O‘tgan yili eksport va import hajmi o‘rtasidagi salbiy tafovut 17,4 mlrd dollarni tashkil etdi. Mamlakat tashqi savdosida taqchillik (eksport hajmi importnikidan kam) yuqori darajada saqlanib qolmoqda.
Markaziy bank mustaqil ravishda tashqi savdo balansini tahlil qilib keladi. Statistika qo‘mitasi ham mazkur hisobni yuritadi. Masʼullar ikki tuzilmaning tovar va xizmatlar eksport–importi hajmini hisoblash metodlari turlichaligini aytib keladi. Shu bois, raqamlar ham bir-biridan farq qiladi.
Markaziy bank hisob-kitoblariga ko‘ra, 2024-yilda O‘zbekiston eksporti hajmi 26,2 mlrd dollarni (2023-yildagidan 4,5 foiz ko‘p), importi 43,6 mlrd dollarni (2,3 foiz o‘sgan) tashkil etdi. Bunda tashqi savdo balansi taqchilligi qariyb 17,4 mlrd dollar bo‘lgan. Taqqoslash uchun, 2023-yilgi defitsit 17,6 mlrd dollarga yetgandi.
2024-yilda migrantlarga talab hamda ish haqining oshishi, mehnat migratsiyasi geografiyasi kengayishi birlamchi va ikkilamchi daromadlar tushumlarini ko‘paytirdi. O‘z navbatida, xorij fuqarolari investitsiya daromadlarining oshishi xarajatlarni ko‘paytiruvchi omillardan bo‘ldi.
“Natijada birlamchi va ikkilamchi daromadlar balansi musbat saldo bilan shakllanib, mos ravishda 1,1 mlrd va 10,6 mlrd dollarni tashkil etgan holda savdo balansi taqchilligini qisman qopladi. Joriy operatsiyalar hisobi taqchilligi moliyaviy hisob bo‘yicha kapital tushumlar, xususan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri, portfel investitsiyalar va boshqa manbalar jalb qilinishi hisobiga moliyalashtirildi. 2024-yilda joriy operatsiyalar hisobi taqchilligi 5,7 mlrd dollarni tashkil qildi (2023-yilda 7,8 mlrd dollar). Bunga savdo balansi manfiy saldosining kamayishi bilan birga ikkilamchi daromadlar komponenti bo‘yicha kelib tushgan joriy transfertlar hajmining sezilarli darajada ko‘payishi taʼsir ko‘rsatdi”,—deyiladi Markaziy bank tahlilida.
Birlamchi va ikkilamchi daromadlar kompanentida mehnat migrantlari tomonidan O‘zbekistonga pul o‘tkazmalari asosiy o‘rinda turadi. 2024-yilda muhojirga mamlakatga 14,8 mlrd dollar pul yuborgan (2023-yildagidan 30 foiz ko‘p). Mazkur mablag‘lar respublikaga kirib kelishi natijasida eksport kamligi, import hajmi esa ko‘pligi o‘rtasidagi tafovut sezilarli yopilgan. Shu bilan birga, moliyaviy hisob bo‘yicha kapital tushumlar, xususan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri, portfel investitsiyalar va boshqa manbalar jalb qilinishi hisobiga taqchillik o‘rni qoplangan.
2024-yilda mamlakatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning sof kiritilishi 2,8 mlrd dollarga teng bo‘ldi (yillk o‘sish 32 foiz). Portfel investitsiyalarning sof jalb qilinishi asosan xalqaro obligatsiyalar bilan bog‘liq operatsiyalar hisobiga 3,1 barobarga ko‘payib, 3,1 mlrd dollarni tashkil qildi.
“Yuqoridagi tarkibiy omillar hisobiga 2024-yil yakuni bo‘yicha moliyaviy hisob manfiy saldosi 7,4 mlrd dollarni tashkil etdi”,—deya qayd etgan Markaziy bank.
Avvalroq Statistika qo‘mitasi 2024-yilda O‘zbekiston tashqi savdo aylanmasi hajmi 65,9 mlrd dollarga yetganini ma’lum qilgandi. Shundan eksport hajmi 26,94 mlrd dollar, 38,98 mlrd dollar bo‘lgan.
2024-yil yakuniga ko‘ra, umumiy tashqi qarz hajmi 64,1 mlrd dollarni (yalpi ichki mahsulotga nisbatan 55,7 foiz) tashkil qildi. Shundan davlat tashqi qarzi hajmi 33,9 mlrd dollar (YAIMga nisbatan 29,5 foiz) hamda korporativ tashqi qarz 30,2 mlrd dollarga teng bo‘ldi.
Joriy yilgi kutilmalar qanday?
Markaziy bank asosiy ssenariysiga ko‘ra, 2025-yilda O‘zbekistonning jami eksporti hajmi o‘tgan yildagiga nisbatan (26,2 mlrd dollar) 10–12 foiz ko‘proq o‘sishi kutilmoqda.
Eksport tushumlari ortishiga qator omillar taʼsir qilishi prognoz qilinmoqda. Jumladan, asosiy savdo hamkori hisoblangan davlatlarda O‘zbekistonning eksport tovarlariga talab ko‘payishi, chet elga sotiladigan xomashyolar qimmatlashishi kutilmalari saqlanib qolmoqda.
Shu bilan birga, oltin narxi yuqori darajada shakllanishda davom etishi, kumush va mis narxlari o‘sishi kutilmoqda. O‘z navbatida turizm, transport va logistika, aloqa, kompyuter va IT sohalarida xizmatlar eksporti hajmi ortishi ehtimoli yuqori.
Joriy yilda import hajmi o‘tgan yildagiga (43,6 mlrd dollar) qaraganda 8–10 foiz o‘sishi kutilmoqda.
Ishchi kuchiga talab va oyliklar yuqori darajada saqlanib qolishi hisobiga mehnat muhojirlari daromadlari oshishini rag‘batlantirishi mumkin. Natijada O‘zbekistonga xalqaro pul o‘tkazmalari hajmi 2024-yildagidan (14,8 mlrd dollar) 10–15 foiz yuqori o‘sishi kutilmoqda.
2025-yilda joriy operatsiyalar hisobi taqchilligi asosan xorijiy to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning sof kiritilishi, portfel investitsiyalar va tashqi qarz mablag‘lari jalb qilinishi hisobiga moliyalashtirilishi kutilmoqda.
Izoh (0)