• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12910.15
    • RUB159.78
    • EUR14660.77
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Raqamli illyuziya yoxud aldanayotgan sezgilarimiz

    Hayot go‘zal, ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarda yanada rang-barang: kimdir otasiga gulga ko‘milgan, “dadamga” degan ulug‘vor, tantanavor yozuvi bor “inomarka” sovg‘a qilgan, yana birovining sahifasi chet eldagi hashamatli hayoti tasvirlari bilan to‘la — palmalar, moxitolar, yaxta va hurliqolar...  

    Ularni ko‘rib havas qilasiz (yo hasaddan ichingiz kuyadi), “nega mening hayotim rasvo”, deb xunob bo‘lasiz, siqilasiz. Ammo, tan oling — to‘xta-chi, balki manavi go‘rso‘xta ota rizoligini olish uchun emas, balki azbaroyi layk ilinjida bir soatga ijaraga olingan avtomobilni ko‘z-ko‘z qilayotgandir; xorijdagi Eshmatning umri saroyda emas, biron ajnabiy qovoqxonaning kiryuvish xonasida o‘tayotgan bo‘lsa-chi, degan mulohazani doim ham xayolingizga keltiravermaysiz.

    Ya’ni, bugun juda ko‘pchilik ijtimoiy tarmoq “tasma” (lenta)sini aylantirarkan, ko‘rayotgan olami aslida soxta, ro‘yo bo‘lishi mumkinligini, kimlardir ularni yuzsizlarcha aldab, tuyg‘ulari, sezgilari bilan o‘ynashayotganini anglayvermaydi.

    Xo‘sh, raqamli illyuziyani kim va nima maqsadda yaratadi, nima uchun o‘sha sarobga boshqalar, hatto uning egasi ham mahliyo bo‘lib qoladi, buning oqibatlari qanday? 

    Foto: Google Images

    Soxta hayot va profil inflyasiyasi 

    Bu tendensiya qachon paydo bo‘lganini aniq aytish qiyin. Chunki foydalanuvchilarning tarmoqlarda haqiqiy Meni va reallikni buzib talqin qilishi — eng yuqori mezonlarga mos keluvchi ideal hayot tarzini ko‘rsatish, har jihatdan to‘kis, omadli va mukammal inson qiyofasini yaratish yoki umuman,  “virtual avtoritet” maqomiga erishish, “muxlislar” e’tiborida turish uchun o‘zini har ko‘yga solishi hali to‘liq o‘rganilmagan hamda zamonaviy fenomen.

    Shunga qaramay, ayrim tadqiqot va kuzatishlar bor. Masalan, “Fake life” (Soxta hayot) termini 2012-yildan ijtimoiy tarmoqlardagi axloq modellaridan biri sifatida qo‘llanila boshlagan. Amerikalik sotsiopsixolog, Garvard universiteti professori Shoshana Zuboff esa odamlarning o‘zini bo‘rttirib ko‘rsatishga urinishini “Profil inflyasiyasi” deb ataydi, bunda akkauntdagi biografik ma’lumotlar, fotosuratlar, postlar mashhur bo‘lish, o‘z qadr-qimmati va turmushini yanada jozibali taqdim etish uchun yaratiladi. 

    2012-yilda Gartner tahlil markazi tomonidan e’lon qilingan hisobotda aytilishicha, yirik ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarining kamida 48 foizi virtual do‘stlariga “badiiy, madaniy yoki musiqiy qobiliyati” haqida cho‘pchak to‘qiydi,  37 foizi hayotini rang-barang ko‘rsatish, “ko‘pqirrali” faoliyati — sayohat va qiziqishlarini ifodalash uchun feyk/ishlangan (montaj qilingan) suratlardan foydalanadi, 29 foizining esa ism-sharifi, oilaviy sharoiti, 25 foizining ish joyi va lavozimi haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi va hokazo .

    “Layk”ka ehtiyojmand qatlam yoki mashhurlik vasvasasi

    Kuzatuvlar, hozirgi raqamli muhitda – odamlarning bahosi tafakkur yoki axloqiy mezonlar emas, virtual olqish va raqamlar bilan o‘lchanayotgan dunyoda, zamonaviy submadaniyatsizlik vakillari — laykka ehtiyojmand qatlam shakllanganini ko‘rsatyapti. 

