“Zapret”lar muhojirga aylantirgan, tug‘ilgan kunini nishonlamaydigan, sobiq siyosatchi, muvaffaqiyatli tadbirkor — O‘zbekiston xalq artisti Yulduz Usmonova 61 yoshda (foto, video)

O‘zbekiston xalq artisti Yulduz Usmonova bu yil 61 yoshni qarshiladi. Ammo uning g‘ayratini ko‘rib yoshi haqidagi ma’lumot yolg‘onmikan, deb o‘ylab qolasiz. U tinimsiz ijod qilish va yangiliklarga tashnalik borasida ham uncha-muncha yosh xonandalarni changida qoldiradi. Xo‘sh, xonandadagi jo‘shqinlik siri nimada? U muvaffaqiyatlarini nimalar bilan bog‘laydi?  

“Fe’lim onamga tortgan”

Yulduz Usmonova 1963-yil 12-dekabrda Marg‘ilon shahrida ishchilar O‘rayimoxun Usmonov va Rahima Akbarovalar oilasida oltinchi farzand bo‘lib dunyoga kelgan. Xonanda ota-onasi bilan bog‘liq quyidagi maʼlumotlarni so‘zlab bergan.

— Otam O‘rayimoxun Usmonov 1926-yilda Marg‘ilonda tug‘ilgan. U butun umr Marg‘ilon ipak kombinatida ishlagan, ish staji 52 yil edi. U nihoyatda mehnatkash inson edi, oddiy ishchi bo‘lishiga qaramay, qo‘ni-qo‘shnilarimiz, qarindosh-urug‘larimiz, tanishlarimiz bizni “boylar” deb atashardi. Shunga yarasha bolaligimda meni “boyning qizi”, “bola” deyishardi. Dadam zavodda ishlashidan tashqari, u mohir yog‘och usta bo‘lgan.

Onam Rahimaxon Akbarova ham 1932-yilda Marg‘ilonda tug‘ilgan. Marg‘ilon ipak kombinatida 41 yil ishladi. Aytishim kerakki, mening feʼlim onamga o‘xshaydi. U ham hech qachon o‘zini xafa qilishlariga yo‘l qo‘ymas, kurashuvchan ayol edi.

“Ishni fabrikadan boshlagan”

Xonandaning opasi Dilorom Usmonova singlisining yoshlik payti haqida gapirarkan, Yulduz Usmonova kichkinaligidan intiluvchan bo‘lganini taʼkidladi.

— Oilada to‘rt o‘g‘il va to‘rt qizmiz, Yulduz oltinchi farzand. Singlim yoshligida tartibli, uzoqni ko‘ra biladigan, intiluvchan qiz bo‘lgan. Bir ishning boshini tutsa, uni oxirigacha go‘zal yakunlashga harakat qilardi va buni uddalardi. Bu uning xarakterida bor edi.

17-18 yosh paytida fabrikada ishlagan. O‘sha paytlarda ham saharlab fabrikaga hammadan birinchi borardi. “Men yaxshi ishlashim, birinchi bo‘lishim kerak”, derdi. O‘shanda uning nomzodi deputatlikka qo‘yiladigan bo‘lgan. Ammo Yulduzning yoshi yetmagan. Yoshi kattaroq bo‘lganida, deputatlik maqomiga erishardi.

Fabrikada ishlagan vaqtlarida ham sanʼat shaydosi edi, qo‘shiqlar aytib turardi. Avvaliga dadam sanʼatkor bo‘lishi va Toshkentda o‘qishiga qarshi bo‘lgan. Oxiri dadam rahmatli rozi bo‘lib, Toshkentga jo‘natgan va shundan keyin ko‘karib, el mehnatini qilib kelmoqda. 12-14 yoshida “Hammalaringiz hali ko‘rasizlar, men shunday Yulduz bo‘laman”, derdi va maqsadiga erishdi.

Gavhar Rahimova sabab Toshkentga kelganmi?

Usmonovaning sanʼatga kirib kelishi juda qiziq kechgan. U raqs bilan shug‘ullanishni, shu bilan birga, qo‘shiq kuylashni yaxshi ko‘radi. Buni sezgan Gavhar Rahimova uni Toshkentga olib keladi.

“To‘pponcha tirab, ulush so‘rashardi”

— To‘ylarda pichoq tiragan, to‘pponcha o‘qtalgan paytlar juda ko‘p. Hatto “Xalqlar do‘stligi” sanʼat saroyida konsert beradigan kunim kelib, “Ulush berasan, bo‘lmasa otaman”, deb ham qo‘rqitishgan. Ularga “Yo‘q, bermayman”, deb bo‘lmasdi. “Xo‘p, boshlig‘ing kim, uchrashtir”, derdim. Osonlikcha taslim bo‘lmasdim. U paytda mushtumzo‘rlar juda ko‘p edi. Seni kislotaga tashlaymiz, deb qo‘rqitishlar ham bo‘lgan. Juda qoidasiz, qiyin vaqtlar edi.

