Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishning mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri tahlil qilindi. Bu haqda Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti xabar berdi.
Bunda JSTga 1990-yildan keyin a’zo bo‘lgan 15 ta rivojlanayotgan mamlakatlar — Albaniya, Bahrayn, Bangladesh, Kamerun, Gruziya, Gonduras, Iordaniya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Nepal, Rossiya, Shri Lanka, Turkiya va Vanuatuning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar o‘rganildi.
Ular — eksport o‘sishi, import o‘sishi, YIM o‘sishi, aholi jon boshiga YIM o‘sishi, inflyatsiya darajasi, ishsizlik darajasi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyaning (TTXI) YIMdagi ulushi va qayta ishlash sanoatining YIMdagi ulushi.
Dastlabki tahlil natijalariga ko‘ra, yuqoridagi ko‘rsatkichlar kesimida a’zolikdan oldingi 5 yillik va a’zo bo‘lgandan keyingi 10 yillik muddat o‘rtachalari solishtirilganda 15 ta mamlakatdan 12 tasida eksport va 10 tasida YIM ko‘rsatkichi o‘sish sur’ati tezlashishi kuzatilgani aniqlandi.
Ularning 12 tasida inflyatsiya sekinlashgan va 10 tasida TXXI ko‘lami oshgan. Jumladan, Bangladesh, Gonduras, Turkiya va Kamerunda ko‘pchilik yo‘nalishlar bo‘yicha ijobiy natija kuzatilgan.
Shu bilan birga, salbiy tendensiya hisoblangan ishsizlik darajasidagi o‘sish 15 ta davlatdan 10 tasida yuz bergan. Masalan, Bangladeshda ishsizlik 2,3 foizdan 3,5 foizga, Gonduras 3,4 foizdan 4,4 foizga, Qirg‘izistonda 6,8 foizdan 8,7 foizga oshgan.
Bundan tashqati, bu mamlakatlarning 2 tasida qayta ishlash sanoatining YIMdagi ulushi oshgan bo‘lsa, 6 tasida kamaygan.
Shuningdek, tashkilotga a’zo bo‘lgan Qozog‘iston, Turkiya va Gruziyaning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar JSTga a’zo bo‘lmagan turdosh mamlakatlardagi o‘zgarishlar bilan qiyoslandi.
Bunda fanda mashhur bo‘lgan Difference in Differences (farqlar orasidagi farq) usulidan foydalanildi. Ya’ni endi yuqoridagi JSTga a’zo bo‘lishdan oldin va keyingi farqlar olinib, JSTga a’zo bo‘lmagan turdosh mamlakatlar uchun aynan shu davrdagi o‘zgarishlar bilan solishtirildi.
Natijalarga ko‘ra, sezilarli ijobiy o‘zgarish faqat eksport va import ko‘rsatkichlarida kuzatilgan. Qolgan ko‘rsatkichlardagi o‘zgarishlar a’zo bo‘lmagan boshqa turdosh mamlakatlardagi o‘zgarishlardan farq qilmadi.
Masalan, Qozog‘iston JSTga a’zo bo‘lgandan keyin ishsizlik darajasi 5,3 foizdan 4,9 foizga pasaygan. Turdosh mamlakat sifatida olingan Ozarbayjonda ham aynan shu davrda 5,2 foizdan 4,9 foizga kamaygan, O‘zbekistonda esa sezilarsiz 5 foizdan 5,6 foizga oshgan.
Turkiyada inflyatsiya darajasi 73,5 foizdan 59 foizga tushgan, unga turdosh mamlakat sifatida olingan Eronda ham 21 foizdan 20,5 foizga va Jazoirda ham 25 foizdan 7,6 foizga pasaygan. Ya’ni JSTga a’zo bo‘lgan va bo‘lmagan ba’zi davlatlarda bir xil ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda.
Yuqoridagilarni inobatda olgan holda quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish taklif qilinadi:
O‘zbekistonning nisbiy ustunliklaridan kelib chiqqan holda tashqi dunyo bilan erkin raqobatlasha oladigan (davlatning to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘magisiz) ishlab chiqarish sohalarini tanlab olish va ularni uzoq muddatli rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish lozim.
Masalan, muvaffaqiyatga erishgan Sharqiy Osiyo davlatlari sanoat siyosatining juda xilma-xil vositalaridan foydalanganlar: pilot rejalashtirish agentliklari (Koreyada EPB), muayyan funksiyalarni bajarish uchun davlat institutlari (Koreyada KAIST), kichik firmalar uchun davlat sektori maslahat agentliklari (Tayvanda ITB), xususiy sektor assotsiatsiyalari bilan doimiy muloqotni davom ettirish uchun muloqot forumlari, maxsus moliya institutlari (Yaponiyada JDB) tashkil etilgan.
Uzoq muddatli samarali gorizontal sanoat siyosati strategiyasini shakllantirish talab etiladi.
Masalan, Yevropa ittifoqi o‘z sanoat siyosatining asosiy tamoyillarini belgilab qo‘ygan. Germaniya Iqtisodiy ishlar va energiya federativ vazirligi taqdim etgan Sanoat siyosati strategiyasida sanoat raqobatbardoshligini oshirish maqsadida 3 ta yo‘nalish bo‘yicha ishlar ko‘lami belgilab berilgan.
Korxonalarning tashqi raqobatga bardoshlilik ko‘rsatkichi bo‘yicha o‘z-o‘zini doimiy monitoring qilib borishiga turtki beruvchi mexanizmlarni qo‘llash joiz.
Masalan, amaliyotda raqobat yengil, o‘rta va keskin kuchayishi ssenariysi doirasida marketing va ishlab chiqarish zanjirlarini takomillashtirish, iste’molchi sodiqligini (consumer loyalty) ushlab turish strategiyalarini keng qo‘llash.
Avvalroq Jenevada O‘zbekistonning JSTga aʼzo bo‘lish masalasi ko‘rib chiqilayotgani haqida xabar berilgandi.
Izoh (0)