Umumiy tashqi qarz dinamikasida o‘sish kuzatilib, davlat qarzi 4,2 milliard dollarga, korporativ kreditlar hajmi 6,6 milliard dollarga ortgan.
Markaziy bank 2024-yil uchun O‘zbekiston to‘lov balansi, xalqaro investitsiyaviy mavqei hamda tashqi qarzi bo‘yicha ko‘rsatkichlarni eʼlon qildi. Qayd etilishicha, o‘tgan yil yakunida hukumat va korxonalar tomonidan xorijiy davlatlar, xalqaro moliya institutlari va investorlardan jalb qilingan jami qarzlar qoldig‘i 64,1 milliard dollarga yetdi. Shundan 33,9 milliard dollari davlat tomonidan kafolatlangan, qolgan 30,2 milliard dollari korxonalar zimmasidagi korporativ (kafolatlanmagan) tashqi qarzlardir.
Taqqoslash uchun, 2023-yildagi umumiy tashqi qarz 53,3 milliard dollar bo‘lgan (davlat tashqi qarzi 29,7 milliard dollar, korporativ tashqi qarz 23,6 milliard dollar).
Markaziy bank hisob-kitoblariga qaraganda, oxirgi yillarda korporativ tashqi qarz miqdori tezroq o‘smoqda. Chunki mamlakat kompaniyalari xalqaro moliya bozorlarida o‘z ishtirokini oshirib kelmoqda.
O‘zbekiston to‘lov balansi, xalqaro investitsiyaviy mavqei hamda tashqi qarzi nashriga ko‘ra, korporativ tashqi qarz tarkibida xususiy sektor korxona va tashkilotlari bilan bir qatorda ustav kapitalida davlat ulushi mavjud bo‘lgan korxona va banklarning xorijiy kreditorlar oldidagi tashqi majburiyatlari aks ettiriladi. Bunda qarzlar davlat kafolatisiz jalb qilinadi hamda ular bo‘yicha to‘lovlar ushbu korxona va banklarning o‘z mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. Misol uchun, Navoiy kon-metallurgiya kombinatining London fond birjasida joylashtirilgan yevrobondlar summasi to‘lov balansining portfel investitsiyalar komponentida aks ettirilib, ushbu majburiyatlar yuzasidan hukumat kafolati taqdim etilmagan.
O‘z navbatida davlat tashqi qarzi tarkibiga hukumat tomonidan va hukumat kafolati ostida jalb qilingan tashqi majburiyatlar kiritiladi.
2024-yil yakunida davlat tashqi qarzlarining 17,9 milliard dollari qatʼiy belgilangan foiz stavkada, 15,64 milliard dollari o‘zgaruvchan foiz stavkalarda jalb qilingan.
Davlat tashqi qarzi uch yo‘nalishdagi kreditorlardan jalb qilinmoqda. Jumladan, mamlakat tashqi kreditlarining 57 foizi xalqaro moliya institutlaridan, 31 foizi xorijiy hukumatlar moliya tashkilotlaridan, qolgan 12 foizi xalqaro investorlardan olingan.
2024-yil yakuni bo‘yicha O‘zbekistonga eng yirik miqdordagi kreditlar Jahon banki tomonidan ajratilgan — 7,63 mlrd dollar (jamidan 23 foiz). Ikkinchi yirik kreditor Osiyo taraqqiyot banki bo‘lib, mamlakatdagi qarz qoldig‘i 7,4 mlrd dollar (22 foiz).
Uchinchi yirik qarzlar xalqaro investorlardan jalb qilingan — 4,1 mlrd dollar.
Davlat kafolati ostida olingan kreditlar turli yo‘nalishlarga taqsimlab kelinadi. Jumladan, qaytariladigan tashqi qarzlarning qariyb 15,3 mlrd dollari (umumiy miqdorning 45 foizi) davlat byudjetini qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan.
Kreditlarning 5,74 mlrd dollari yoqilg‘i-energetika sanoatiga ajratilgan (umumiy summaning 17 foizi). Shu bilan birga, quyidagi sohalarga nisbatan yirik miqdorda tashqi qarz mablag‘lari yo‘naltirilgan:
- Qishloq va suv xo‘jaligi — 2,9 mlrd dollar (9 foiz);
- Transport va transport infratuzilmasi — 2,85 mlrd dollar (8 foiz);
- Sog‘liqni saqlash, taʼlim, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari hamda boshqa sektorlar — 2,45 mlrd dollar (7 foiz).
O‘zbekiston davlat qarzi 2025-yil yakunida 45,1 milliard dollarga yetishi prognoz qilinmoqda. Bu yil yakunida kutilayotgan yalpi ichki mahsulotga (125 milliard dollar) nisbatan 36,7 foizga teng degani. Joriy yilda 5,5 milliard dollar miqdoridagi tashqi qarz olinishi belgilangan. Shundan 3 mlrd dollari byudjetni qo‘llab-quvvatlashga, qolgan 2,5 milliard dollari investitsiya loyihalari uchun yo‘naltirilishi ko‘zda tutilgan.
2026-yilda mamlakat yalpi ichki mahsuloti 140 milliard dollardan ortishi prognoz qilinmoqda. Dastlabki tahlillarda makroiqtisodiy hamda fiskal ko‘rsatkichlar barqarorligi taʼminlansa, davlat qarzining yalpi ichki mahsulotga nisbati kelasi yili 37,9 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Bu davlat qarzi 53 mlrd dollardan ortishini anglatadi.
Tashqi kreditlar miqdori ko‘payishi fonida davlat byudjetidan qarzning foiz to‘lovlarini qaytarish xarajatlari ham orta boshlagan. Masalan, 2023-yilda mazkur maqsad uchun 8 trln so‘m ajratilgan. 2024-yilda esa bu miqdor sezilarli ortib, 14,5 trln so‘mga yetgan.
Kelgusi yillarda byudjetdan kreditlar foizlari uchun chiqimlar miqdori ortib borishi kutilmoqda. Jumladan, 2025-yilda davlat qarziga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha foiz to‘lovlariga 21,1 trillion so‘m, 2026-yilda 30,3 trillion so‘m, 2027-yilda 33,8 trillion so‘m yo‘naltirilishi prognoz qilingan.
Izoh (0)