AQSHdagi kitlarni qutqarib qolgan sovet dengizchilari, MRB boshlig‘i tomonidan o‘ldirilgan Koreya prezidenti va sirli “YOGTZE ishi”. Kun xronologiyasida 26-oktabr

26-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan AQSHdagi kitlarni qutqarib qolishga hissa qo‘shgan sovet dengizchilari, Markaziy razvedka boshqarmasi boshlig‘i tomonidan o‘ldirilgan Janubiy Koreya prezidenti va sirli “YOGTZE ishi”ga oid faktlar o‘rin olgan.

AQSHda kitlarni qutqarib qolgan sovet dengizchilari

Bundan 34 yil oldin sovet dengizchilari amerikaliklar bilan birga muz qurshovida qolib ketib, og‘ir ahvolga tushib qolgan ikkita kulrang kitni qutqargan edi. Alyaska qirg‘og‘idagi operatsiya uch hafta davom etgan. Jarayonni butun dunyo kuzatgandi.

Alyaska shtatidagi Barrou burnudagi muzliklarda amalga oshirilgan “O‘pirish” nomini olgan operatsiya millatlararo muvaffaqiyatli hamkorlikning yorqin namunasiga aylangandi. Voqea 1988-yilning 7-oktabr kuni, eskimos-ovchi Roy Axmaogak tasodifan muz o‘rtasidagi suvda qamalib qolgan jonzotlarga duch kelganidan boshlangan. U kitlarni bir soatga yaqin kuzatgan: “hovuz”ga qamalgan sut emizuvchilar nafas olish uchun zo‘rg‘a imkoniyat topgan. Ular qalin muz qatlamlaridan qutilishga imkon topa olmagan. Axmaogakning ularga ichi achib, chora ko‘rmaganida ular azobda o‘lib ketgan bo‘lardi.

Erkak “Inupiak” qishlog‘idagi qo‘shnilarini yordamga chaqirgan, biroq hamkorlikdagi urinishlar ham vazifani uddalashga yordam bermagan. Axmaogakning muz yorib, yo‘l hosil qilishga urinishlari samarasiz ketgan. Shunga qaramay, kitlar e’tiborsiz qoldirilmagan. Putu, Siku va Kanik laqablarini olgan hayvonlarni qutqarish uchun mahalliy mer — Jorj Axmaogak “xuddi kitlardek o‘ylash” lozimligini aytgan.

Uchta kitning Barrou yaqinidagi tuzoqqa tushib qolishi hozirga qadar tushunarsiz. Olimlarning taxminicha, kitlar to‘dadan ajralib qolgan va oziqlanish uchun sharqqa suzgan. Ozuqa ilinjida chalg‘igan kitlar yo‘lboshchilarining Meksika tomonda suzish haqidagi signalidan bexabar qolgan. Biologlarning ma’lumotlariga ko‘ra, bu kabi vaziyatlar sabab har kuzda bir nechta kit halok bo‘ladi. Dengiz sut emizuvchilari milliy laboratoriyasi xodimi Jim Xarvi kitlarning bunday halok bo‘lishini tabiiy tanlanish deb atagan va biologik nuqtai nazarda ularni qutqarishning ma’nisi yo‘qligini aytgan.

Tez orada suv emizuvchilar taqdiriga mahalliy biology Jeff Keroll e’tibor qaratgan. U kitlarning mustaqil qutulishiga umid bildirgan, ammo aksiga olib havo harorati oktabr uchun rekord darajada tushib ketgan. Sovuq sabab muz ustidagi yoriq ham yopilib qolishi va kitlar cho‘kib ketishi mumkin edi. O‘shandan Keroll “trevoga” ko‘tarib, ko‘proq odamlarni jalb etish uchun bor imkoniyatini ishga solgan.

Boforta dengizidagi vaziyat jurnalistlarni qiziqtirib qo‘ygan. Tabiat tuzog‘iga tushib qolgan kitlar telekanallarning doimiy qahramonlariga aylangan. “Grinpis” xodimlari zarur uskunlar yo‘qligi va hech qanday chora ko‘ra olmasliklarini aytgan. Ushbu tashkilotning voqea joyiga yetib kelgan faol Sindi Louri asirlarni kitlarning qo‘shiqlari bilan harakatlantirishga majbur qilish kerakligini aytgan. Uning fikricha, jonzotlarning o‘zi muzni yorib o‘tib, ochiq dengizga chiqa olishi mumkin bo‘lgan.

Axmaogak tomonidan kitlar aniqlanganidan to‘qqiz kun o‘tib, jonzotlarda stress alomatlari kuzatila boshlangan. Eskimos aholining kit ovlovchilari tomonidan yig‘ilish o‘tkazilgan. Bir nechta ovchi kitlar qiynalmasligi uchun ularni otib tashlash taklifini bildirgan.

