2024-yil IV choragida respublikada chakana savdo, ishlab chiqarish va umumiy ovqatlanish sohalarida vakansiyalar ko‘proq bo‘ldi. Bu haqda Markaziy bankning onlayn kuzatuvlarga asoslangan mehnat bozori shahrida maʼlum qilindi.
Bo‘sh ish o‘rinlari
Qayd etilishicha, o‘tgan yil oktyabr–dekabr oylarida mamlakatda 41 mingtaga yaqin bo‘sh ish o‘rinlari eʼlon qilindi. Taqqoslash uchun, bundan bir chorak ilgari, ya’ni iyul–sentyabr oylarida 54 ming vakansiya mavjud bo‘lgan. Markaziy bank bo‘sh ish o‘rinlari sonining 14 mingtaga qisqarishiga mavsumiy omillar taʼsir qilganini sabab sifatida keltirgan.
“Bo‘sh ish o‘rinlarining (vakansiyalar) asosiy qismi chakana savdo (umumiy vakansiyalarning 21 foizi), ishlab chiqarish (16,1 foiz) va umumiy ovqatlanish (15,7 foiz) sohalariga to‘g‘ri kelgan. Bunda III chorakka nisbatan qurilish sohasidagi vakansiyalar 45 foizga, umumiy ovqatlanish 30 foizga va taʼlim sektori 26 foizga qisqardi”, deyiladi tahlilda.
Vakansiyalar soni kamaygani mavsumiy omillardan tashqari bo‘sh ish o‘rinlari tezroq to‘ldirib borilayotgani bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Yakuniy chorakda mehnat arizalari (rezyumelar) soni o‘sishda davom etgan. Bo‘sh ish o‘rinlariga joylashish uchun nomzodlar ko‘proq o‘rta malakaga ega ishchilar (savdo, maʼmuriy va maishiy xizmat ko‘rsatish sohalari xodimlari) bo‘lgan.
Ishsizlik kamaygan
O‘zbekistonda ishsizlik darajasi 2024-yil III choragi yakunida 5,7 foizni tashkil etgan. 2023-yilda esa bu ko‘rsatkich 6,8 foiz edi.
O‘tgan yil iyul–sentyabr oylarida mamlakatda iqtisodiy faol aholi soni 15,1 million kishiga yetgan.
“Ishsizlik kamayishi yoki bandlar soni oshishi asosan, bozorda yangi turdagi soha va xizmatlarda faoliyat olib boruvchilar hisobiga yuzaga kelmoqda. Anʼanaviy hisoblanadigan tarmoqlarda, xususan, qishloq xo‘jaligi va sanoatda bandlar soni qisqarishi kuzatilmoqda”, deya yozilgan sharhda.
2024-yilda yakka tartibdagi tadbirkorlar soni 18 foizga o‘sib, yil yakunida 284 ming kishini tashkil etdi. Yakka tartibdagi tadbirkorlarning aksariyati chakana savdo va maishiy xizmat ko‘rsatish sohalarida faoliyatini davom ettirmoqda.
Iqtisodiyotda o‘zini-o‘zi band qilganlar soni ham ortishda davom etib, 2024-yil yakunida 4,5 million kishiga yetgan. Bu ko‘rsatkich 2023-yilga nisbatan 1,8 barobarga yuqori. O‘zini-o‘zi band qilganlarning asosiy qismi maishiy xizmat, qishloq xo‘jaligi va ijtimoiy xizmat ko‘rsatish sohalarida faoliyat yuritmoqda.
Ish haqi sekin oshmoqda
2024-yil yakuniga ko‘ra, O‘zbekistonda o‘rtacha hisoblangan nominal ish haqi 5,4 million so‘mga yetdi. Mazkur raqam 2023-yildagiga nisbatan 17,4 foizga yuqori. Real hisobda esa oyliklarda 7,1 foizga o‘sish kuzatilgan.
O‘tgan yilning yakuniy choragida davlat sektorida oyliklar oshirilishi fonida ish haqi o‘sishi tezlashgan. Bu ijtimoiy sohalardagi (taʼlim va sog‘liqni saqlash) ish haqi dinamikasiga bevosita taʼsir ko‘rsatgan.
Iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida oldingi davrlarda (2022-2023-yillar) kuzatilgan ish haqining yuqori o‘sish impulsi 2024-yilda bosqichma-bosqich kamayib borgan. Jumladan, tashish va saqlash, turar-joy xizmatlari va umumiy ovqatlanish sohalarida o‘sish surʼatlari qisqardi. Bundan tashqari, 2024-yilda bank va moliya (shu jumladan, sug‘urta va lizing bozori) hamda axborot-kommunikatsiya sohalarida ish haqi o‘sishi biroz sekinlashdi.
“Pandemiyadan keyingi davrda iqtisodiyotda raqamlashtirish jarayonlari jadal surʼatlarda amalga oshirilishi mazkur sohalar mutaxassislariga talabni oshirib, ushbu sektorlar ish haqi miqdorida jadal o‘sish kuzatilgan edi. 2024-yilda ushbu tarmoqlarda mehnat bozori muvozanatlashishi natijasida ish haqining o‘sishi sekinlashdi. Yuqori isteʼmol talabi saqlanib qolayotgan sharoitda chakana savdoda ish haqining o‘sishi nisbatan yuqoriligicha qolmoqda. Shu bilan birga, boshqa tarmoqlarni, jumladan, savdoni raqamlashtirish jarayonlari kelgusi davrlarda axborot-kommunikatsiya, chakana savdo sohalarida ish haqi o‘sishini qo‘llab-quvvatlovchi asosiy omillardan bo‘lishi kutilmoqda”, qayd etilgan tahlilda.
Mehnat migratsiyasi
O‘tgan yili mehnat migrantlari oqimi sezilarli darajada oshdi. Bu o‘sish ildizini bir tomondan xorijga chiqqan fuqarolar umumiy soni 6,2 million kishini (2023-yildagidan 29 foiz ko‘p) tashkil etganida ko‘rish mumkin. Boshqa tomondan O‘zbekistonga mehnat muhojirlari yuborgan pul o‘tkazmalari hajmi keskin ortgani (2023-yildagidan 30 foiz oshib, 14,9 milliard dollarga yetgan) bilan ham izohlasa bo‘ladi.
Markaziy bank tahlili so‘nggi yillarda o‘zbekistonlik migrantlar ishlash uchun Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga ham avvalgi davrlardagidan ko‘proq borayotganini ko‘rsatmoqda. Jumladan, Polsha (YIga berilgan vizalarning 21 foizi), Litva (17 foiz), Germaniya (16 foiz) va Latviyaga (7 foiz) migratsiya maqsadida ishga joylashish maqsadidagi safarlar soni ortgan.
Buyuk Britaniya tomonidan mehnat muhojirlariga bo‘lgan mavsumiy talab ham saqlanib qolmoqda. O‘zbekiston fuqarolariga berilayotgan mavsumiy vizalar barcha mavsumiy berilgan vizalarning qariyb 13 foizini tashkil etgan. Bunda Buyuk Britaniya tomonidan O‘zbekiston fuqarolariga 2021-yilda 556 ta, 2022-yilda 4228 ta, 2023-yilda esa 4094 ta viza berilgan.
O‘z navbatida Koreyaga umumiy migratsion oqim oshib bormoqda. Bunda asosan taʼlim va ishlash maqsadlari birlamchi ahamiyatga ega.
“2024-yilda makroiqtisodiy vaziyatning bosqichma-bosqich barqarorlashuvi fonida Turkiyaga migratsiya oqimi ko‘paydi. Buni O‘zbekiston fuqarolariga berilgan ruxsatnomalar (Residence Permit — yashash uchun ruxsatnomalar) oshib borayotganida ham ko‘rish mumkin”, deyiladi tahlilda.
Sharhlanishicha, o‘zbekistonlik mehnat migrantlarining asosiy yo‘nalishlari hamon Qozog‘iston va Rossiya bo‘lib qolmoqda. Pul o‘tkazmalari joriy dinamikasi va boshqa makroiqtisodiy raqamlar (valyuta kursi, ish haqi) mazkur davlatlarga migrantlar oqimi barqaror saqlanishda davom etayotganini ko‘rsatmoqda.
Izoh (0)