 

Nechta qo‘shig‘ingiz bor?

Bu savolga xonanda quyidagicha javob bergan.

— Qo‘shiqlarimning sonini aniq bilmayman. Umrimda hech narsani sanamabman. Men bilan ijod boshlaganlarning ko‘plari o‘lib ketdi. Dinozavr bo‘lib ketdik, shekilli. Odam olg‘a yuraverishi kerak. Konsertlarimiz, qo‘shiqlarimiz sonini bizdan keyingilar sanayversin. Biz tinmay olg‘a yuraveraylik. Sanasam, joyimda qolib ketaman. Men ishimni qilaveray. Umrimda birovga bosh ko‘tarib qarashga vaqtim bo‘lmadi. Yoshligimdan izlanish, oldinga yurish, o‘rganish bilan bandman. Lekin kam bo‘lmadim”.

 

 “Yirtiq maykadagi boy…”

— Hozir ham uyda yirtiq maykalarimni rohatlanib kiyaman. Ko‘pchilik Yulduz Usmonova uyida paxmoq shippakda, po‘rim bo‘lib yuradi, deb o‘ylaydi. Unday emas. Unday yurishni o‘ziga xiyonat qilganlar qilsa kerak. Chunki men viloyatning, qishloqning va namoz o‘qiganlarning bolasiman, mehnatkashlarning bolasiman, men ham ulardek yashayman.

Ko‘ngling, niyating to‘g‘ri bo‘lsa, Alloh xohlagan joyiga, xohlagan darojotiga olib chiqib qo‘yar ekan. Bundan uyalmaslik kerak. Men shu gaplarni gapirganim bilan nima Yulduz Usmonova bo‘lmay qoldimmi, xudoga shukr, qanchalik bo‘ynimga olayotgan bo‘lsam, shuncha Alloh yuksakka olib chiqmoqda. Tamom, gap shu, o‘zligingizdan uyalmang.

Kekkayib, bugun zar chopon kiyganingda, kecha yirtiq chopon kiyganingni unutma. O‘sha ham meniki edi, bu ham meniki, kecha u yerda edim, bugun bu joydaman. Lekin yana tushib qolishim mumkin, Alloh o‘zi bilguvchi, olib boraveradi. Shunda yiqilsang ham, uyalmaysan, “ha, nima kutgandinglar, yuryapman, yiqilyapman, ishlayapman, xato qilyapman”. Inson shunaqa bo‘lishi kerak.

Oliy Majlisdagi yengsiz ko‘ylak mojorosi

Yulduz Usmonova o‘zini siyosat olamida sinab ko‘rgan kam sonli o‘zbek shou-biznesi vakillaridan biri hisoblanadi. U 1995—2000-yillarda Oliy Majlis deputati bo‘lgan. 

— Men deputatligimda Oliy Majlisga yengi yo‘q ko‘ylak kiyib borganman. Boring, yengli kiyim kiyib keling, deb zo‘rg‘a chiqarishgan. Men yengli kiyim kiymayman, deganman. Tez yengli kiyim kiyib kel, deyishgan. Men sanʼatkorman. Deputat qilib qo‘ysangiz ham, sanʼatkorman, mening o‘z qarashlarim bor. Siz oq va qora deb turgan joyingizda, men sariqni ko‘rib qolishim mumkin. Bizga erkinlik kerak. Shundagina go‘zal ijod qila olamiz, — deydi Yulduz Usmonova.

“To‘kis oilaga muhtojlik sezganman”

O‘zbekiston xalq artisti Yulduz Usmonova sozanda Ibrohim Hakimov bilan 1996-yil rasman ajrashgan. Ularning farzandi Nilufar Usmonova u paytda ancha ulg‘ayib qolgandi.

— Bolalikdan to‘kis oilaga muhtojlik sezib yashaganman. Raʼno xolam va buvim rahmatli mehribon bo‘lishsa-da, baribir farzand uchun ota-onaning o‘rni bo‘lakcha bo‘ladi. Shu boisdan balki oilaparvar ijodkor bo‘lishga, qomat yoki karyerani bahona qilmay farzandlar sonini orttirishga harakat qilgandirman. Otamning o‘z oilasi, onamning sevimli turmush o‘rtog‘i bor. Ikkisining ham qarorini hurmat qilaman. Nima bo‘lgan taqdirda ham, ular ota-onam bo‘lib qolaveradi. Men ham turmushdan ajrashganman, buning qanchalar qiyin ekanini bilaman, — degan edi Nilufar Usmonova intervyularidan birida. 