    Sotsiologlarning qayd etishicha, ijtimoiy tarmoqlarda soxta e’tibor qozonish, ya’ni “Profil inflyasiyasi” ko‘proq ayni qatlamda uchraydi va ularga quyidagi shartli sindromlar qutqu soladi:

    Doimiy diqqat-markazda bo‘lish xohishi: bu toifadagilar boshqalardan doim e’tirof, maqtov, tasalli yoki yupanch eshitib (o‘qib) turmasa, ko‘ngli joyiga tushmaydi. Har qanday rezonansli infoholatga – aqli yetsa-yetmasa, ma’naviy haqi bo‘lsa-bo‘lmasa – munosabat bildiradi; masalan, bugun kiborlarga xos yurish-turishini ko‘z-ko‘z qilsa (getsbing), ertaga nochor, azoblardan charchagan yoki pushayman inson “rejimi”ni yoqadi (sedfishing) va hokazo.

    Haqiqatga chap berish istagi: mazkur sindrom bilan “og‘riganlar” turmushdagi kundalik qiyinchilik, tashvish yoki stresslardan ijtimoiy tarmoqlarda hammasi ideal bo‘lgan fantastik, g‘irt xayoliy olam yaratib “yengillashadi”. Deylik, o‘zi chet davlatda juda og‘ir sharoitlarda mehnat qiladi, lekin uning profilidagi suratlar shohona hayotdan “gapiradi”.  

    O‘ziga ishonchsizlik: qanchalik paradoksal bo‘lmasin, psixologlarning ta’kidlashicha, platformalarda har jihatdan mukammal, baxtli va omadli inson obrazini targ‘ib etish vasvasasi – aslida o‘ziga ishonmaydigan, omadsiz, alohida iste’dodi bilan ajralib turmaydiganlarga ko‘proq xos. Ya’ni, ular internetda o‘zining shishirilgan yoki hashamatli nusxasini yaratish orqali o‘ziga vaqtinchalik ishonch “baxsh etadi”.

    Illyuza ortidagi qalloblik 

    — Ba’zida, “tasma” ortidagi kimsa o‘z obrazini boshqalarga ma’lum manfaatni ko‘zlab, o‘zi uchun kerakli natijaga erishish maqsadida taqdim etadi, – deydi hindistonlik psixolog Abxishek Shukla “Ijtimoiy tarmoqlardagi mashhurlik illyuzasi” maqolasida. — Virtual olamda bu aldamchi qiyofani qabul qilmaslik imkonsiz, inkor etishga asos yo‘q. Mana shu nuqtada sodda va ishonuvchan odamlarning chuv tushishi, aksincha, feyk-imij egasi uchun katta foyda keltirishi mumkin bo‘lgan psixologik nyuans bo‘y ko‘rsatadi.

    Janob Shukla aytmoqchiki, ijtimoiy tarmoqlardagi yaltiroq yoki soxta Men ortida ba’zida puxta o‘ylangan, aniq strategiyaga ega manipulyatsion nayranglar ham yotadi. Masalan, kimdir virtual sahifasida o‘zini o‘ta omadli tadbirkor, sochining tolasidan tirnog‘ining uchigacha badavlat, Bill Geytsning qiyomatli ukasi sifatida ko‘rsatib, falon so‘m evaziga “Oyiga 10 ming dollar topish sirlari”ni o‘rgatmoqchi bo‘lsa, shubhalanish kerak, aslida ular — “biznes-trener”, “motivator”, “psixolog”, “diyetolog” va hokazo laqabli qip-qizil firibgar bo‘lishi ham mumkin. 

    Xuddi shu psixologik nyuans asosida, onlayn platformalarda ko‘p hollarda: benihoya taqvodor imij — ishlatilmagan yosh-yosh miyalarni chalg‘itish va ularni “g‘azot”ga da’vat qilish; bemor/bechorahol, chorig‘ini bazo‘r sudrayotgan fon — ko‘ngli bo‘sh savobtalablarning cho‘ntagini shilib olish, pul va parivashlarga to‘la virtual hayot — foydalanuvchilarni turli qimor yoki tavakkkalchilikka asoslangan o‘yinlarga jalb qilish uchun yaratiladi.

