Бугунги кунда Қирғизистоннинг асосий кредитори Хитойнинг Эксим банки ҳисобланади. Ундан 1,7 миллиард доллардан ортиқ қарзи бор. Қолаверса, республика раҳбари Алмазбек Атамбаев президент бўлган даврида тегишли банкдан умумий қарзнинг 90 фоизи олинган.
Қачондан қарз олиш бошланган?
Қирғизистон Эксим банкдан биринчи кредитни 1992 йилда олган. Бу миқдор бугунги меъёрлар бўйича кичик — тахминан 5 миллион доллардан иборат.
Республика қарзларини мунтазам равишда тўлаб борган ва 2000 йилга келиб янги қарз олиш учун эскисини қоплаган.
Ўша пайтда сумма кичик бўлиб, ташвиш туғдирмаган. Бироқ Хитойдан қарз олиш 2008 йилдан бошлаб кескин ўсишни бошлаган. Ўшанда Қирғизистон бир йилда 38 миллион доллар олган ва бу фақат бошланиши эди. Шундан сўнг кўпроқ кредит олиш, қарзлар эса кескин ўсишни бошлаган.
Эксим банкнинг кредитлаш шартлари жуда қаттиқ. Шунинг учун президентлар Асқар Акаев ва Қурманбек Бакиев ундан пул олишга шошилмаган.
Кредитлар нима мақсадда олинган?
Хитой Экспорт-импорт банки маблағлари ҳисобидан Қирғизистонда 2 миллиард 87,6 миллион долларлик тўққизта лойиҳа амалга оширилди ёки амалга оширилмоқда. Бу, асосан, йўлларни қайта тиклаш, электр тармоқларини қуриш, Бишкек иссиқлик электр станциясини модернизация қилишдир.
Энг кўп кредитлар Алмазбек Атамбаев президентлиги даврида олинган —1,5 миллиард доллардан кўпроқ (Хитой олдидаги умумий қарзнинг 90 фоизи). Агар 2010 йил охирида Хитойдан қарз бор-йўғи 150,9 миллион долларни ташкил этган бўлса, 2017 йилда бу аллақачон 1 миллиард 708 миллион долларни ташкил қилган.
Энг қиммат лойиҳа шимолдан жанубга муқобил йўлни қайта тиклаш бўлди. Бунинг учун дастлаб 399,9 миллион доллар ажратилган. Кейинчалик лойиҳа учун консессия ва имтиёзли кредит шартномалари тузилган. Натижада биргина мазкур лойиҳа учун ажратилган кредитларнинг умумий ҳажми 698,6 миллион долларга етган.
Яна иккита лойиҳа бор, улар ҳам жуда қимматга тушган. Бу “Датка—Кемин” электр узатиш линияси қурилиши ва Бишкек иссиқлик электр станциясини модернизация қилишдир. Уларга жами 775,8 миллион доллар сарфланган.
Жиноий ишлар ва юқори тўловлар
Хитой маблағлари ҳисобидан қурилган энг қиммат лойиҳалар ҳам энг шов-шувли бўлди. Иссиқлик электр станциясини модернизация қилиш бўйича жиноий иш қўзғатилиб, давлатга 5,4 миллиард сўм зарар етказиш айбловлари билан якунланди. Алмазбек Атамбаевнинг ўзи ҳам, президентлик давридаги деярли барча амалдорлар ҳам Миллий хавфсизлик давлат қўмитасининг тергов изоляторида ўтирди.
“Датка—Кемин” электр тармоғи ва муқобил шимолий-жанубий йўл қурилишини ўрганиш бўйича вақти-вақти билан қўнғироқлар бўлмоқда.
Аммо Қирғизистондаги можаролар ва ўзаро қарама-қаршиликлар Хитой Эксим банкини унчалик қизиқтирмайди. Унинг учун муҳим бўлган нарса — мажбуриятларни қатъий бажариш. Энди расмийлар ХХРдан қарз олишга шошилмаяпти.
Аммо бу бошқа кредитлар олинмаслигини англатмайди. Қирғизистон Хитой компаниялари билан ёқилғи-энергетика соҳасида 20 га яқин шартнома имзолаган. Бу Қирғизистоннинг Хитой олдидаги қарз мажбуриятларига яна бир неча ўнлаб, ҳатто юзлаб миллионларни қўшиши мумкин.
Изоҳ (0)