Bugungi kunda Qirg‘izistonning asosiy kreditori Xitoyning Eksim banki hisoblanadi. Undan 1,7 milliard dollardan ortiq qarzi bor. Qolaversa, respublika rahbari Almazbek Atambayev prezident bo‘lgan davrida tegishli bankdan umumiy qarzning 90 foizi olingan.
Qachondan qarz olish boshlangan?
Qirg‘iziston Eksim bankdan birinchi kreditni 1992-yilda olgan. Bu miqdor bugungi me’yorlar bo‘yicha kichik — taxminan 5 million dollardan iborat.
Respublika qarzlarini muntazam ravishda to‘lab borgan va 2000-yilga kelib yangi qarz olish uchun eskisini qoplagan.
O‘sha paytda summa kichik bo‘lib, tashvish tug‘dirmagan. Biroq Xitoydan qarz olish 2008-yildan boshlab keskin o‘sishni boshlagan. O‘shanda Qirg‘iziston bir yilda 38 million dollar olgan va bu faqat boshlanishi edi. Shundan so‘ng ko‘proq kredit olish, qarzlar esa keskin o‘sishni boshlagan.
Eksim bankning kreditlash shartlari juda qattiq. Shuning uchun prezidentlar Asqar Akayev va Qurmanbek Bakiyev undan pul olishga shoshilmagan.
Kreditlar nima maqsadda olingan?
Xitoy Eksport-import banki mablag‘lari hisobidan Qirg‘izistonda 2 milliard 87,6 million dollarlik to‘qqizta loyiha amalga oshirildi yoki amalga oshirilmoqda. Bu, asosan, yo‘llarni qayta tiklash, elektr tarmoqlarini qurish, Bishkek issiqlik elektr stansiyasini modernizatsiya qilishdir.
Eng ko‘p kreditlar Almazbek Atambayev prezidentligi davrida olingan —1,5 milliard dollardan ko‘proq (Xitoy oldidagi umumiy qarzning 90 foizi). Agar 2010-yil oxirida Xitoydan qarz bor-yo‘g‘i 150,9 million dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2017-yilda bu allaqachon 1 milliard 708 million dollarni tashkil qilgan.
Eng qimmat loyiha shimoldan janubga muqobil yo‘lni qayta tiklash bo‘ldi. Buning uchun dastlab 399,9 million dollar ajratilgan. Keyinchalik loyiha uchun konsessiya va imtiyozli kredit shartnomalari tuzilgan. Natijada birgina mazkur loyiha uchun ajratilgan kreditlarning umumiy hajmi 698,6 million dollarga yetgan.
Yana ikkita loyiha bor, ular ham juda qimmatga tushgan. Bu “Datka—Kemin” elektr uzatish liniyasi qurilishi va Bishkek issiqlik elektr stansiyasini modernizatsiya qilishdir. Ularga jami 775,8 million dollar sarflangan.
Jinoiy ishlar va yuqori to‘lovlar
Xitoy mablag‘lari hisobidan qurilgan eng qimmat loyihalar ham eng shov-shuvli bo‘ldi. Issiqlik elektr stansiyasini modernizatsiya qilish bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘atilib, davlatga 5,4 milliard so‘m zarar yetkazish ayblovlari bilan yakunlandi. Almazbek Atambayevning o‘zi ham, prezidentlik davridagi deyarli barcha amaldorlar ham Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasining tergov izolyatorida o‘tirdi.
“Datka—Kemin” elektr tarmog‘i va muqobil shimoliy-janubiy yo‘l qurilishini o‘rganish bo‘yicha vaqti-vaqti bilan qo‘ng‘iroqlar bo‘lmoqda.
Ammo Qirg‘izistondagi mojarolar va o‘zaro qarama-qarshiliklar Xitoy Eksim bankini unchalik qiziqtirmaydi. Uning uchun muhim bo‘lgan narsa — majburiyatlarni qat’iy bajarish. Endi rasmiylar XXRdan qarz olishga shoshilmayapti.
Ammo bu boshqa kreditlar olinmasligini anglatmaydi. Qirg‘iziston Xitoy kompaniyalari bilan yoqilg‘i-energetika sohasida 20 ga yaqin shartnoma imzolagan. Bu Qirg‘izistonning Xitoy oldidagi qarz majburiyatlariga yana bir necha o‘nlab, hatto yuzlab millionlarni qo‘shishi mumkin.
Izoh (0)