O‘zbekistonda 2008-yilga qadar qasddan odam o‘ldirgan shaxs uchun o‘lim jazosi belgilangandi. Mazkur jazo bekor qilingandan so‘ng, jinoyatchilik soni ortdimi? Yuridik fanlar bo‘yicha falsafa doktori, dotsent Farhod Primov “Daryo” nashriga bergan intervyusida mazkur savolga javob qaytardi.
Farhod Primovning ta’kidlashicha, o‘lim jazosini qo‘llash jinoyatchilikka qarshi kurashishda malakali yoki samarali yechim hisoblanmaydi.
“O‘lim jazosi bekor qilinganidan keyin jinoyatchilik soni ko‘payganmi, degan masalani tahlil qilib ko‘rdik. Bilamizki, 2008-yilgacha qasddan odam o‘ldirgan shaxs uchun o‘lim jazosi belgilangan edi. Hozir qasddan odam o‘ldirish holatlari ko‘paydimi? 2008—2021-yilgacha qasddan odam o‘ldirish va qasddan odam o‘ldirishga suiqasd qilish holatlari 2 baravar kamaygan. Ha, jazo bekor qilingandan keyin ham kamayish kuzatilgan. Yaʼni o‘lim jazosi oxirgi, malakali yoki samarali yechim hisoblanmaydi. Yana bir jihati, ko‘plab davlatlarda o‘lim jazosi belgilangan. Ammo jinoyatchilik kamayib qolgani yo‘q. Aksincha, ko‘paygan holatlar ham bo‘ladi. Masalan, baʼzi davlatlarda korrupsiya uchun o‘lim jazosi belgilangan. Lekin har yili qanchadan qancha odam mana shu jinoyatni sodir qiladi. Eng muhim masala jazoning qattiqligi emas, jazoning muqarrarligidir”, — dedi huquqshunos.
Farhod Primovning qo‘shimcha qilishicha, O‘zbekistonda jinoyatchilikning oqibati emas, balki sabablariga qarshi kurash olib borilmoqda.
“Bu insonparvar prinsip hisoblanadi. Negaki, shaxsning jinoyat sodir etishini kutib o‘tirib, holat yuz bergandan keyin javobgarlikka tortish adolatdan bo‘lmaydi. Biz shaxsni jinoyat sodir etish yo‘liga qadam qo‘ygan paytidayoq qaytarishimiz kerak. Ana shunda bizda jinoyatchilar paydo bo‘lmaydi. Shaxsning jinoyatchiga aylanishini kutib o‘tirish kerak emas. Imkon bo‘ldi deguncha profilaktika qilish lozim, yaʼni to‘g‘ri yo‘lga qaytarish zarur. Davlat hozir mana shu tizimdan boryapti”, — dedi mutaxassis.
Avvalroq huquqshunos O‘zbekistonning o‘zgarayotgan konstitutsiyasiga o‘lim jazosi man etilishiga oid norma kiritilayotgani to‘g‘ri qaror bo‘lganini aytgandi.
“O‘lim jazosi qo‘llandi deylik, lekin uning salbiy jihatlari ham bor. Suddagi xatoliklar sababli aybsiz bo‘lgan shaxslarning o‘limga hukm qilingan holatlarni ham misol qilib keltirish mumkin. Hatto bizning mamlakatimizda shunday holatlar bo‘lgan. Men bunga o‘tgan asrning o‘ttizinchi yillarini misol keltirmoqchiman. Masalan, Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon va boshqa yurtdoshlarimiz qatag‘on qurboni bo‘lgandan keyin, oqlanyapti. Buni ortga qaytarib bo‘lmaydi. Xuddi shunday 2016—2022-yillar davomida 4 ming 740 nafar shaxs oqlandi. Agar bizda o‘lim jazosi amalda bo‘lganida, ana shu oqlangan shaxslarning qanchasi o‘ldirilgan bo‘lardi — nomaʼlum. Yaʼni mana shu o‘lim jazosi baʼzan suddagi xatoliklarni to‘g‘rilab bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu jihatdan ham shaxsning hayoti har narsadan ustun hisoblanadi”, — degandi huquqshunos.
Izoh (0)