Okean jonzotlarining qutqarilishi borasidagi gap-so‘zlari AQSH hukumatiga ham yetib borgan. Okean va atmosfera tadqiqotlari milliy boshqarmasi favqulodda holat joyiga olimlarni yuborgan. Qutqaruv operatsiyasiga Milliy dengiz baliqchilik xizmatidan bo‘lgan ofitser Ron Morris rahbar etib tayinlangan. Bir necha kun davomida “hovuz”ga o‘zi yurar kemani olib kelishga urinishga. Ammo bu g‘oya o‘zini oqlamagan. Portlovchi moddalardan foydalanish ham rad etilgan. Kitlarni to‘rlar yordamida vertolyot orqali ko‘chirish ham amalga oshmagan.

Mustaqil qutulish va to‘plangan odamlardan qochish ilinjida kitlar muzlarga urilaverib, shikastlangan. Suvda ularning qoni oqa boshlagan.

Jonzotlar ichida birinchi bo‘lib, eng kichikasi — to‘qqiz oylik Kanik kuchini yo‘qotgan. U big‘illab qolib, 21-oktabr kuni kislorod yetishmovchiligidan halok bo‘lgan. Faqatgina shunda AQSH Davlat departamenti shu yaqin atrofda bo‘lgan sovet kemasi — “Admiral Makarov” muzyorari va “Vladimir Arsenev” kemasini yordamga chaqirgan. Siyosiy jihatdan SSSR dengizchilarining “Grinpis” tashkiloti bilan muammolari sabab qiyin tus olgan: besh yil oldin tashkilot faollari kitlarning o‘ldirilishiga norozilik bildirib, Sibir stansiyasiga bostirib kirgan va hibsga olingandi.

Shunga qaramay, kemalar murojaatga javob qaytarib, 24-oktabr kuni belgilangan joyga yetib kelgan. Ular kun davomida muzni yorish bilan shug‘ullangan. “Butun mamlakatimiz va davlatlar kabi nafasini ichiga yutib, kitlarning qutqarilishini kuzatyapti. Biz hayvonlarni yaxshi ko‘ramiz”, — degandi sovet ofitserlaridan biri.

26-oktabr kuni muzyorar oxir-oqibat yo‘lak hosil qilgan. “O‘pirish” ishtirokchilari g‘alabani nishonlashga tayyorlangan, biroq kitlar muz bo‘laklaridan qo‘rqib, dengizga suzishni istamagan. O‘shanda ofitser Morris operatsiya joyini tark etishga tayyorlanayotgan “Vladimir Arsenev” jamoasidan hosil bo‘lgan muzaro yo‘lakni tozalab berishni so‘ragan. Natijada kitlar ochilgan kanal orqali suzib ketgan.

Diktatorga aylangan Koreya prezidenti

Bundan 43 yil oldin Janubiy Koreya prezidenti Pak Chon Xi maxsus xizmatlar agentlari tomonidan o‘ldirilgan edi. Uning 1972-yilga qadar bo‘lgan rejimini mo‘tadil avtoritar deya ta’riflash mumkin. Hokimiyatga demokratik saylovlar orqali kelgan Chon Xi to‘g‘ridan to‘g‘ri, yashirin ovoz berishga asosalngan saylov tizimini saqlab qolgan. Ko‘p partiyali tizim, parlament mavjud bo‘lgan, aholining huquqlari va liberal erkinlari bor edi.

Pak Chon Xi rejimini ko‘pchilik korrupsiyadan holi deb ataydi, ammo aslida bunday emasdi. Pakning o‘zi rostdan ham kamtarligi bilan ajralib turgan, biroq atrofidagilar, xususan, Koreya Markaziy razvedka boshqarmasi boshlig‘i Kim Chon Pxil jiddiy mojarolarga aralashib qolgandi. Britaniyalik tadqiqotchi Maykl Bringa ko‘ra, o‘sha vaqtlarda konvert berish xuddi Angliyada bir finjon chok taklif qilinganidek Koreya ish yuritish etiketiga aylangan.

1967-yilning 3-may kuni Pak hokimiyatni tanqid qilish va korrupsiyaviy ayblovlarga qurilgan saylovoldi dasturi bilan prezidentlik saylovlarida ikkinchi bor g‘alaba erishgan (51,5 foiz ovoz bilan). 1970-yillar boshiga kelib modernizatsiya muvaffaqiyatlariga qaramay, rejim legitimlik inqirozini boshdan kechira boshlagan. Ikkinchi prezidentlik muddati yakuniga qadar Pak o‘z rejimini saqlab qolish yo‘lini topishi kerak edi. Chunki uning islohotlari siyosiy yo‘nalish o‘zgarmagan taqdirganida davom eta olgan. Ammo amaldagi konstitutsiyaga muvodiq prezident mamlakatni ketma-ket faqat ikki muddat boshqara olgan. Pak esa hokimiyatni topshirishni istamagan.

