O‘zbekistonliklar Ramazon hayiti munosabati bilan ketma-ket 3 kun dam oladi. Biroq shu dam olish kunlarini ham ko‘p ko‘radigan rahbarlar yo‘q emas. Bugun ertalabdan “bo‘ldi, dam olish tugadi, hamma ishga” degan xabarlarni qabul qilib olganlar ham bo‘lsa kerak. Lekin ana shu xodimlar ham, ayni paytda xodimlarini ishga chaqirayotgan o‘sha shoshqaloq rahbarlar ham bu yo‘nalishdagi huquqlari va majburiyatlarini bilib qo‘yganlari yaxshi. Javobgarligini ham, albatta.
“Daryo” muxbiri huquqshunos Saydali Muhtoraliyevdan dam olish kunlari xodimlarni ishga jalb qilish uchun javobgarlik, agar mehnatga jalb etilsa, qay tartibda haq to‘lanishi bo‘yicha izoh oldi.
— O‘zi dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlari ishga jalb qilish mumkinmi?
— Gap shundaki, do‘stlar, umumiy qoidaga ko‘ra dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishlash taqiqlanadi. Bu haqda Mehnat kodeksining 209-moddasida aytilgan. Lekin mana shu 209-moddaning o‘zida dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida xodimlarni ishga jalb qilish mumkinligi bo‘yicha ayrim istisno holatlar ham ko‘rsatib o‘tilgan.
Shundan kelib chiqib, biz dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilish amaliyotini ikkiga ajratib olamiz: birinchisi, xodimning roziligi bilan, ikkinchisi, xodimning roziligisiz ishga jalb qilish.
Xodimning roziligi bilan ishga jalb qilish
Birinchisi. Mehnat kodeksining 209-moddasi 2-qismiga ko‘ra, agar korxona yoki tashkilotning keyinchalik normal ishlashi oldindan kutilmagan muayyan ishlarning bajarilishiga bog‘liq bo‘lsa va o‘sha ishlarni shoshilinch bajarishga zarurat tug‘ilgan taqdirda, xodimlarni dam olish kunlari va ishlanmaydigan bayram kunlari ishga jalb etish mumkin. Faqat bunday ishlarning ro‘yxati jamoa shartnomasida, agar jamoa shartnomasi bo‘lmasa, ish beruvchining kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan kelishib qabul qilgan boshqa hujjatida, agar ish beruvchi yakka tartibdagi tadbirkor bo‘lsa, xodimning mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Bunday holatlarda xodimlarni ishga jalb qilish faqatgina ularning roziliklari asosida amalga oshiriladi.
Ikkinchisi. Ishlab chiqarish uzluksiz bo‘ladigan korxona va tashkilotlar bor. Bunday tashkilotlarda muayyan ishlarni ishlanmaydigan bayram kunlarida ham amalga oshirishga yo‘l qo‘yiladi. Masalan, ishlab chiqarish texnik sharoitlarga ko‘ra to‘xtatib turish imkoni bo‘lmagan ishlarni yoki aholiga xizmat ko‘rsatish zaruratini yuzaga keltiradigan ishlarni, bundan tashqari, kechiktirib bo‘lmaydigan ta’mirlash va yuk ortish-tushirish ishlarini nazarda tutyapmiz. Bunday vaziyatlarda ham xodimlarni ularning roziligi bilan dam olish, bayram va ishlanmaydigan kunlarda ishga jalb qilish mumkin.
Uchinchisi. Hammamiz bilgan yana bir soha vakillari bor, siz va biz dam olayotgan bir vaqtda biz ularning mehnatini ko‘rib yoki eshitib turgan bo‘lamiz. Madaniy-tomosha tashkilotlari, televideniye, radioeshittirish tashkilotlari va boshqa ommaviy axborot vositalarining ijodkor xodimlarini, bundan tashqari, professional sportchilar, shuningdek, asarlarni yaratishda va (yoki) ijro etishda (namoyish etishda) ishtirok etuvchi boshqa shaxslarni nazarda tutyapman. Yuqoridagi soha vakillarini ham dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilishga yo‘l qo‘yiladi. Faqat yangi Mehnat kodeksi bo‘yicha qo‘yilgan talablar shuki, bu sohadagi dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilish Vazirlar Mahkamasi tomonidan Ijtimoiy mehnat masalalari bo‘yicha respublika uch tomonlama komissiyasi bilan kelishuvga ko‘ra ishlar, kasblar va lavozimlarning tasdiqlanadigan ro‘yxatlariga muvofiq, jamoa shartnomasida, ichki hujjatlarda, mehnat shartnomasida belgilanadigan tartibda yo‘l qo‘yiladi. Albatta, bunday holatlarda ham xodimlardan rozilik arizalari olinishi kerak.