    Taqqoslamang – tekshiring; taqlid qilmang – o‘zingizdan zavqlaning

    Amerikalik sotsiopsixolog Leon Festingerning 1954-yilda e’lon qilgan ijtimoiy taqqoslash nazariyasiga ko‘ra, boshqalarning muvaffaqiyati yoki omadsizligidan kelib chiqib o‘ziga baho berish ko‘plab odamlarga xos salbiy xususiyat. 

    Germaniyalik olimlar tomonidan mingga yaqin Facebook foydalanuvchilari o‘rtasida o‘tkazilgan tadqiqotda, har uchinchi odam virtual do‘stlarining “cheksiz baxt tasvirlari” ta’sirida o‘zini yomon his qilishi, Pensilvaniya universiteti o‘rganishlari esa ijtimoiy tarmoqlardagi “go‘zal hayot” boshqa foydalanuvchilarda o‘ziga ishonchning pasayishi, kuchli stress hamda depressiyaga olib kelishini ko‘rsatgan. 

    Shoshana Zuboffning ogohlantirishicha, raqamli illyuziya uning yaratuvchilari ruhiyatini ham yemiradi. Ya’ni, butun borlig‘i bilan turmush tarzini “bekam-u ko‘st” ko‘rsatishga urinadiganlar oxir-oqibat soxta mavqeyining quliga aylanadi, shu bilan birga virtual auditoriyaning hamma ham dosh bera olmaydigan bosimiga duch keladi. 
    Masalan, 2014-yilda amerikalik 19 yoshli talaba Medison Xolleran o‘z uyining to‘qqizinchi qavatidan sakrab joniga qasd qilishi mamlakat bo‘ylab katta shov-shuv uyg‘otgan. Chunki, qizning Instagram’ida hayotning faqat yorqin lahzalari — sayohatlar, selfilar, bazmlar, pozitiv damlar aks etgandi. Shundan bo‘lsa kerak, uning ota-onasi haqiqiy hayot virtual nusxasidan mutlaqo teskari bo‘lishi mumkinligini barchaga eslatib turishi uchun  farzandining profilini o‘chirmaslikka qaror qilgan.

    Umuman, hech qachon kimgadir faqatgina uning ijtimoiy tarmoqlardagi suratlari, postlari, layklariga qarab xulosa chiqarmang, ayniqsa bugungi raqamli muhitda: o‘zini dindor ko‘rsatayotgan foydalanuvchi aslida g‘irt aroqxo‘r, ayollar huquqidan va’z aytayotgan “faol” — onasini bog‘lab boqadigan noinsof, o‘zini haqiqat kurashchisi va superqahramon sifatida taqdim etayotgan “bloger” real hayotda eplab bo‘lmas muttaham chiqib qolishi mumkin.

    Raqamli illyuziyadan omon chiqishning oltin qoidasi shu: taqqoslamang — o‘zingizni ruhan o‘ldirasiz, tekshiring — aks holda aldanib qolasiz, taqlid qilmang — virtual hayotda ham haqiqiy Meningiz bilan yashang, soxta nusxangiz faqat zarar keltiradi. O‘zingizga ham, jamiyatga ham. O‘zingizdan zavqlaning – bu bir bora berilgan, takrorlanmas hayot.

    Dilshod Nurulloh

    08.07.2024, 13:21   Izoh (0)   6285
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    O‘zbekistonda “Ekologik stiker” berish muddati 2025-yil 1-martga uzaytirildi

    08.07.2024, 13:09

    Navoiyda 8 yoshli qizcha halok bo‘lishiga sababchi bo‘lgan ikki haydovchi qamoqqa olindi

    08.07.2024, 13:05

    O‘zbekistonda havo harorati yana ko‘tarila boshlaydi

    08.07.2024, 12:32

    Toshkent viloyatida 3,3 mlrd so‘mlik kuchli ta’sir qiluvchi dori vositalari aylanmasiga chek qo‘yildi

