Ўзбекистон конституциясига киритилаётган ўзгартириш ва қўшимчалар орасида 31-модда ҳам жуда аҳамиятли. Боиси эндиликда фуқароларнинг шахсий маълумотлари, ёзишмалари ва биометрик маълумотларини сақлаш ва тарқатилишида ташқи таъсирлардан ҳимоя зарурати юзага келди. Мазкур дахлсизлик ҳуқуқлари конституцияга киритилмоқда ва шахсий, оилавий сир ва маълумотлар ноқонуний тўпланиши ва тарқалиб кетиши чекланмоқда.
31-модда.
Ҳар бир инсон шахсий ҳаётининг дахлсизлиги, шахсий ва оилавий сирга эга бўлиш, ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга.
Ҳар ким ёзишмалари, телефон орқали сўзлашувлари, почта, электрон хабарлари ҳамда бошқа хабарлари сир сақланиши ҳуқуқига эга. Ушбу ҳуқуқнинг чекланишига фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйилади.
Ҳар ким ўз шахсига доир маълумотларни ҳимоя қилиш, шунингдек, нотўғри маълумотларнинг тузатилишини, ўзи тўғрисида қонунга хилоф йўл билан тўпланган ёки ҳуқуқий асосларга эга бўлмай қолган маълумотларнинг йўқ қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.
Ҳар ким уй-жой дахлсизлиги ҳуқуқига эга.
Ҳеч ким уй-жойга унда яшовчи шахсларнинг хоҳишига қарши кириши мумкин эмас. Уй-жойга киришга, шунингдек, унда олиб қўйишни ва кўздан кечиришни ўтказишга фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда йўл қўйилади. Уй-жойда тинтув ўтказишга фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйилади.
Хўш, нима учун тинтув ўтказиш ва телефон сўзлашувини эшитишга санкция бериш ваколати прокурордан судга ўтказилмоқда? Бунинг аҳамияти нимада? Бу каби саволларга Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Зафар Худойбердиев “Дарё” нашрига берган интервьюсида жавоб берди.
“Хавотирсиз ҳаёт кечириш мустаҳкамлаб қўйилмоқда”
Конституцияни давлат билан инсон ўртасидаги шартнома дейиш мумкин. Маълумки, ҳар қандай шартномада тарафларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари белгиланади. Агар янгиланаётган Конституцияда давлатнинг мажбуриятлари уч мартага ортаётган бўлса, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари уч ярим бараварга ортмоқда. Шу нуқтаи назардан янгиланаётган Конституция чинакам инсон қадрини улуғлайдиган бош ҳужжатга айланмоқда, десак янглишмаймиз.
Жумладан, унда инсоннинг шахсий ҳаёти муқаддас тушунчага айланмоқда. Биргина 31-моддага эътибор қарацак, унда ҳар бир фуқаро, ҳар бир оила ўзининг шахсий ҳаёти ва оилавий сирини ҳимоя қилиш, ўз мулкига эга бўлиши ва унинг дахлсизлигига ўзга шахсларнинг тажовузидан хавотирсиз ҳаёт кечириши мустаҳкамлаб қўйилмоқда.
Кейинги йилларда телекоммуникация тармоқлари ва ахборот технологиялари ривожлангани сари ахборот ва маълумотларни узатиш, тарқатиш жараёнлари осонлашди ва халқ ичида оммавийлашди. Ҳозирги кунда 30 миллиондан ортиқ юртдошларимиз мобил алоқадан фойдаланмоқдалар.
Бугун ижтимоий тармоқ ва интернет сайтларида шахснинг шахсий ва оилавий сирига оид маълумотлари, минг афсуски, унинг розилигисиз олиниши, тарқатилишига гувоҳ бўляпмиз. Натижада кўпчилик ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари ўз шахсий ҳаётига, шахсига оид маълумотларнинг тарқалишига оид ҳуқуқбузарликдан жабр кўрмоқдалар.
Бундай шароитда фуқароларнинг шахсий маълумотлари, ёзишмалари ва биометрик маълумотларини сақлаш ва тарқатилишида ташқи таъсирлардан ҳимоя зарурати юзага келмоқда. Шу нуқтаи назардан Конституцияда дахлсизлик ҳуқуқи сифатида шахсий, оилавий сир ва маълумотларнинг ноқонуний тўпланиши ва тарқалиб кетиши чекланмоқда.
Шунингдек, ёзишмалар, телефон орқали сўзлашувлар, почта, электрон хабарлар сир сақланиши ҳуқуқи берилмоқда. Бу ҳуқуқнинг чекланишига эса фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйилиши кўзда тутилмоқда.
Эндиликда ҳар ким ўз шахсига доир маълумотларни ҳимоя қилиш, шунингдек нотўғри маълумотларнинг тузатилишини, ўзи тўғрисида қонунга хилоф йўл билан тўпланган маълумотларнинг йўқ қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига ҳам эга бўлмоқда.
Яна бир муҳим жиҳатлардан бири — ҳеч кимнинг уй-жойига унда яшовчи шахсларнинг рухсатисиз кириш мумкин эмаслиги ҳам конституциявий норма сифатида мустаҳкамланмоқдаки, уй-жойга киришга, кўздан кечиришни ўтказишга фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда йўл қўйилади. Айниқса, уй-жойда тинтув ўтказиш фақат қонунга мувофиқ ва суднинг қарорига асосан йўл қўйиладиган бўлмоқда. Буни уй-жойга бўлган ҳуқуқ дахлсизлиги дейиш мумкин.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, тинтув ва телефон сўзлашувларини эшитиш ҳам суд томонидан белгиланиши, бунга қай даражада зарурият борлиги холис ва мустақил судья томонидан баҳоланиши белгиланмоқда. Бир сўз билан айтганда, шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳам Конституцияда мустаҳкамланмоқда.
Сир эмаски, бир неча йиллардан буён жамиятимизда ўткир муаммолардан бирига айланган “снос” билан боғлиқ муаммо долзарблик касб этаётганди. Бунга оқилона ечим сифатида ҳеч ким суднинг қарорисиз уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги ҳамда уй-жойидан маҳрум этилган мулкдорга уй-жойнинг ҳамда у кўрган зарарларнинг ўрни қонунда назарда тутилган ҳолларда олдиндан ҳамда тенг қийматда қопланиши таъминланиши ҳам мустаҳкамланмоқда. Янгиланаётган Конституциянинг халқимиз томонидан қўллаб-қувватланиши бу борадаги муаммоларга ҳам барҳам беради. Умуман олганда, инсон қадри улуғланган жамият ва халқпарвар давлат деганлари шу бўлади.
Зафар Худойбердиев, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати,
Конституциявий комиссия аъзоси, иқтисодиёт фанлари доктори
Изоҳ (0)