“Dializ — biz uchun hayot manbai”. Buyrak yetishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarning hikoyalari

Prezident Shavkat Mirziyoyev o‘z chiqishlaridan birida oldinlari buyrak yetishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlar gemodializ olishda ko‘plab muammolarga duch kelganligini eslab o‘tdi:

“Bundan olti-yetti yil oldin, afsuski, o‘n minglab bemorlar gemodializ, onko-gematologiya yordamidan foydalanish uchun kunlab, oylab navbat kutganlari, qanchasi bu xizmatlarga yetib bora olmagani achchiq haqiqat”, — deya ta’kidladi davlat rahbari.

“Daryo” nashri bilan suhbatda Nephroplus gemodializ markazi shifokori Maxsetbay Matchanov ham bemorlarning soni yildan yilga ko‘payib borganligi, dializ apparatlar yetishmaganligi sabablar dializ muolajasi xalqaro standartlarga muvofiq tashkil etilmaganligini qayd etgan edi.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2018 va 2021-yildagi tegishli qarorlari bilan aholiga gemodializ yordamini ko‘rsatish bo‘yicha kerakli chora-tadbirlar ko‘rildi. 2016-yilda gemodializ markazlari soni 29 tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirga kelib ularning soni 60 dan oshgan. Gemodializ uskunalari 240 tadan 690 taga yetkazildi.

Aholi salomatligini ta’minlash maqsadida prezident topshirig‘iga asosan O‘zbekistonning 4 ta hududida (Urganch, Nukus, Toshkent shaharlari va Xorazm viloyatidagi Bog‘ot tumani) davlat xususiy sherikchiligi asosida dializ markazlari qurilishi belgilandi. 2020-yil dekabr oyida Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan o‘tkazilgan xalqaro tenderda Hindistonning Nephroplus kompaniyasi g‘olib bo‘lgandi. Loyiha Xalqaro moliya korporatsiyasi bilan birgalikda ishlab chiqilgan va Osiyo taraqqiyot bankidan (OTB) moliyaviy ko‘mak olgan.

"Daryo" nashri muxbiri ushbu klinikalarda davolanayotgan bemorlar bilan suhbatlashib, dializ protsedurasini olayotgan buyrak yetishmovchiligi bemorlarining hikoyalarini tingladi.

“Dializ markazlari bo‘lmagan paytida, bunday kasallik sababli vafot etganlarning soni ko‘p bo‘lardi. Endilikda sun’iy buyrak vazifasini bajaradigan ushbu qurilmalar ko‘pchilikning hayotini saqlab qolmoqda. Chunki ular tanamizdan suvni, zaharni chiqarib tashlaydi”, - deydi 60 yoshli Ahmed Matqurbonov.

Xorazm viloyatining Shovot tumanida istiqomat qiluvchi ushbu bemor Urganch shahridagi dializ markaziga qatnaydi. Buyrak yetishmovchiligi sabab 2 yildan beri dializ olib keladi.

“Oldinlari dializni Respublika urologiya markazida olardik, ba’zida dializ olish uchun hattoki Toshkentga ham borib kelardik. O‘shanda bemorlar ko‘pligi uchun dializ apparatlari yetishmasdi. Hozir esa viloyatimizda ikkita 30 koykalik dializ markazlari bor”, — deydi u.

Ahmed Matqurbonovning aytishicha, u har safar dializ olish uchun 45 km masofani bosib o‘tadi. “Boshqa uzoq tumanlardan ham qatnaydigan bemorlar bor, bizlarni birga olib ketishadi”.

Surunkali nefritning yashirin formasi bilan og‘rigan nukuslik Gulsara Tagayevaning (59 yoshda) ikkala buyragi ham ishlamaydi, shu sababli bir yildan beri dializ olib kelmoqda. Uning aytishicha, Nukusdagi dializ markaziga ham Qoraqalpog‘istondagi uzoq hududlardan, Xo‘jayli, Chimboy tumanlaridan ham bemorlar kelishadi, chunki u yerlarda dializ yo‘q.

“Oldinlari dializ markazlari bo‘lmagan vaqtda dializ olish uchun ertalabdan borib navbat olishimiz kerak bo‘lardi, soatlab navbat kutilardi. Hozir esa hammaga yetarlicha koykalar bor, dializ jadvallari tashkil etilgan”, – deb eslaydi oldingi holatni nukuslik bemor.

2013-yildan beri buyrak yetishmovchiligi bilan kurashadigan 42 yoshlik Dana Isayevaning ushbu kasallik sababli 3 marotaba homilasi nobud bo‘lgan. U avvallari 3 ta taksini almashtirib, Xonqa tumanidan Urganch shahrigacha borib kelganligini aytadi. Unga yaqinroq bo‘lgan Bog‘ot tumanida ham dializ markazi ochilgach, Dana Isayeva endilikda u yerga qatnamoqda.

