Ўзбекистонликлар Рамазон ҳайити муносабати билан кетма-кет 3 кун дам олади. Бироқ шу дам олиш кунларини ҳам кўп кўрадиган раҳбарлар йўқ эмас. Бугун эрталабдан “бўлди, дам олиш тугади, ҳамма ишга” деган хабарларни қабул қилиб олганлар ҳам бўлса керак. Лекин ана шу ходимлар ҳам, айни пайтда ходимларини ишга чақираётган ўша шошқалоқ раҳбарлар ҳам бу йўналишдаги ҳуқуқлари ва мажбуриятларини билиб қўйганлари яхши. Жавобгарлигини ҳам, албатта.
“Дарё” мухбири ҳуқуқшунос Сайдали Муҳторалиевдан дам олиш кунлари ходимларни ишга жалб қилиш учун жавобгарлик, агар меҳнатга жалб этилса, қай тартибда ҳақ тўланиши бўйича изоҳ олди.
— Ўзи дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунлари ишга жалб қилиш мумкинми?
— Гап шундаки, дўстлар, умумий қоидага кўра дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлаш тақиқланади. Бу ҳақда Меҳнат кодексининг 209-моддасида айтилган. Лекин мана шу 209-модданинг ўзида дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ходимларни ишга жалб қилиш мумкинлиги бўйича айрим истисно ҳолатлар ҳам кўрсатиб ўтилган.
Шундан келиб чиқиб, биз дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш амалиётини иккига ажратиб оламиз: биринчиси, ходимнинг розилиги билан, иккинчиси, ходимнинг розилигисиз ишга жалб қилиш.
Ходимнинг розилиги билан ишга жалб қилиш
Биринчиси. Меҳнат кодексининг 209-моддаси 2-қисмига кўра, агар корхона ёки ташкилотнинг кейинчалик нормал ишлаши олдиндан кутилмаган муайян ишларнинг бажарилишига боғлиқ бўлса ва ўша ишларни шошилинч бажаришга зарурат туғилган тақдирда, ходимларни дам олиш кунлари ва ишланмайдиган байрам кунлари ишга жалб этиш мумкин. Фақат бундай ишларнинг рўйхати жамоа шартномасида, агар жамоа шартномаси бўлмаса, иш берувчининг касаба уюшмаси қўмитаси билан келишиб қабул қилган бошқа ҳужжатида, агар иш берувчи якка тартибдаги тадбиркор бўлса, ходимнинг меҳнат шартномасида кўрсатилган бўлиши керак. Бундай ҳолатларда ходимларни ишга жалб қилиш фақатгина уларнинг розиликлари асосида амалга оширилади.
Иккинчиси. Ишлаб чиқариш узлуксиз бўладиган корхона ва ташкилотлар бор. Бундай ташкилотларда муайян ишларни ишланмайдиган байрам кунларида ҳам амалга оширишга йўл қўйилади. Масалан, ишлаб чиқариш техник шароитларга кўра тўхтатиб туриш имкони бўлмаган ишларни ёки аҳолига хизмат кўрсатиш заруратини юзага келтирадиган ишларни, бундан ташқари, кечиктириб бўлмайдиган таъмирлаш ва юк ортиш-тушириш ишларини назарда тутяпмиз. Бундай вазиятларда ҳам ходимларни уларнинг розилиги билан дам олиш, байрам ва ишланмайдиган кунларда ишга жалб қилиш мумкин.
Учинчиси. Ҳаммамиз билган яна бир соҳа вакиллари бор, сиз ва биз дам олаётган бир вақтда биз уларнинг меҳнатини кўриб ёки эшитиб турган бўламиз. Маданий-томоша ташкилотлари, телевидение, радиоэшиттириш ташкилотлари ва бошқа оммавий ахборот воситаларининг ижодкор ходимларини, бундан ташқари, профессионал спортчилар, шунингдек, асарларни яратишда ва (ёки) ижро этишда (намойиш этишда) иштирок этувчи бошқа шахсларни назарда тутяпман. Юқоридаги соҳа вакилларини ҳам дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилишга йўл қўйилади. Фақат янги Меҳнат кодекси бўйича қўйилган талаблар шуки, бу соҳадаги дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишувга кўра ишлар, касблар ва лавозимларнинг тасдиқланадиган рўйхатларига мувофиқ, жамоа шартномасида, ички ҳужжатларда, меҳнат шартномасида белгиланадиган тартибда йўл қўйилади. Албатта, бундай ҳолатларда ҳам ходимлардан розилик аризалари олиниши керак.
