O‘zbekistonda 2021-yil 28-may kuni “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi qonunni buzgani vaj qilinib bloklangan Twitter tarmog‘i kecha, 1-avgust kuni blokdan chiqarildi. O‘tgan yili 26-iyunda bloklangan TikTok platformasi ochilishi bo‘yicha ham muzokaralar bo‘layotgani bildirildi. Bundan avval yuqoridagi ayblov bilan Telegram, YouTube, Instagram, Facebook, “Odnoklassniki” faoliyati ham rasman cheklangandi va jamoatchilikning keskin noroziligi sabab tezda blokdan chiqarilgan. Umuman olganda, respublikada ijtimoiy tarmoqlarning bloklanishida qanday mantiq va muddaolar bor? Nima uchun aynan Twitter yoki TikTok blokda qolib, qolgan tarmoqlar ochilgandi? “Daryo” ushbu savollar bilan bir necha jamoatchilik faollariga yuzlandi.
Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimovning aytishicha, ayrim ijtimoiy tarmoqlar blokda qolib ketgani hukumatdagi turli qarashlar ifodasi bo‘lishi mumkin.
“Dunyoda, ba’zi bir davlatlarda Twitter eng asosiy ijtimoiy tarmoqlardan hisoblanadi. O‘zbekistonda esa eng ko‘p foydalaniladigan tarmoqlar – Facebook va Telegram, Twitter yoki boshqa bir necha ijtimoiy tarmoqlarning bir vaqtlar qora ro‘yxatda qolib ketgani O‘zbekiston mutasaddilaridagi har xil qarashlarning ifodasi hisoblanadi. Bunda ikki xil qarashni keltirish mumkin.
Birinchidan, globallashgan dunyoda so‘z erkinligi yoki axborot oqimini nazorat qilish imkonsiz. Shuning uchun erkinlik berish va davlatning o‘zi yoki davlat bilan jamiyat hamkorlikda katta va ishonarli axborot kontentini yaratish kerak, degan tarafdorlar bor.
Ikkinchidan, eski – ancha keng qatlamdagi amaldorlar borki, ular chuqurlashib o‘tirmasdan, oddiygina bloklab qo‘yish orqali axborot oqimi bilan kurashish kerak, deb hisoblaydi. Bunday qatlamda bloklash nima oqibatlarga olib kelishini o‘ylashga keyinroq vaqt bo‘lar, degan qarash bor. Demak, ayrim ijtimoiy tarmoqlarning ochilishi davlat hokimiyatida zamonaviy qarashdagi, dunyodagi tendensiyalarni yaxshi tushunadigan shaxslarning vazni biroz ortgani bilan ifodalanadi”, – dedi ekspert.
O‘zbekistondagi deyarli barcha ijtimoiy tarmoqlar “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi qonunning 27-1-moddasi asosida “Shaxsga doir ma’lumotlar subyektlari huquqlarini buzuvchilar reyestri”ga kiritilgandi deyish mumkin. Bu moddada shunday deyiladi: “Mulkdor va (yoki) operator O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining shaxsga doir ma’lumotlariga axborot texnologiyalaridan foydalangan holda ishlov berishda, shu jumladan, internet jahon axborot tarmog‘ida ishlov berishda ularning jisman O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan texnik vositalarda hamda belgilangan tartibda Shaxsga doir ma’lumotlar bazalarining davlat reyestrida ro‘yxatdan o‘tkazilgan shaxsga doir ma’lumotlar bazalarida yig‘ilishini, tizimlashtirilishini va saqlanishini ta’minlashi shart”.
Mazkur modda qonunga 2021-yil 14-yanvardagi qonun bilan kiritilgan bo‘lib, uning amal qilishi 2021-yil 15-apreldan boshlangan.
Kamoliddin Rabbimovning aytishicha, 27-1-moddasidagi talabni birorta ijtimoiy tarmoq bajarmagan. Lekin shunga qaramay aynan Twitter yoki TikTok blokda qolib ketgan.
“Modda bo‘yicha ko‘rsatilgan bazalarni hech kim olib kelgani yo‘q, olib kelmaydi ham. Chunki texnik jihatdan bu imkonsiz. Aytaylik, faqat o‘zbekistonliklarning butun muloqoti faqat bitta serverda turishining imkoni yo‘q. Ya’ni serverlarni O‘zbekistonga olib kelib bo‘lmaydi. Chunki bir marta serverda tok o‘chadigan bo‘lsa, undagi hamma informatsiya ketadi. Buni texnik va texnologik, huquqiy tomonlari ham bor. Ya’ni ijtimoiy tarmoqqa odamlarni kirishga hech kim majburlamayapti. Nima uchun bularni ba’zilari ochiq qoldi, boshqalari yopildi, deganda, hukumatda bular yopiq qolaversin, hech kim talab qilmaydi, degan yondashuv bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Masalan, Facebook’ni bir kun yopadigan bo‘lsa, qiy-chuv bo‘lib ketadi. Telegram’ni yopishning o‘zi ilojsiz narsa deb o‘ylayman”, – dedi siyosatshunos.
Oliy Majlis qonunchilik palatasi deputati Rasul Kusherbayev ham mazkur moddadagi talablarni birorta tarmoq bajarmasa-da, nega ikki xil talqin qilinayotgani, bir necha tarmoqlar ishlab, qolganlari blokda qolayotgani borasida fikrlarini bildirdi.