“Dializ olishdan oldin 8 marotaba Hindistonga borib, davolanib kelganman. Dori bilan yurganimda, shishib ketdim hamda qornim va o‘pkamda suv yig‘ilib qoldi. O‘pkamning bir tomonini ochishganda esa 100 kg dan 50 kg gacha ozib ketdim. Ahvolim o‘ladigan darajaga yetgandek edi, hattoki hamma mendan rozilik olishni boshladi”.

Avvallari dializ apparatlari yetishmovchiligi sababli bitta dializ muolajasi faqat 2 yoki 3 soat davom etardi. Lekin xalqaro standartlarga muvofiq buyrak yetishmovchiligi bemorlari haftasiga 3 marotaba 4 soatlik dializ muolajasini olishlari kerak. Yangi dializ markazlaridagi bemorlarning aytishicha, endilikda ular aynan xalqaro standartlarga muvofiq 4 soat dializ olishmoqda.

Xususan, shovotlik Ahmed Matqurbonov oldinlari ahvoli og‘irlashgan paytda, yonida ikkita odamsiz yura olmaganligini, yotib-turishi, ovqatlanishi og‘ir kechganligini ta’kidlaydi. “Dializ olishni boshlaganimdan beri ishtaham ancha yaxshilandi, o‘zimni yana sog‘lom his qilishni boshladim. Bu yerda bizga juda yaxshi g‘amxo‘rlik qilishyapti”, — deydi u.

Nukuslik Gulsara Tagayeva esa dializ olishga birdaniga ko‘nmaganligini qayd etdi: “Dializ olishdan oldin kuchsiz va holsiz edim, ishtaham yo‘qolgan edi. Bir oy to‘shakka mixlanib yotdim, o‘zim yaxshi bo‘lib ketaman, deb o‘ylardim. Oxiri dializ olishga rozi bo‘ldim. Hozir ahvolim oldingidan ancha yaxshi”.

Xonqalik bemor Dana Isayevaning ta’kidlashicha 2 yoki 3 soat dializ olgan paytlari qon bosimi 200 dan oshib ketgan holatlari ham bo‘lgan. “Dializni to‘liq standartlar bo‘yicha olishni boshlaganimdan keyin, kundalik hayotga qaytdim, deya olaman: to‘ylarga boraman, hattoki bankalar ham yopaman, xullas o‘zimni yana yaxshi his qilishni boshladim. Meni ko‘rgan odam 1-guruh nogironi deb ham o‘ylamasa kerak. Qizim o‘qishda bo‘lgan paytda nabiramga ham borib qarayman”.

“Oldin biz dializ oladigan joyda hamma narsa pullik edi, yangi dializ markazlarida esa hammasi bepul, har bir bemorga bittadan hamshira biriktirilgan, diyetamizga ham alohida e’tibor berib, nima yeyish mumkinligi va nima mumkin emasligi bo‘yicha yo‘riqnomalar berishadi”, — deydi Dana Isayeva. Shovotlik Ahmed Matqurbonov ham muolajalar uchun kerakli dori-darmonlar markazlarda bepul berilayotganligiga alohida to‘xtaldi. 

“Xuddi suv hayot manbai bo‘lgani kabi biz uchun dializ hayot manbai, bu xuddi bir mo‘jiza kabi narsa. Chunki odamlarning umri uzoqroq bo‘lishiga xizmat qilyapti”, — deydi Ahmed Matqurbonov.

“Dializ 4 soat davom etadigan protsedura. Qiynalsam ham, lekin yashash uchun chidashim kerak, deb o‘zimni-o‘zim ruhan tayyorlayman, hayotim shunga bog‘liq bo‘lib turibdi. Yaqinlarim yordam berishadi. Bunday holatda kimningdir qo‘llab-quvvatlashi vaziyatni ancha osonlashtiradi, qo‘shimcha ishonch beradi. Dializ bo‘lmaganda qattiq qiynalardik”, — deydi Gulsara Tagayeva.

“Shu dializ borki, men tirik yuribman. Qo‘rqmasdan suv ichaman, ovqat yeyman, chunki ertaga organizmimni dializ apparati tozalashini bilaman. Dializ olib tinch hayot kechiramiz, busiz bizga hayot yo‘q. Dializ jarayonida qiyinchiliklar bor, lekin u tugagach o‘zimga ishonch bilan hayot uchun yana kurashni davom ettiraman. O‘zim ancha og‘ir ahvoldan chiqib ketganim sababli, ruhiyati tushib ketgan yangi kasallarni ko‘rsam, ularning ko‘nglini ko‘tarishga harakat qilaman”, — deya ta’kidlaydi Dana Isayeva.