar tufayli tanlangan: “soyabon” so‘rovi bo‘yicha Google “qalqon” so‘ziga qaraganda ko‘proq xilma-xil natijalarni beradi. Tadqiqotchilar odatiy aqliy hujum vaziyatini modellashtirgan holda yakka tartibda va guruhlarda taklif qilingan g‘oyalarning soni va sifatini baholadi.
Ma’lum bo‘lishicha, shaxsiy darajada Google’dan foydalanish haqiqatan ham ko‘proq g‘oyalar yaratishga yordam bergan, ammo bu faqat internet keng ko‘lamli variantlarni taklif qilgandagina, masalan, soyabon holati kabi, samarali bo‘lgan. Biroq internetda ma’lumotlar kam bo‘lgan hollarda undan foydalanish hech qanday ustunlik bermagan.
Eng qiziqarli natijalar esa guruh ijodkorligini tahlil qilishda namoyon bo‘ldi. Google’ga kirishga imkoni bo‘lmagan guruhlar, ayniqsa, ishtirokchilar soni oshgan sayin yanada xilma-xil va o‘ziga xos g‘oyalarni ilgari surdilar. Internetdan foydalanganlar esa ko‘pincha bir xil yoki o‘xshash xulosalarga kelishgan, bu esa umumiy ijodiy xilma-xillikni pasaytirgan. Internetsiz guruhlar ko‘pincha noyob, faqat bitta ishtirokchida paydo bo‘lgan “noyob” g‘oyalarni yaratdi — bu esa o‘z navbatida jamoaviy ijodkorlikni oshirishga xizmat qildi.
Mutaxassislar g‘oyalar sifatini foydalilik, yangilik va umumiy ijodkorlik mezonlari bo‘yicha baholaganida, internetsiz guruhlar Google’dan foydalanganlardan ustun yoki kamida teng ekanligini aniqladi. Oflayn guruhlarning ustunligi, ayniqsa, samaradorlik va ijodkorlikda yaqqol ko‘zga tashlandi, g‘oyalarning yangiligi esa turlicha edi.
Tadqiqot mualliflaridan biri, professor Denni Oppengeymer ta’kidlashicha, birinchi marta internet-qidiruv fikrlash doirasini cheklash effektini keltirib chiqarishini empirik jihatdan tasdiqlash imkoniyati paydo bo‘ldi. Odamlar umumiy javoblarni ko‘rib, ko‘proq bir xil toifada fikrlay boshladi va kutilmagan variantlarni e’tibordan chetda qoldirdi.
Tadqiqotning o‘ziga xos cheklovlari mavjud: unda faqat ikkita fan qo‘llangan, sessiyalar qisqa bo‘lgan va ishtirokchilar nisbatan bir xil, akademik jihatdan muvaffaqiyatli guruhni tashkil etgan. Shunday bo‘lsa-da, ish natijalari ijodkorlik talab etiladigan vazifalarni yechishda texnologiyalardan qanday foydalanayotganimiz haqida o‘ylashga undaydi. Mualliflar ta’kidlashicha, internetdan butunlay voz kechish shart emas, ammo u qaysi holatlarda, ayniqsa, guruh ishida fikrlash o‘ziga xosligiga zarar yetkazishi mumkinligini anglash muhimdir.
Izoh (0)