Bundan bir necha yil avval OAVda Nilufar Usmonovaning otasi Ibrohim Hakimov bilan intervyu chop etilgan edi. O‘shanda Hakimov qizi Nilufar bilan munosabatlari yaxshi ekani, doim uka-singillaridan xabar olib turishi, hatto avtomobil sovg‘a qilganini aytgan edi. Maʼlumot uchun, Nilufar Usmonova onasi Yulduz Usmonovaning familiyasi bilan ijod qilsa-da, aslida uning fuqarolik pasportida familiyasi Hakimova deb qayd etilgan.

Turkiyaga ko‘chish va iqtisodiy qiyinchiliklar

O‘zbekistondagi norasmiy “zapret”dan so‘ng Yulduz Usmonova oilasi bilan Turkiyaga ketadi. Yulduz Usmonovaning eri Mansur Agaliyev Turkiyadagi qiyinchiliklar haqida shunday xotirlaydi.

— Iqtisodiy muammolar bo‘lgan, hech balomiz qolmagan. Juda qiyin paytlar bo‘lgan. Turkiyaga borganimizda 20 kuncha mehmonxonada yashaganmiz. Keyin menejerga pul berish kerak, unga pul berish kerak, bunga pul berish kerak, xullas, pul tugadi.

Do‘konlarimdan u yerga har kuni pul borardi. Bir muammo sabab Toshkentdagi 12 ta do‘konimni bosishgan. Keyin Turkiya bozoridan Rossiyaga yana boshqa joylarga mol jo‘natib, tirikchilik qilganman. Katta qiyinchiliklardan chiqqanmiz. Juda katta summa ketgan.

Turkiyani sanʼat bilan olish juda katta masala. Yulduz Usmonovaning Turkiyada qo‘shiqlarini juda ko‘p odam bilardi. Misol uchun, “Dunyoda o‘limdan boshqasi yolg‘on” degan qo‘shiqni aytgan desak, bo‘ldi, ko‘pchilik tanirdi, lekin o‘zini ko‘rishmagan.

Avvalo, o‘zi aytgan qo‘shiqlarini turkchaga o‘zgartirib, shu bilan tanitib oldik. Turkiyada katta-katta telekanallarning hit-paradida uch oylab birinchi o‘rinda turdi. Katta-katta sanʼatkorlar Yulduz Usmonovani ko‘rib, qo‘shiqlar berishini iltimos qilishardi.

Yulduz Usmonova Turkiyada juda katta, yaxshi natijalarga chiqib, u yerda shu darajamizni saqlab, keyin chekinganmiz. Sababi u yerda shu darajasini saqlab qolishi kerak edi. Bir paytlar Yulduz Turkiya shou-biznesida bor edi emas, u bor, degan fikr bilan qaytganmiz, — deydi xonandaning turmush o‘rtog‘i Mansur Agaliyev.

“100 ming yevro jarima to‘laganman”

Yulduz Usmonova bir necha tillarni bilishi va xorijda o‘z huquqini talab qilolmagani uchun xorij tillarini o‘rgangani haqida gapirdi. 

— Tilni yaxshi bilmaganim uchun o‘zimning zararimga ishlaydigan hujjat imzolab qo‘yganman. O‘zbekistonda o‘zbek tilida gaplashishimiz kerak, lekin bu biz boshqa tillarni o‘rganmasligimiz kerak, degani emas. Men o‘shanda Gollandiyada ozgina yashab, O‘zbekistonga kelganimdan keyin menga davlat tomonidan yashashga ruxsatnoma berishgan. Menejerim u hujjatni menga keyin ko‘rsatgan. Keyin men shuncha konsertlarni tashlab kelganim uchun 100 ming yevrodan ko‘proq jarima to‘laganman. Nima demoqchiman, til bilish shart. Rus tili, ingliz tili, turk tilini bilish shart. O‘zbek tili ona tilimiz. Hozir hamma yoshlar shu to‘rtta tilni bilishlari shart. Nevaralarim bilan har zamonda inglizcha gaplashib qolaman. Ular bir nechta tilni yaxshi bilishadi, — deydi san’atkor. 

“Prodyuserning qo‘g‘irchog‘i bo‘lishni istamadim”

Yulduz Usmonova musofirlik damlari haqida gapirib, Turkiyada qiyin kunlarni boshdan kechirganini aytib o‘tdi.  