Ходимнинг розилигисиз ишга жалб қилиш
Биз умумий қоидага кўра, ходимларни дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлатиш тақиқланишини, бироқ алоҳида истисно ҳолатларда уларнинг розилиги билан ишга жалб қилиш мумкинлигини юқорида кўриб чиқдик.
Қаранг, эски Меҳнат кодексида бўлмаган жуда қизиқ қоида янги Меҳнат кодексининг 210-моддасида турибди: “дам олиш кунлари ва ишланмайдиган байрам кунлари ходимнинг розилигисиз ишга жалб этишга йўл қўйилмайди, бундан қуйидаги ҳоллар мустасно”. Яъни, Меҳнат кодексининг 210-моддаси нормалари масалага янада чуқурроқ ёндашмоқда, ушбу модда умумий ҳолатларда дам олиш ва байрам кунларида ишга жалб қилиш учун ходимнинг розилиги кераклигини таъкидлаган ҳолда, бу борада ҳам қўшимча истиснолар борлигини назарда тутяпти. Эътибор беринг, ушбу ҳолатларда ходимнинг розилигисиз ҳам дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш мумкин бўлмоқда. Хўш, бу қайси ҳолатлар ўзи?
Меҳнат кодексининг 210-моддасига асосан ходимнинг розилигисиз дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилишга қуйидаги ҳолатларда йўл қўйилади:
- биринчиси — табиий ёки техноген хусусиятга эга ҳалокатларнинг, ишлаб чиқаришдаги аварияларнинг, ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларнинг, шунингдек, ёнғинлар, тошқинлар, зилзилалар, эпидемия ёки эпизоотияларнинг олдини олиш ёки оқибатларини бартараф этиш ҳамда аҳоли ёхуд унинг бир қисмининг ҳаётига ёки нормал яшаш шароитларига таҳдид соладиган бошқа алоҳида ҳолларда бажариладиган ишлар амалга оширилиши учун;
- иккинчиси — бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш учун;
- учинчиси — марказлаштирилган иссиқ сув таъминоти, совуқ сув таъминоти ва (ёки) сув чиқариш тизимларининг, газ таъминоти, иссиқлик таъминоти, ёритиш, транспорт ва алоқа тизимларининг нормал ишлашини бузадиган кутилмаган ҳолатларни бартараф этишга доир ижтимоий жиҳатдан зарур ишлар амалга оширилиши учун;
- тўртинчиси — иш берувчининг мулкини нобуд қилиш ёки унга зарар етказишнинг олдини олиш учун.
Демак, юқоридаги каби алоҳида вазиятлар юзага келганда иш берувчи ходимни унинг розилигини олмаган ҳолда ишга жалб қилиши мумкин. Бундай ҳолатларда ходим учун дам олиш ва байрам кунлари ишлаш мажбурий тусга киради.
Қайси шахсларни ишга жалб қилишда ҳар қандай ҳолатда ҳам уларнинг розилиги шарт?
Ҳар қандай ҳолатларда ҳам ҳомиладор аёлларни, 14 ёшга тўлмаган боланинг (16 ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боланинг) ота-онасидан бирини (Меҳнат кодекси396-модда), ногирон ходимларни (428-модда) уларнинг розилигисиз дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиб бўлмайди.
Ногирон ходимлар бўйича эса қўшимча талаб бундай ишлар тиббий-ижтимоий эксперт комиссияси тавсияларида тақиқланмаган бўлиши керак.
Меҳнат кодексининг 417-моддасига асосан 18 ёшга тўлмаган ходимларни дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлатиш тақиқланган. Маданий-томоша ташкилотлари, телевидение, радиоэшиттириш ташкилотлари ва бошқа оммавий ахборот воситаларининг ижодий ходимлари, профессионал спортчилар, шунингдек, асарлар яратишда ва (ёки) ижро этишда (намойиш этишда) иштирок этувчи бошқа шахсларгина бундан мустасно. Ушбу 18 ёшга тўлмаган ходимлар Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишилган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланадиган ишлар, касблар, лавозимлар рўйхатларига мувофиқ ўз розиликлари билан ишга жалб қилиниши мумкин.
Изоҳ (0)