“Yaqinda men Twitter, TikTok va boshqa tarmoqlarning nima uchun bloklangani, shu qonunning talabi nega ikki xil yondashuv asosida ketayotgani yuzasidan “O‘zkomnazorat” boshlig‘iga, ya’ni vakolatli davlat organiga deputatlik so‘rov yuborgandim. Ular oldi-qochdi javoblar berishgan edi. Lekin o‘shanda tarmoqlarni ochish bo‘yicha ishlar ketayotgani aytilgan. Men bundan qoniqmaganman. “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi qonunga kiritilgan qo‘shimchani, ya’ni keyinchalik ijtimoiy tarmoqlarni bloklashga asos bo‘lgan qo‘shimchani antikonstitutsion qo‘shimchalar deb hisoblaganman va boshqa deputatlarga ham bunga ovoz bermaslik kerak deb aytganman. O‘sha vaqtda har xil ta’sirlarning oqibatida bu qonun o‘tib ketgan. O‘ylaymanki, bu mantiqsizlik hozir o‘zining yakuniga yetyapti. Bundan keyin mas’ullar axborotni o‘zlari istagan ommabop tarmoqlarni cheklash orqali bir natijaga erishamiz deyishi noto‘g‘ri ekanligini hayotning o‘zi ko‘rsatib turibdi. Men bunday shaxslar o‘zlarini ustida ko‘proq ishlashlari, bilimlarini oshirishlarini so‘ragan bo‘lar edim. Har qalay qisqa vaqt davomida bu cheklovda bo‘lgani davlatimiz rahbari tomonidan ochiqlik bo‘yicha olib borilayotgan keng ko‘lamli ishlarning ma’lum vaqt to‘xtab qolishi, qotib qolishga olib keldi va xohlaymizmi, yo‘qmi qisqa muddatga dunyo bo‘yicha O‘zbekistonni obro‘si tushishiga sabab bo‘ldi” – dedi deputat.
Iqtisodchi Abdulla Abduqodirovning aytishicha, O‘zbekistonda ijtimoiy tarmoqlarning bloklanishi chet ellik investorlarning respublikaga bo‘lgan ishonchini so‘ndiradi.
“Bizda shaxsiy ma’lumotlar bo‘yicha qonun bor. Afsuski, u Rossiya Federatsiyasidan ko‘chirilgan. Uni jamoatchilik muhokama qilmagan. Berilgan takliflar umuman hisobga olinmagan. U g‘alati va tushunarsiz qonun. Menimcha, uni bekor qilish kerak. Chunki u yerda ko‘rsatilgan normalarning hech qaysi birini o‘zini hurmat qilgan, butun dunyoda faoliyat olib borayotgan ijtimoiy tarmoqlar–aytaylik Facebook, Twitter, TikTok va boshqalar qabul qilmaydi. Chunki O‘zbekistonda 35 million aholi bor. Ularning auditoriyalari bir necha milliard kishini qamrab olgan.
Ikkinchidan, bizda g‘alati hodisalar bor. Xo‘p, birorta ijtimoiy tarmoqni blokladik, deylik. VPN’ni nima qilamiz? U orqali odamlar o‘sha tarmoqlardan bemalol foydalanyapti. Demak, bu bloklashning na mantiqiy, na amaliy tomondan hech qanday foydasi yo‘q. Jamiyatimizning 90 foiziga bu narsaning ahamiyati ham yo‘q. Lekin aholining 10 foizi jamiyatimizning eng faol qismi bo‘lib, ularga buning ahamiyati bor. Eng qizig‘i, bizga chet el investitsiyalari, xorijlik hamkorlar kerak, deb aytamiz. Biz o‘zimizni bunday tutishimiz bilan, ya’ni ijtimoiy tarmoqlarni bloklash orqali nimalardandir qo‘rqqanimiz yoki ehtiyotkorligimizni bildirib qo‘yamiz. Chet ellik hamkorlarda o‘zimizga bo‘lgan ishonchni kamaytiramiz”, – dedi mutaxassis.
Iqtisodiyot assambleyasi raisi Muxtor Umarovning aytishicha, ijtimoiy tarmoqning bloklanishi davlat va jamiyat o‘rtasidagi erkin muloqotni to‘sadi.
“U qaysi taraf bo‘lishidan qat’i nazar, tadbirkorlik nuqtayi nazardan qaraydigan bo‘lsak, bizga ijtimoiy tarmoqdan foydalangan holda qisqa vaqtda ko‘p ma’lumot olish qulay. Bu tarmoqlar tadbirkorlar bilan hukumat o‘rtasidagi muloqot maydonidir. Masalan, Twitter’da amaldorlardan biri chiqib, qonunchilikdagi tadbirkorlarga oid biror muhim yangilikni yozsa, bu signali ishbilarmonlarga millonlab dollar foyda keltirishi mumkin. Nega chet elda davlat rahbarlari va amaldorlar tvitlarini xalq kuzatib turadi? Chunki ular beradigan ma’lumotlar ko‘pchilik faoliyatiga bevosita bog‘liq”, – dedi mutaxassis.
Umuman olganda, bu mavzu bir yildan ortiq vaqt davomida ijtimoiy tarmoq faollari tomonidan muhokama qilib kelinadi. Ammo qonundagi noto‘g‘ri yoki qo‘shimcha kiritilgan deb aytilayotgan modda qachon o‘zgartirilishi yoki unga qachon amal qilinishi noma’lum. Hatto Twitter’ning ochilishiga nima sabab bo‘lgani ham ma’lum qilinmadi.
Izoh (0)