Shu sababli uchinchi muddatga saylanish hayot-mamot masalasiga aylangan. 1969-yilning 17-oktabr kuni mazkur taklif milliy referendum orqali ma’qullangan va 1971-yilda muxolifatning qarshiliklariga qaramay Pak saylovlarda 53,2 foiz ovoz bilan g‘alaba qozongan.

Harbiy holat sharoitida o‘tkazilgan referendumda yangi konstitutsiya ma’qullangan: koreyaliklarning 91,5 foizi uni yoqlagan. Shunday qilib, Pak Chon Xi umrbod prezident bo‘lish imkoniyatini qo‘lga kiritgan.

1974-yilning 15-avgustida Pak Chon Xini o‘ldirmoqchi bo‘lishgan. Diktator omon qolgan, biroq uning rafiqasi vafot etgan. Voqeaga guvoh bo‘lgan amerikalik taniqli journalist Richard Xalloranning aytishicha, otishma boshlangan vaqtda Pak minbar ostiga yotib olgan, killer esa qo‘lidagi pistolet bilan qo‘riqchilarga o‘q uzgan, biroq Paktin rafiqasini otib qo‘ygan.

Kelib chiqishi koreys bo‘lgan yaponiyalik 22 yoshli Mun Se Gvan mamlakatga Yaponiya pasporti bilan kirib kelgan. Janubiy Koreya MRBsiga olib kelinganida u “inqilob jangchisi” ekanini ma’lum qilib, o‘ziga nisbatan harbiy asirlardek munosabatda bo‘lishlarini talab qilgan va ism hamda tug‘ilgan yilidan boshqa ma’lumotlarni taqdim etishga bosh tortgan.

Ko‘plab tarixchilar suiqasdni Shimoliy Koreya tomoni uyushtirgan deb hisoblaydi, biroq Mun Se Gvan qanday qilib prezident ishtirokidagi yopiq majlisga kirib qolgani noma’lum. Rafiqasining o‘limi Pakning ruhiyatiga qattiq ta’sir qilgan: u maxfiylik rejimi va qo‘riqchilarini shu qadar kuchaytirganida uning xatti-harakatlari paranoik insonnikiga o‘xshab ketgan. Bundan tashqari, Pak Chon Xi o‘zining shaxsiy qo‘riqchilari boshlig‘i Cha Chi Chxol tomonidan qattiq nazorat qilingani sabab u ko‘plab vakolatlarni qo‘lga kiritgan.

AQSHning Janubiy Koreyadagi elchisi Pak Chon Xi atrofidagilarning gap-so‘zlariga tayanib noto‘g‘ri qarorlar qabul qilayotganiga e’tibor qaratgan — ular o‘z rahbariga yoqadigan takliflarni bildirgan.

AQSH prezidenti Jimmi Karter administratsiyasi bosimi ostida qamoqxonalardan chiqarilgan dissidentlar o‘z faolligini oshirib, norozlik kampaniyasini va muxolif Yangi demokratik partiya shtab-kvatirasi oldida namoyishlarni boshlagan. Namoyish qattiq bostirilgan.

Partiya rahbari Kim Yon Sam prezident Pakni fashist deb atagani uchun Milliy Assambleyadan chiqarib yuborilgan. Qonunga xilof mazkur ahrakat Koreya—Amerika munosabatlarini keskinlashtirib, Pusanda ommaviy namoyishlarni yuzaga keltirilgan.

1979-yilning 26-oktabr kechasi davlat rahbarining Ko‘k uy qarorgohi hududida Pak Chon Xi, Kim Chje Kyu, prezident shaxsiy qo‘riqchilari boshlig‘i Cha Chi Chxol va prezident apparati kotibiyati rahbari Kim Ge Von ishtirokida kechki ovqat uyushtirilgan. Qotillikka sabab bo‘lgan kelishmovchilik Kim Chje Kyu Cha Chi Chxolning namoyishchilarni o‘qqa tutish borasidagi taklifini rad etgani bois kelib chiqqan. Prezident MRB boshlig‘ini boshqalar oldida haqorat qilgan.

Kamsitilgan Janubiy Koreya Markaziy radvedkasi boshlig‘i binoni tark etib, ikkinchi qavatga ko‘ratilgan va to‘pponchasini olgan. Shundan keyin tansoqchilariga o‘q ovozi eshitilishi bilan prezidentning qo‘riqchilarini otib tashlashni buyurgan. Odamlar tayyor ekanini bilgan Chje Kyu avvaliga Chani, keyin Pak Chon Xiga o‘q uzgan. Ularning har biriga bir nechta o‘q tekkan, o‘z pistoleti qotib qolgan Kim Chje Kyu tansoqchilaridan birining qurolidan foydalangan.