    08.07.2024, 11:56

    “Shahar ichida 100 tezlikda yuradigan haydovchilar transport vositasini boshqarish huquqidan mahrum bo‘lishi shart” — deputat

    08.07.2024, 11:51

    “Hisor” qo‘riqxonasi fotoqopqoniga qor qoplonlari guruhi muhrlandi (video)

    08.07.2024, 11:46
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    OKMK 2,3 milliard dollar kredit mablag‘larini jalb qildi va 125 million dollar moliyaviy xarajatlarni iqtisod qildi


    Siberian Wellness — O‘zbekistonda 15 yil


    Moliyaviy firibgarlik: murakkab sxemalar bo‘yicha sodda tushunchalar 


    CHERY bilan o‘z orzungizni amalga oshiring: barcha modellar uchun boshlang‘ich to‘lov pasaytirildi! 


    Parvoz — katta shahar xarakteriga ega qulay biznes-klass turar joy


    InfinBANK Global Money Week 2025 da ishtirok etdi


    Moliyaviy savodxonlik maktab ostonasidan boshlanadi


    Kapitalbank 2024-yilgi Brand Awards International mukofotiga sazovor bo‘ldi


    Mobiuz “MazzaFest”da yangi “Mazza” va “Mazza 2.0” tarif rejalarini taqdim etadi


    Uklonda taksi haydovchilari uchun katta tadbir o‘tkazildi!


    Ziffler‘dan katta taqdimot: yangi qiyofa, zamonaviy dizayn va aqlli maishiy texnikalar


    Coca-Cola 139 yillik ilhom, ajoyib kashfiyotlar, mashhur kampaniyalar va butun dunyo sevib qolgan ta’mni taqdim etmoqda 


    HONOR kompaniyasi HONOR 400 Lite smartfonini taqdim etdi. Qiziq, u nimasi bilan lol qoldira oladi?


    Silk Avia Shahrisabzga ko‘proq parvoz qiladi


    UZCARD SHERDOR premium kartasi endi MKBANKda mavjud

     

    Tavsiya etamiz

    “Ular o‘z vatani mustaqil bo‘lishi uchun kurashgan edi” — Turkiston legionining ayanchli tarixi

    8 may, 15:09

    Rashidov, gazli ichimliklar zavodi, Qizil maydon. 9-may — Toshkent tarixidan fotolavhalar

    7 may, 14:40

    Fazoviy poyganing boshlanishi — Gagarinning parvozi yolg‘on bo‘lganmi?

    6 may, 18:00
    Audio Icon

    “Qurolli qushchalar”. O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan dronlar haqida

    5 may, 21:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    “Daryo” dayjesti: 8-mayning eng muhim xabarlari

    O‘zbekiston | 8 may, 23:20

    Sirdaryo, Namangan va Andijon viloyatlarida qariyb 88 kg giyohvandlik moddalarni olayotgan shaxslar ushlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 23:04

    Aprelda respublika bo‘ylab 23 mlrd so‘mlik elektrdan noqonuniy foydalanilgani aniqlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 22:20

    O‘zbekistonda 2024-yilda foydalanishga topshirilgan uylar soni ochiqlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 22:05

    Rossiya va Xitoy boshqa mamlakatlarni Shimoliy Koreyaga nisbatan bosim o‘tkazishdan voz kechishga undamoqda

    Dunyo | 8 may, 21:45

    Surxondaryoda 53 tup Zarafshon archasi noqonuniy kesib tashlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 21:30

    Rossiya va AQSH Yevropaga gaz yetkazib berishni tiklash yo‘llarini muhokama qilmoqda — Reuters

    Dunyo | 8 may, 21:15

    Silk Avia Shahrisabzga ko‘proq parvoz qiladi

    Reklama | 8 may, 21:00

    Toshkentda sodir bo‘lgan YTHdan so‘ng Onix haydovchisi voqea joyidan ketib qoldi

    O‘zbekiston | 8 may, 21:00

    Isroil G‘azo aholisini ko‘chirish uchun “Gideon aravalari” maxsus operatsiyasini tayyorlamoqda

    Dunyo | 8 may, 20:45
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.