Xodimning roziligisiz ishga jalb qilish
Biz umumiy qoidaga ko‘ra, xodimlarni dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishlatish taqiqlanishini, biroq alohida istisno holatlarda ularning roziligi bilan ishga jalb qilish mumkinligini yuqorida ko‘rib chiqdik.
Qarang, eski Mehnat kodeksida bo‘lmagan juda qiziq qoida yangi Mehnat kodeksining 210-moddasida turibdi: “dam olish kunlari va ishlanmaydigan bayram kunlari xodimning roziligisiz ishga jalb etishga yo‘l qo‘yilmaydi, bundan quyidagi hollar mustasno”. Ya’ni, Mehnat kodeksining 210-moddasi normalari masalaga yanada chuqurroq yondashmoqda, ushbu modda umumiy holatlarda dam olish va bayram kunlarida ishga jalb qilish uchun xodimning roziligi kerakligini ta’kidlagan holda, bu borada ham qo‘shimcha istisnolar borligini nazarda tutyapti. E’tibor bering, ushbu holatlarda xodimning roziligisiz ham dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilish mumkin bo‘lmoqda. Xo‘sh, bu qaysi holatlar o‘zi?
Mehnat kodeksining 210-moddasiga asosan xodimning roziligisiz dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilishga quyidagi holatlarda yo‘l qo‘yiladi:
- birinchisi — tabiiy yoki texnogen xususiyatga ega halokatlarning, ishlab chiqarishdagi avariyalarning, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning, shuningdek, yong‘inlar, toshqinlar, zilzilalar, epidemiya yoki epizootiyalarning oldini olish yoki oqibatlarini bartaraf etish hamda aholi yoxud uning bir qismining hayotiga yoki normal yashash sharoitlariga tahdid soladigan boshqa alohida hollarda bajariladigan ishlar amalga oshirilishi uchun;
- ikkinchisi — baxtsiz hodisalarning oldini olish uchun;
- uchinchisi — markazlashtirilgan issiq suv ta’minoti, sovuq suv ta’minoti va (yoki) suv chiqarish tizimlarining, gaz ta’minoti, issiqlik ta’minoti, yoritish, transport va aloqa tizimlarining normal ishlashini buzadigan kutilmagan holatlarni bartaraf etishga doir ijtimoiy jihatdan zarur ishlar amalga oshirilishi uchun;
- to‘rtinchisi — ish beruvchining mulkini nobud qilish yoki unga zarar yetkazishning oldini olish uchun.
Demak, yuqoridagi kabi alohida vaziyatlar yuzaga kelganda ish beruvchi xodimni uning roziligini olmagan holda ishga jalb qilishi mumkin. Bunday holatlarda xodim uchun dam olish va bayram kunlari ishlash majburiy tusga kiradi.
Qaysi shaxslarni ishga jalb qilishda har qanday holatda ham ularning roziligi shart?
Har qanday holatlarda ham homilador ayollarni, 14 yoshga to‘lmagan bolaning (16 yoshga to‘lmagan nogironligi bo‘lgan bolaning) ota-onasidan birini (Mehnat kodeksi396-modda), nogiron xodimlarni (428-modda) ularning roziligisiz dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishga jalb qilib bo‘lmaydi.
Nogiron xodimlar bo‘yicha esa qo‘shimcha talab bunday ishlar tibbiy-ijtimoiy ekspert komissiyasi tavsiyalarida taqiqlanmagan bo‘lishi kerak.
Mehnat kodeksining 417-moddasiga asosan 18 yoshga to‘lmagan xodimlarni dam olish va ishlanmaydigan bayram kunlarida ishlatish taqiqlangan. Madaniy-tomosha tashkilotlari, televideniye, radioeshittirish tashkilotlari va boshqa ommaviy axborot vositalarining ijodiy xodimlari, professional sportchilar, shuningdek, asarlar yaratishda va (yoki) ijro etishda (namoyish etishda) ishtirok etuvchi boshqa shaxslargina bundan mustasno. Ushbu 18 yoshga to‘lmagan xodimlar Ijtimoiy-mehnat masalalari bo‘yicha respublika uch tomonlama komissiyasi bilan kelishilgan holda Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan ishlar, kasblar, lavozimlar ro‘yxatlariga muvofiq o‘z roziliklari bilan ishga jalb qilinishi mumkin.
Izoh (0)