Pak Chon Xini o‘ldirganidan keyin Kim Chje Kyu armiya shtabi boshlig‘i bilan bog‘lanib, unga MRBga kelish va harbiy holat joriy etish taklifini bildirgan. Kim bo‘lgan voqeani ovoza qilmagan holda bunda ishtirok etgan, barchasini kechki tushlikning to‘rtinchi ishtirokchisi — Kim Ge Von (u hatto yaralanmagan ham) ommaga e’lon qilgan. MRB direktori hibsga olingan.

Ochilmagan YOGTZE ishi: Gyunter Shtoll o‘limining noma’lum sababi

1984-yil 26-oktabr kechasi germaniyalik muhandis Gyunter Shtoll hozirga qadar noma’lum bo‘lgan sabablarga ko‘ra halok bo‘lgan. Uning o‘limi ko‘plab jumboqlarni yuzaga keltirgani bois mutaxassislar orasida turli taxminlarni yuzaga keltirgan.

“YOGTZE ishi” deb atalovchi hodisa sirli voqealar seiyasidan iborat bo‘lib, uning oqibatida oziq-ovqat sanoati bo‘yicha mutaxassis Gyunter Shtoll vafot etgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, u paranoyadan aziyat chekkan va xotiniga bir necha bor o‘zini o‘ldirish uchun “Ular” kelishini aytgan.

1984-yilning 25-oktabr kuni u kutilmaganda baqirib “Jetzt geht mir ein Licht auf!” —“Endi hammasini tushundim!”, degan va bir varaq qog‘ozga YOGTZE deb yozgan (hozirgacha uchinchi belgi G harfi yoki 6 soni ekani aniqmas). Shtoll uyidan chiqib o‘zining sevimli qovoqxonasiga yo‘l olgan va u yerda pivo buyurtma qilgan. Soat 23:00 edi. Kutilmaganda muhandis poga yiqilib, hushini yo‘qotgan. Qovoqxonada bo‘lgan guvohlarning aytishicha, u mast bo‘lmagan, ammo tashvishli ko‘ringan.

Shtoll qovoqxonadan chiqib, tunggi 01:00 larda bolaligidan tanigan qariyaning uyiga borib, unga “Bugun kechasi nimadir sodir bo‘lishi kerak, qo‘rqinchli narsa”, degan. Ta’kidlash kerakki, qariya Xaygerzelbax qovoqxonadan 6 mil uzoqlikda yashagan. Bu oradagi ikki soatda nima sodir bo‘lgani noma’lum.

Soat 03:00 da ikki nafar yuk mashina haydovchisi yo‘l bo‘yidagi daraxt bilan to‘qnashgan mashinaga duch kelgan. Shtoll avtomobil ichida bo‘lgan — yo‘lovchi o‘rindig‘ida yalang‘och holda o‘tirgan muhandis tirik, ammo hushsiz hoalatda edi. Shtoll “to‘rt nafar noma’lum shaxs” bilan ketayotgani va ular uni “kaltaklaganini” aytgan. U tez yordam mashinasida shifoxonaga ketishga vafot etgan.

Tergov davomida bir nechta g‘alati faktlar aniqlangan. Avariya haqida xabar bergan ikki shaxs ham to‘xtagan vaqtlarida oq kurtkada bo‘lgan yarador erkak voqea joyidan yashiringanini aytgan. Bu odam baribir topilmagan. Bundan tashqari, politsiya Shtoll aviahalokatda ham, kaltaklanish oqibatida ham jarohat olmaganini, balki o‘z avtomobilining yo‘lovchi o‘rindig‘iga o‘tirgunga qadar boshqa bir transport vositasi tomonidan urib yuborilganini aniqlagan.

Ayrim tadqiqotchilar G harbiy aslida 6 bo‘lishi mumkinligini taxmin qiladi. Keng tarqalgan versiyalardan biriga ko‘ra, Shtoll o‘z o‘limini oldindan his qilgan, YOGTZE yoki YO6TZE uni urib yuborgan mashina raqami bo‘lishi mumkin. Boshqa bir nazariyada aytilishicha — bu yogurt uchun mo‘ljallangan aromatizator bo‘lib, u ozuqa muhandisligidagi muammoli hal etishga uringan. YO6TZE — Ruminiya radiostansiyasining nomi hamdir, ammo buning muhandis o‘limiga qanday aloqasi borligi noma’lum.

Gyunter Shtollning o‘limi tergovi Germaniyada hozirda ham davom etmoqda va u fosh etilmagan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.