O‘zbekiston konstitutsiyasiga kiritilayotgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar orasida 31-modda ham juda ahamiyatli. Boisi endilikda fuqarolarning shaxsiy maʼlumotlari, yozishmalari va biometrik maʼlumotlarini saqlash va tarqatilishida tashqi taʼsirlardan himoya zarurati yuzaga keldi. Mazkur daxlsizlik huquqlari konstitutsiyaga kiritilmoqda va shaxsiy, oilaviy sir va maʼlumotlar noqonuniy to‘planishi va tarqalib ketishi cheklanmoqda.
31-modda.
Har bir inson shaxsiy hayotining daxlsizligi, shaxsiy va oilaviy sirga ega bo‘lish, o‘z shaʼni va qadr-qimmatini himoya qilish huquqiga ega.
Har kim yozishmalari, telefon orqali so‘zlashuvlari, pochta, elektron xabarlari hamda boshqa xabarlari sir saqlanishi huquqiga ega. Ushbu huquqning cheklanishiga faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladi.
Har kim o‘z shaxsiga doir maʼlumotlarni himoya qilish, shuningdek, noto‘g‘ri maʼlumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmay qolgan maʼlumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ega.
Har kim uy-joy daxlsizligi huquqiga ega.
Hech kim uy-joyga unda yashovchi shaxslarning xohishiga qarshi kirishi mumkin emas. Uy-joyga kirishga, shuningdek, unda olib qo‘yishni va ko‘zdan kechirishni o‘tkazishga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi. Uy-joyda tintuv o‘tkazishga faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladi.
Xo‘sh, nima uchun tintuv o‘tkazish va telefon so‘zlashuvini eshitishga sanksiya berish vakolati prokurordan sudga o‘tkazilmoqda? Buning ahamiyati nimada? Bu kabi savollarga Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati Zafar Xudoyberdiyev “Daryo” nashriga bergan intervyusida javob berdi.
“Xavotirsiz hayot kechirish mustahkamlab qo‘yilmoqda”
Konstitutsiyani davlat bilan inson o‘rtasidagi shartnoma deyish mumkin. Maʼlumki, har qanday shartnomada taraflarning huquqlari va majburiyatlari belgilanadi. Agar yangilanayotgan Konstitutsiyada davlatning majburiyatlari uch martaga ortayotgan bo‘lsa, insonning huquq va erkinliklari uch yarim baravarga ortmoqda. Shu nuqtayi nazardan yangilanayotgan Konstitutsiya chinakam inson qadrini ulug‘laydigan bosh hujjatga aylanmoqda, desak yanglishmaymiz.
Jumladan, unda insonning shaxsiy hayoti muqaddas tushunchaga aylanmoqda. Birgina 31-moddaga eʼtibor qaratsak, unda har bir fuqaro, har bir oila o‘zining shaxsiy hayoti va oilaviy sirini himoya qilish, o‘z mulkiga ega bo‘lishi va uning daxlsizligiga o‘zga shaxslarning tajovuzidan xavotirsiz hayot kechirishi mustahkamlab qo‘yilmoqda.
Keyingi yillarda telekommunikatsiya tarmoqlari va axborot texnologiyalari rivojlangani sari axborot va maʼlumotlarni uzatish, tarqatish jarayonlari osonlashdi va xalq ichida ommaviylashdi. Hozirgi kunda 30 milliondan ortiq yurtdoshlarimiz mobil aloqadan foydalanmoqdalar.
Bugun ijtimoiy tarmoq va internet saytlarida shaxsning shaxsiy va oilaviy siriga oid maʼlumotlari, ming afsuski, uning roziligisiz olinishi, tarqatilishiga guvoh bo‘lyapmiz. Natijada ko‘pchilik ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari o‘z shaxsiy hayotiga, shaxsiga oid maʼlumotlarning tarqalishiga oid huquqbuzarlikdan jabr ko‘rmoqdalar.
Bunday sharoitda fuqarolarning shaxsiy maʼlumotlari, yozishmalari va biometrik maʼlumotlarini saqlash va tarqatilishida tashqi taʼsirlardan himoya zarurati yuzaga kelmoqda. Shu nuqtayi nazardan Konstitutsiyada daxlsizlik huquqi sifatida shaxsiy, oilaviy sir va maʼlumotlarning noqonuniy to‘planishi va tarqalib ketishi cheklanmoqda.
Shuningdek, yozishmalar, telefon orqali so‘zlashuvlar, pochta, elektron xabarlar sir saqlanishi huquqi berilmoqda. Bu huquqning cheklanishiga esa faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yilishi ko‘zda tutilmoqda.
Endilikda har kim o‘z shaxsiga doir maʼlumotlarni himoya qilish, shuningdek noto‘g‘ri maʼlumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan maʼlumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ham ega bo‘lmoqda.
Yana bir muhim jihatlardan biri — hech kimning uy-joyiga unda yashovchi shaxslarning ruxsatisiz kirish mumkin emasligi ham konstitutsiyaviy norma sifatida mustahkamlanmoqdaki, uy-joyga kirishga, ko‘zdan kechirishni o‘tkazishga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi. Ayniqsa, uy-joyda tintuv o‘tkazish faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladigan bo‘lmoqda. Buni uy-joyga bo‘lgan huquq daxlsizligi deyish mumkin.
Shuni alohida taʼkidlash joizki, tintuv va telefon so‘zlashuvlarini eshitish ham sud tomonidan belgilanishi, bunga qay darajada zaruriyat borligi xolis va mustaqil sudya tomonidan baholanishi belgilanmoqda. Bir so‘z bilan aytganda, shaxsiy hayot daxlsizligi ham Konstitutsiyada mustahkamlanmoqda.
Sir emaski, bir necha yillardan buyon jamiyatimizda o‘tkir muammolardan biriga aylangan “snos” bilan bog‘liq muammo dolzarblik kasb etayotgandi. Bunga oqilona yechim sifatida hech kim sudning qarorisiz uy-joyidan mahrum etilishi mumkin emasligi hamda uy-joyidan mahrum etilgan mulkdorga uy-joyning hamda u ko‘rgan zararlarning o‘rni qonunda nazarda tutilgan hollarda oldindan hamda teng qiymatda qoplanishi taʼminlanishi ham mustahkamlanmoqda. Yangilanayotgan Konstitutsiyaning xalqimiz tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi bu boradagi muammolarga ham barham beradi. Umuman olganda, inson qadri ulug‘langan jamiyat va xalqparvar davlat deganlari shu bo‘ladi.
Zafar Xudoyberdiyev, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati,
Konstitutsiyaviy komissiya aʼzosi, iqtisodiyot fanlari doktori
Izoh (0)