Issiqxonalar faoliyati bo‘yicha qarori qabul qilindi. Bu hujjat mavjud muammolarni bartaraf eta oladimi?

Bir qancha vaqt muqaddam mamlakatda faoliyat ko‘rsatuvchi issiqxona xo‘jaliklari rahbarlari tabiiy gaz tarmog‘ining uzilishi bilan bog‘liq muammo tufayli Prezident administratsiyasi binosiga shikoyat bilan kelishgan va shaxsan davlat rahbarining aralashuvi bilan gaz qayta ulab berilgan edi. Shundan so‘ng sohadagi boshqa muammolar ham ko‘zga tashlandi va ushbu masalalarning yechimi o‘laroq “Issiqxona xo‘jaliklari faoliyati samaradorligini oshirish yuzasidan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi prezident qarori qabul qilindi.

Qayd etish kerakki, joriy yilning 5—15-sentabr kunlari Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Bog‘dorchilik agentligi, Biznes-ombudsman va boshqa idoralar ishtirokida “shtab” tashkil qilinib, 200 dan ortiq issiqxona egalarining takliflari eshitildi.

Oshayotgan narx

Bugun O‘zbekistonda 3 142 ta (6 322 gektar) issiqxonalar mavjud. Shundan 4 300 gektari (68 foizi) yoki 1 622 tasi so‘nggi 5 yilda tashkil etilgan. Issiqxonalarning 51 foizi (2 466 ga) – tabiiy gaz, 26 foizi (1 353 ga) – ko‘mir, 23 foizi (1 326 ga) – bug‘ va muqobil manbalardan foydalanmoqda.

Eksportdagi cheklovlar va transport logistikasidagi uzilishlar sababli dunyoda oziq-ovqat narxi 20 foizga o‘sgan. Natijada aksariyat issiqxonalar biznes-rejasida 1 tonna mahsulot tannarxi o‘rtacha 600 dollar deb hisob-kitob qilingan bo‘lsa, 2020-yilda tannarx 900 dollarni va 2021-yilda 1 200 dollarni tashkil etgan;

Mahsulot tannarxida 40 foizni tashkil etadigan 1 000 m3 tabiiy gazning narxi O‘zbekistonda 90 dollar (limitdan ortiqcha iste’mol uchun 1,4 koeffitsiyent qo‘llanilganda o‘rtacha 110 dollar) bo‘lsa, ushbu ko‘rsatkich Turkmanistonda 6 dollar hamda Qozog‘istonda 76 dollardan oshmaydi.

Qarzdorlik bo‘yicha qo‘yilayotgan “inkassa” to‘lov topshiriqnomalari sababli, zarar ko‘rib ishlayotgan issiqxonalar mahsulot yetishtirish va sotishni naqd pulda amalga oshirmoqda. Natijada naqd pulda QQS bilan xarid qilingan urug‘, o‘g‘it, kimyoviy vositalar va boshqalar mahsulot tannarxining oshishiga sabab bo‘lmoqda.

To‘lanmayotgan qarzdorlik

Bugungi kunda mamlakatimizdagi 40 foiz issiqxona kredit, soliq va elektr energiyasi to‘lovlari bo‘yicha qarzdor. Olingan 8 trln so‘mlik kreditlarning 554 mlrd so‘mining muddati o‘tgan. Bundan tashqari, tabiiy gazdan – 79 mlrd so‘m, soliq to‘lovlaridan – 32,7 mlrd so‘m, elektr energiyasidan – 4,8 mlrd so‘m qarzdorlik mavjud.

Qarorda nimalar aks etgan?

Yangi qaror bilan Bog‘dorchilik va issiqxona xo‘jaligini rivojlantirish agentligi issiqxonalarga urug‘, ko‘chat, mineral o‘g‘it va boshqa moddiy resurslarni yetkazib berishga ko‘maklashadi, agronom biriktiradi mahsulotni xarid qiladi hamda eksport qiladi. Karantin va o‘simliklar himoyasi agentligi bilan birgalikda o‘simliklar himoyasini bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatilishini ta’minlaydi.

