“Xalqaro mehnat tashkiloti monitoring qilganida bolalarning onasiga yordam berish uchun paxtaga chiqqan holatlari ham bo‘ldi” — Tanzila Norboyeva

10-mart kuni Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligida Cotton Campaign xalqaro koalitsiyasining O‘zbekistonga tashrifi bo‘yicha tuzilgan dasturga asosan xalqaro matbuot-brifing uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Unda Senat raisi Tanzila Norboyeva, bandlik va mehnat munosabatlari vaziri Nozim Husanov va xorijlik ekspertlar ishtirok etdi, deya xabar bermoqda “Daryo” muxbiri.

Tadbirda Cotton Campaign o‘zbek paxtasiga boykotni bekor qildi. Cotton Campaign koalitsiyasi mazkur qarorni 2021-yilda O‘zbekistonda paxta yig‘im terimida bolalar mehnati va majburiy mehnatga yo‘l qo‘yilmagani munosabati bilan qabul qildi.

Senat raisi Tanzila Norboyeva O‘zbekistonda prezidentining qat’iy siyosiy irodasi tufayli mamlakat hayoti va faoliyatining barcha jabhalarida, jumladan, bolalar va majburiy mehnatga barham berish borasida aniq natijalarga erishishga muvofiq bo‘lgani haqida aytdi.

Ta’kidlanishicha, qonunchilik va tashkiliy-huquqiy bazani mustahkamlash, xalqaro standartlarni implementatsiya qilish, qishloq xo‘jaligini isloh qilish, institutsional bazani rivojlantirish, tizimli monitoring va tadqiqotlar olib borish hamda fuqarolik jamiyati va ixtisoslashgan xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni faollashtirish yo‘nalishlarda tizimli ishlar olib borilgan.

O‘zbekiston mehnat bozorida demografik bosim yuqori bo‘lgan mamlakatdir. Hozirgi vaqtda mehnatga layoqatli aholi soni 20 millionga yaqin, ish bilan bandlar soni 15 mln, ishga muhtojlar soni 1 mln 300 ming kishini tashkil etadi. Har yili 500 mingdan ortiq yoshlar katta hayotga qadam qo‘yadi va ish izlaydi.

Bu masalaning samarali yechimi sifatida O‘zbekiston tomonidan XMT ko‘magida Bandlik milliy strategiyasi ishlab chiqilmoqda. O‘zbekiston va XMT o‘rtasidagi hamkorlik kengayib borayotganini alohida ta’kidlamoqchiman. Ma’lumki, 2020-yilgacha uzaytirilgan 2014—2016-yillarda munosib mehnat mamlakat dasturi muvaffaqiyatli va to‘liq amalga oshirildi.

Hamkorligimizni rivojlantirib, 2021—2025-yillarga mo‘ljallangan munosib mehnat bo‘yicha mamlakat dasturini imzoladik. Shuni alohida ta’kidlamoqchimanki, O‘zbekiston BMT tizimi islohoti doirasida qo‘yilgan yangi talablarni hisobga olgan holda davlat dasturini birinchilardan bo‘lib ishlab chiqdi.

Tanzila Norboyeva, Senat raisi

Ta’kidlanishicha, yangi dasturda paxta sektorida majburiy va bolalar mehnatidan tashqari, quyidagi strategik masalalarni hal etishga alohida e’tibor qaratilgan:

• mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi huquqiy bazani takomillashtirish;
• bandlik va munosib mehnat imkoniyatlarini kengaytirish;
• aholining eng zaif qatlamlarining sifatli va inklyuziv ta’lim va ijtimoiy himoyadan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish,
• ijtimoiy muloqot va ijtimoiy sheriklarning institutsional salohiyatini mustahkamlash.

Paxta yetishtirish va yig‘im-terim jarayonlarini mexanizatsiyalash bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. Paxta terish mashinalari yordamida paxta xomashyosining qariyb 12 foizi terib olindi (2020-yilda bu ko‘rsatkich 8,5 foizni tashkil etgan). Paxta terimini mexanizatsiyalash ishlarini davom ettiramiz.

Prezident qarori bilan yaqin uch yilda xorijdan keltirilgan paxta terish kombaynlari va ularning ehtiyot qismlari bojxona to‘lovlari va qayta ishlash to‘lovlaridan ozod etildi.

Paxta terimchilarining maoshiga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. 2021-yilda 1 kilogramm qo‘lda terilgan paxta xomashyosi uchun to‘lov 2015-yilga nisbatan qariyb 10 barobar oshirildi.

