Termizlik bu o‘qituvchi uyidan 300 km uzoqdagi ikki maktabda dars beradi, kunora 28 km piyoda yurishga majbur. Ammo va’da qilingan qo‘shimcha haqni ololmaydi — chunki toifasi yo‘q

Surxondaryo viloyatining katta qismi tog‘lardan iborat. Viloyatning Uzun tumani ham tog‘lar yonbag‘rida joylashgan. Tuman markazidan 100 kilometr masofada Bobotog‘ qishlog‘i bor. Ikki tog‘ orasidagi qishloqqa 60 kilometr yo‘l bosib, dovon oshib boriladi. Chekka hudud bo‘lgani bois bu yerda ko‘p mutaxassislar qatori o‘qituvchilarga ham talab yuqori. Tarix fani o‘qituvchisi Abdumalik Safarov ham Termizdan 300 chaqirim yo‘l bosib kelib, Bobotog‘da bolalarga saboq beradi.

Qayerda bo‘lsa ham o‘qituvchilik qilsam bas

Uzoq yillar kollejlarda dars berdim. Kollejlar tugatilgach, bir muddat ishsiz yurdim. 2020-yilning avgustida Surxondaryo viloyati xalq ta’limi boshqarmasiga ish so‘rab bordim. Hadeganda tayinli javob bo‘lavermadi. Yil oxirigacha “ertaga keling”, “indin keling” degan javoblarni eshitaverdim. 2021-yilning yanvar oyi o‘rtalarida boshqarmadan: “Ba’zi olis hududlardagi maktablarda ish bor. Ma’qul kelsa, borib ishlang”, deyishdi.

Shu zayl, Uzun tumanidagi Bobotog‘ hududidagi maktabda ishlashga rozi bo‘ldim. To‘g‘ri, masofa yashab turgan joyimdan uch yuz chaqirimdan ortiq yo‘l, buning ustiga dovon oshib borish kerak. Lekin menga masofadan ko‘ra ishimni davom ettirish muhim. Bir joyda qotib qolishdan qo‘rqaman. Agar o‘qituvchi oz bo‘lsa ham ta’lim jarayonidan uzilsa, bu uning faoliyatiga albatta ta’sir qiladi. Farzandlarim ancha ulg‘aygan, ayolim ham ishlaydi, ota-onam bilan yashaymiz. Shungami, hech qanday hadik yo masofani o‘ylamadim. Pul topish yoki boshqa maqsadim ham yo‘q — qayerda bo‘lishidan qat’iy nazar faoliyatimni davom ettirsam bas.

Azonda Termizdan Uzunga otlandim. Tuman xalq ta’limi bo‘limidagi mas’ul xodimga borayotganimni telefonda aytsam, markazga kelmay, to‘g‘ri Bobotog‘dagi 46-maktabga o‘tishimni tayinladi. Qariyb 90 kilometr yo‘lning 60 kilometrdan ziyod tog‘ yonbag‘irlari, baland dovondan oshib, kechga tomon maktabga yetdim. Jamoa iliq qarshiladi. Ertasi kuni maktab rahbariyatiga hujjatlarimni topshirib, 5—11-sinf o‘quvchilariga tarixdan dars bera boshladim.

Ikki tog‘ orasida joylashgan qishloqning qishi juda sovuq, yozi rosa issiq bo‘larkan. Qishloqqa yanvarning o‘rtalarida kelgandim, havo nihoyatda sovuq edi. Maktab direktorining ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha o‘rinbosari Nurmamat aka Xidirovning uyi menga ma’qul keldi. Domladan uyidan ijaraga xona ajratib berishini so‘radim. U kishi rozi bo‘ldi, osh-ovqati bilan oyiga 300 ming so‘m to‘layman. Oylik olgan vaqtlarim ro‘zg‘or uchun qo‘shimcha oziq-ovqat ham olib kelaman. Qishloqda o‘sganim uchun sharoitga tez moslashdim.