Issiqxona xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida issiqxona xo‘jaliklari va muzlatkichli omborxonalar uchun xalqaro moliya institutlari, davlat maqsadli jamg‘armalari hamda Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan ajratilgan kreditlarning qaytarish muddatlarini 7 yildan 14 yilga hamda imtiyozli davrini 3 yildan 5 yilga uzaytirish belgilanmoqda.

Shuningdek, aylanma mablag‘ uchun tijorat banklari tomonidan bir yilga (6 oylik imtiyozli davr) kreditlar ajratiladi. Bunda mazkur kreditlar Bog‘dorchilik agentligiga ajratilgan budjet ssudasi hisobidan yillik 14 foiz stavkada taqdim etiladi.

Issiqxona xo‘jaliklarida eksportbop mahsulot yetishtirishga Eksportni rag‘batlantirish agentligi hisobidan xorijiy valyutadagi bank kreditlari yillik 4 foiz (2 foiz bank marjasi) stavkada ajratiladi. Bunda, kredit ta’minoti sifatida “O‘zbekinvest” sug‘urta kompaniyasi sug‘urta polisi qabul qilinadi va sug‘urta mukofotining 75 foizi Eksportni rag‘batlantirish agentligi mablag‘lari hisobidan qoplanadi.

Ajratilgan kreditlarni qaytarish muddatlari issiqxonalarda hosil yig‘ib olish va sotish muddatlariga moslashtiriladi hamda ularni qaytarish grafiklari shu asosida tasdiqlanadi.

Issiqxona xo‘jaliklariga tabiiy gaz bo‘yicha to‘lovni o‘z vaqtida amalga oshirmaganlik uchun penya summasi joriy yilning oktabr oyidan 1 aprelgacha, istisno tariqasida, hisoblanmaydi (hozirda 27 mlrd so‘m penya hisoblangan).

Qaror bilan sanoat tipidagi zamonaviy issiqxona va logistika markazlarini tashkil etish uchun yaxlit maydonlar yagona (hududda) “lot” bilan ochiq auksion savdolariga chiqarilishi belgilanmoqda (maydon hajmini hududdan kelib chiqib, viloyat hokimlari belgilaydi).

Moliya, Energetika, Qishloq xo‘jaligi, Suv xo‘jaligi vazirliklari, viloyatlar hokimliklariga bir oy muddatda 2022—2023-yillarda issiqxonalar uchun suv va irrigatsiya tarmoqlarini tortish va elektr liniyalarini qurish dasturini tasdiqlash topshirilmoqda. Bunda 2022-yilda amalga oshirilayotgan loyihalarning manzilli ro‘yxati tasdiqlanmoqda, 2023-yil uchun ro‘yxatni Respublika ishchi guruhi shakllantiradi. Mablag‘lar kichik sanoat zonalari uchun nazarda tutilgan budjet mablag‘lari doirasida ajratiladi.

Bundan tashqari, Investitsiyalar va tashqi savdo hamda Qishloq xo‘jaligi vazirliklari bir oy muddatda yirik eksport bozorlarida xususiy sektor ishtirokida meva-sabzavotlarni saqlash, saralash va qadoqlash imkoniyatiga ega bo‘lgan savdo majmualarini tashkil etish, 2022-yil yakuniga qadar Yaponiya, Koreya Respublikasi, Yevropa mamlakatlarida yangi eksport bozorlarini ochish yuzasidan taklif kiritish yuklatilmoqda.

Shuningdek, Issiqxona xo‘jaliklari moliyaviy ahvolini sog‘lomlashtirish va rivojlantirish bo‘yicha Respublika ishchi guruhining tarkibi tasdiqlanmoqda.

Unga viloyatlar hokimliklari bilan birgalikda hududlardagi samarasiz issiqxona xo‘jaliklarini aniqlab, mazkur issiqxona xo‘jaliklarini yangi tashabbuskorlarga o‘tkazish hamda issiqxona xo‘jaliklari moliyaviy ahvolini sog‘lomlashtirish va rivojlantirish bo‘yicha takliflar kiritib borish yuklatilmoqda.