— Turk millatini yaxshi tushunish uchun tilini o‘rgandim. Ularning fikrlashini, mantig‘ini o‘rganganman. Er-xotin o‘sha yerda musofirchilikni ko‘rdik, qiyinchilik ko‘rdik. O‘zimni to‘yga urib yubormadim. Ishladim, bir-ikki so‘m topsak, albomga, ijodimga tikdim. O‘shanda O‘zbekistonga to‘ylarga kelishimni 15 ming yevro qilib qo‘yganman. Rizqimni Alloh yetkazdi. O‘zimizning to‘ylarga chet ellik xonandalardek kelib-ketardim. Turkiyada sekin-asta ijod qilib, konsert qilish payida yurdim. Turklar chipta sotib olib, xonandaning konsertiga kirmaydi. Bunaqa madaniyat o‘lib ketgan ularda. Turkiyada konsertlarni hokimiyat uyushtirib, xonandaning gonorarini prodyuserga berishadi. Men prodyuserning qo‘g‘irchog‘i bo‘lib qolishni istamadim, bu narsa menga yoqmadi.

 “Akamning o‘limi haqida eshitganman”

O‘zbekiston xalq artisti Yulduz Usmonova kasb masʼuliyati sabab katta akasi vafot etganda, to‘ylar sabab janozaga kechikib borgani haqida so‘zlab bergandi.

— Kiyinib, to‘yga chiqib ketyapman, “Akangiz vafot etdi”, degan xabar keldi. Qotib qoldim. Nima bo‘lgan taqdirda ham, ishimni tugatishim kerakligini his qilib, xizmatimni ko‘ngildagidek ado qilganman. Faqat oxirgi to‘ydagi so‘nggi qo‘shiqni aytayotganimda yig‘lab yuborganman. Ungacha muxlislarni dardimga sherik qilishni istamaganman. Janozaga biroz kechikib bo‘lsa-da, yetib borganman. Chunki bizda hozirgi baʼzi xonandalarda yo‘q kasb masʼuliyati bor. Sanʼatkor bunday vaziyatlarga hamisha tayyor bo‘lishi kerak, — deydi Yulduz Usmonova.

 Parda mojarosi aslida qanday bo‘lgandi?

Yulduz Usmonova 2022-yilning 12-mart kuni o‘tkazilgan yakkaxon konsertida texnik nosozlik sabab pardaning ko‘tarilmay qolgani va ayrim muxlislar bunga eʼtiroz bildirgach, xonanda ularga qo‘pol gapirib yuborgani haqidagi video ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘ldi.

— Voqeani bilmay turib, baho berish oson. Sanʼatkorni madaniyatsizlikda ayblashdan avval “Voqea nega bunday tus olgandi, nega xonanda qattiq asabiylashdi?” deb o‘ylab ko‘rish kerak. Jonli ijroda kuylayotgan xonandaga zaldagi notinchlik xalal beradi. Chunki butun konsert repertuarini eslab qolish osonmas. Parda ko‘tarilayotganida unga kaftdek taxta tiqilib qolgan. Sahna ishchilaridan biri yugurib saroyning eng yuqori qavatiga chiqqan. Hatto shoshilib pardani ko‘taraman deb oyog‘ini tutgich kesib yuborgan. Ammo bu holatni tomoshabinlar bilmay, bizdan ranjishdi. Yulduz opangiz ham qattiq asabiylashdi, — deydi xonandaning turmush o‘rtog‘i va konsert prodyuseri Mansur Agaliyev.

Yulduz Usmonova jurnalistning “Hamma narsasi bor Yulduz bugun nimaga muhtoj?” degan savoliga quyidagicha javob bergan.

— Yulduz mehrga muhtoj. Er-xotin bitta ishni qilamiz. Birgadek ko‘rinamiz, lekin birga emasmiz. Ba’zan kechki payt, “Kiring, ko‘rishaylik”, deb qolamiz bir-birimizga. Ikkalamiz ikki xil vaqtda uyga kelganimiz uchun yotoqxonalarimiz ham boshqa-boshqa. Ko‘rishmagan paytlarimiz ham bo‘ladi.
Hamma meni boy deb o‘ylaydi, lekin men uyimga kelgan narsani tarqatmay qo‘ymayman. Hamma narsani joy-joyiga qo‘yib, bo‘lib tashlaganman. Mendan keyin bo‘lishadigan narsa yo‘q uyimda. Taqqan soatlarimgacha bo‘lib qo‘yganman. Usti-boshlarimgacha tarqataman. Uyimda hech qanaqa ortiqcha narsa yo‘q. Chunki men bilaman, u dunyoga borganimda o‘sha narsalar mening bo‘ynimdan bo‘g‘adi, deydi Yulduz Usmonova.

Yulduz Usmonova besh nabiraning sevimli buvisi va ustamon tadbirkor hisoblanadi. Uning kiyim ishlab chiqarish sexi va tibbiy klinikasi bor. O‘zbekiston xalq artisti bir necha yildan beri tug‘ilgan kunini nishonlamaydi. U ushbu sanada umra amallarini ado etish uchun Makkayu Madinaga yo‘l oladi.