Darsliklar yetishmaydi, ba’zan ota-onalar norozi

Men kelguncha tarix fanidan nomutaxassis o‘qituvchi dars berib kelgan ekan. Rosti, boshida o‘quvchilar bilan ishlash sal qiyin bo‘ldi. Mavzuni o‘zlashtirish, kelgusi dars bo‘yicha tayyorgarlik ko‘rishni sekin-asta izga soldim. Ba’zan darsliklar yetishmasdi. 6—7-sinf o‘quvchilarining ayrimlariga Termizdan tarix darsliklarini keltirib berdim.

Aytsam maqtanyapti, dersiz, lekin ota-onalarning ko‘pi menga nisbatan iliq munosabatda. Ba’zan e’tirozlar ham bo‘ladi. “O‘g‘lim yo qizim shu vaqtgacha 4 yoki 3 baho olmagan. Siz kelgandan keyin bolamning o‘zlashtirishi tushib ketdi, faqat qoniqarli (3) yoki qoniqarsiz (2) baho olyapti”, degan dashnomlarni eshitdim. Men bahoni darsni nechog‘lik o‘zlashtirganiga qarab aniq qo‘yganimni, istasa, darsga qatnashib ko‘rishlarini aytdim. Bolalarning fikrini o‘rganganimda, mendan avvalgi o‘qituvchilar o‘quvchilarni darsga tayyorgarlik ko‘rib kelishi va faolligi uchun sal boshqacharoq, ko‘pincha, balandroq baho qo‘yib kelgan ekan.

Maktabda 33 nafar o‘qituvchi bo‘lsa, shundan 7 nafari oliy ma’lumotli. Bu — mutaxassislar bo‘yicha maktabga hali ko‘p o‘qituvchi kerak degani. Bolalar saviyasi, dunyoqarashini kengaytirish uchun ham o‘qituvchilar oliy ma’lumotli bo‘lishi shart.

Ikki o‘quvchidan iborat sinfga rahbarlik

Maktabning 11-sinfida ikki nafar o‘quvchi tahsil oladi. 20 yildan ortiq ishlayotgan bo‘lsam-da, bunday sinfni birinchi marta ko‘rishim, bunaqasini tasavvur ham qilmagandim. Nega bor-yo‘g‘i ikki o‘quvchi uchun alohida sinf ochilganini ham bilolmadim. Ushbu sinf rahbari tug‘uruq ta’tiliga ketgani uchun shu sinf menga berildi. Ham sinf rahbari, ham aka sifatida ularga ko‘p maslahat berdim, yo‘l ko‘rsatdim.

Afsuski, o‘quvchilarda aniq bir kasb-korni tanlash yoki ma’lum bir oliy o‘quv yurtiga o‘qishga ariza topshirish bo‘yicha dadil maqsad yo‘q. O‘zlashtirishi ham haminqadar. Tog‘li hududga bugun juda asqatadigan mutaxassisliklarni aytib ko‘rdim. Lekin ular mutlaqo boshqa yo‘lni tutishmoqchi. Ularga oliy ta’lim muassasasiga kirish uchun alohida kvotalar ajratilgan. Shu yo‘nalishlarga topshirish niyatlari bor.

Agar o‘qishga kirolmasa, birisi Rossiyaga ishlashga ketmoqchi, boshqasi kavrak o‘simligi yetishtirish bo‘yicha tadbirkorlik qilmoqchi.

800 ming so‘m uchun piyoda 28 kilometr

Bir stavka darsim uchun 1,8 million so‘m maosh olaman. 11-sinfga rahbarligim uchun 162 ming so‘m qo‘shimcha haq to‘lanadi. Olis hududga kelgach, bir yarim stavka dars olmasangiz, topgan pulingiz xarajatlaringizdan ortmaydi. Shuning uchun qo‘shni qishloqdagi 40-maktabdan qo‘shimcha 10 soat dars oldim. Ikkinchi ish joyimga haftasiga ikki marta boraman, 10—11-sinflarga dars beraman. U yerdan o‘rtacha 800 ming so‘m atrofida oylik chiqadi.