Monitoring va ish haqini oshirish kabi chora-tadbirlar o‘tgan yillarda majburiy mehnatdan foydalanishni kamaytirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Biroq shunga qaramay aynan qat’iy siyosiy iroda va iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi islohotlarga kompleks yondashuv O‘zbekistonda tizimli majburiy mehnatga butunlay barham berishga olib keldi.

Tanzila Norboyeva, Senat raisi

Bundan tashqari, jurnalistlar bilan bo‘lib o‘tgan savol-javobda “ko‘pchilik insonlar mehnatda chiniqqanligi” aytilib, “xorijiy mamlakatlarda majburiy mehnatga yo‘l qo‘yilishi” to‘g‘risida so‘raldi.

Senat raisi mazkur savolga javob berar ekan, “18 yoshgacha bo‘lgan fuqarolar bola hisoblanishini” eslab o‘tdi.

Shu yoshgacha biz bolalarni majburlab, maktablarni yopib, hammani paxta dalasiga chiqarib yuborsak, aynan shu majburiy mehnatga kiradi. Bolalarni mehnatga chiniqtirish masalasi esa mutlaqo boshqa masala. Bola daraxt eksa, o‘zi uyini tozalasa, maktab hududida qandaydir darslardan tashqari ishlarni qiladi — bular majburiy mehnatga kirmaydi. O‘z xohishi bilan bu ishlarda qatnashishi mumkin. Bu ham mehnat, lekin yengil mehnat.

Avval qanday bo‘lar edi? Barcha maktab, kollej, litseylar, oliy o‘quv yurtlarining eshiklari qulflanardi, o‘qituvchi va tibbiyot xodimlari bosh bo‘lib hamma paxtaga chiqib ketar edi. Ular asosiy ishini qilishmas edi, borib paxta terar edi. Hozir bu narsalarga mutlaqo chek qo‘yildi. Chunki bola bilim olishi kerak. Majburiy mehnat jismoniy jihatdan unga zarar, paxta terish zararli mehnatga kiritilgan. Shuning uchun O‘zbekiston bu narsaga juda qattiq turibdi.

Xalqaro mehnat tashkiloti monitoring qilganida onamga yordam beraman, deb bolalar paxtaga chiqqan holatlari ham bo‘ldi. Lekin bu narsaga hozir yo‘l qo‘yilishi kerak emas. Bola o‘qishi, rivojlanishi kerak.

Tanzila Norboyeva, Senat raisi

Ta’kidlanishicha, “O‘zbekistonning monitoring o‘tkazayotgan nodavlat, notijorat tashkilotlari yoki fuqarolik jamiyati institutlarini bemalol boshqa davlatlarga borib monitoring o‘tkazish salohiyatiga ega bo‘lishgan”.

Bular hozir hammaga qanday qilib monitoring qilish mumkinligini o‘rgata oladi. Nafaqat paxtachilikda, boshqa sohalarda, masalan, qurilishda ham, bozorlarda ham majburiy mehnat bo‘lishi mumkin. Ular hamma sohalarni o‘rganib, kundalik ma’lumotlarni hukumatga aytib tursa, biz tezkor choralarni ko‘rib borsak, qonunimizni ko‘rib chiqamizmi, shu tezroq bitadi.

Avval biz paxtani xomashyo sifatida 1 milliard dollarga eksport qilardik. O‘zbekistonda umuman ishlab chiqarish yo‘q edi. Hammasi xomashyo sifatida ketar edi, keyin o‘zimizning paxtamizdan ishlab chiqarilgan mahsulotlar yana o‘zimizga yetib kelardi. Hozir prezidentimizning siyosati — paxtani eksport qilmaslik, ishlab chiqarishning hamma zanjirini O‘zbekistonda qilishdan iborati. 2–3 yildan beri paxta xomashyo sifatida umuman eksport qilinmayapti, ishlab chiqarishning hamma bosqichlarini O‘zbekistonda yo‘lga qo‘yganmiz. Buning uchun 120 tadan ortiq klasterlarimiz bor. Avval paxta bir milliardga eksport qilingan bo‘lsa, hozir tayyor mahsulot 3 milliard dollardan oshib ketdi. Va keyingi 4–5 yil ichida 50 milliardlik eksport qilishni rejalashtiryapmiz.

Tanzila Norboyeva, Senat raisi