O‘quvchilarining o‘zlashtirishi 46-maktabniki bilan bir xil. Sababi — u yerda ham nomutaxassis o‘qituvchilar dars berib kelgan. Ikkala maktab orasidagi borib-kelish masofasi 28 kilometr chiqadi. Boshida qo‘shni qishloqdagi maktabga moshina qatnovi yo‘qligi uchun 50 ming so‘mga kirakash chaqirib, borib kelaverdim. Hisoblasam, oyligimning yarmidan ko‘pi yo‘lkira va tushlikka ketib qolarkan. Shunga ertaroq yo‘lga chiqib, piyoda qatnab yuribman. Aksar hollarda yarim yo‘lda yoki qaytishda mashina to‘g‘ri kelib qolsa, eplab yetib olaman. Lekin ko‘pincha piyoda borib kelaman.

Toifang yo‘qmi — qo‘shimcha pul ham yo‘q!

Amaldagi tartibga ko‘ra, 2021-yil 1-martdan boshlab, “qizil”, ya’ni olis hududdagi maktablarda dars berish uchun boshqa tuman yoki shahardan kelib ishlayotgan o‘qituvchi-pedagoglarning bazaviy tarif stavkalariga 50 va 100 foiz miqdorda haq to‘lanishi lozim. Buning uchun pedagog oliy yoki birinchi toifali bo‘lishi, oxirgi maktabida bir yil davomida ishlagan bo‘lishi kerak.

Lekin uzoq vaqt maktab ta’limi tizimida emas, kollejlarda ishladim. Maktabdan farqli ravishda kollejlarda “katta o‘qituvchi”, “bosh o‘qituvchi” toifalari bor. Bu toifalarning barini olganman, lekin maktab tizimi bo‘yicha hech qanday toifam yo‘q. Shungami, qo‘shimcha rag‘batlantirishlar berilmas ekan. Toifa uchun kamida bir necha yil maktab tizimida faoliyat yuritgan bo‘lishim kerak.

Andijonning Asakasidan bir ayol va o‘g‘li men bilan baravar Uzunga kelgandi. Ikkisi ham qishloq maktablarida eng ko‘p ehtiyoj seziladigan fizika fani mutaxassislari edi. Ular boshqa maktabda ishlagani uchun ko‘pincha telefonda hol-avhol so‘rab, darslar haqida gaplashib turardik. Oradan hech qancha o‘tmay, ona-bola Andijonga qaytib ketdi — onasida toifa bor-u, o‘g‘lida toifa yo‘qligi ketishga sabab bo‘lgan ekan.

Lekin shu o‘quv yili boshida ayol yana Bobotog‘ga keldi, Yangiobod mahallasidagi 36-maktab bilan uch yilga shartnoma tuzib, ish boshladi. O‘g‘li bilan gaplashsam, toifasi yo‘qligi, oladigan oyligi harajatlarini qoplamasligi uchun kelmabdi.

O‘zim ikkala maktabda bir yarim stavka ishlab, 2 million 960 ming so‘m maosh olaman. Shundan yarmi xarajatlarga ketadi. Ikki haftada bir uyga — Termizga borib kelaman. Qo‘limda 1,5 million so‘m qoladi. Bu pulni Termizda ham ishlab, bemalol topish mumkin. Ota-onam, oilam bag‘rida bo‘laman, issiq osh-ovqatim tayin.

Ijara, yo‘l haqi pullarini alohida ajratishsa ham mayliga edi. Tuman xalq ta’lim bo‘limiga bir necha marta shu masalada murojaat qildim. Ular sabr qilishimni, ro‘yxat Xalq ta’lim vazirligiga yuborilganini takror va takror aytishyapti. Qani, sabr qilib turaylik-chi, o‘zgarish bo‘lib qolar...